Δολοφονία Λαμπράκη: Όταν ένας τροχονόμος χάλασε τα σχέδια του παρακράτους

O Γρηγόρης Λαμπράκης ήταν βουλευτής της ΕΔΑ. Βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη ένα μεσημέρι στις 22 Μαΐου του 1963, προκειμένου να μιλήσει σε συγκέντρωση της Τοπικής Επιτροπής για τη Διεθνή ύφεση και Ειρήνη. Τα μέλη της Επιτροπής είχαν πληροφορηθεί τα σχέδια για επικείμενη δολοφονία του γι’αυτό και είχαν πάρει μέτρα προφύλαξης. Φάνηκε όμως ότι η κατάσταση ήταν χειρότερη από αυτό που είχαν υπολογίσει: Όταν έφτασε στον χώρο ο Λαμπράκης, παρακρατικοί «αγανακτισμένοι πολίτες» είχαν βρεθεί απ’έξω φωνάζοντας συνθήματα και βρίζοντας.

Ο Λαμπράκης μετακινούμενος από τον ξενοδοχείο του προς την αίθουσα της εκδήλωσης προπηλακίστηκε. Η ομιλία του γίνεται όπως-όπως και τελικά συμπληρώνεται από τα παραπάνω λόγια. Η αστυνομία δε φαίνεται να συγκινείται.

Με την πάροδο του χρόνου, βλέποντας τον χώρο να εκκαθαρίζεται, ο Λαμπράκης μαζί με 6-7 μέλη της Επιτροπής αποφασίζουν να βγουν από την αίθουσα. Όταν διέσχιζαν τον δρόμο, ακούστηκε μια τρίκυκλη μοτοσυκλέτα, η οποία έπεσε πάνω στον βουλευτή και στην ομάδα γύρω του. Ο Λαμπράκης δέχεται χτύπημα με λοστό στο κεφάλι από τον άνθρωπο που ήταν ανεβασμένο στην καρότσα. Λίγο αργότερα, μεταφέρεται στο νοσοκομείο σε κωματώδη κατάσταση. Τελικά, πεθαίνει λίγες μέρες αργότερα.

Σύντομα αποκαλύπτεται ότι στο τρίκυκλο επενέβαιναν ο Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης, καταδικασμένος για βιασμό, παιδεραστία και κλοπές. Οδηγός ήταν ο κουμπάρος του Εμμανουηλίδη Σπύρος Γκοτζαμάνης, μεταφορέας και μέλος του υποκόσμου της Θεσσαλονίκης, μέλος της παρακρατικής οργάνωσης του Ξενοφώντα Γιοσμά.

Ο τελευταίος υπήρξε «γερμανοντυμένος» συνεργάτης των Γερμανών που έφυγε μαζί με του Ναζί κατά την απελευθέρωση και έγινε μέλος της «κυβέρνησης» Τσιρονίκου, μιας κυβέρνησης που έστησαν οι δωσίλογοι στη Βιέννη. Υπήρξε μάλιστα Υπουργός Προπαγάνδας. Γι’αυτή του τη συνεργασία με τους Γερμανούς καταδικάστηκε στην Ελλάδα σε θάνατο, ποινή που δεν εκτελέστηκε ποτέ.

Ο Γιοσμάς είχε στήσει μια ομάδα κρούσης με παλιούς γνωστούς του δωσίλογους. Δημιουργούν καταλόγους προγραφέντων. Η ομάδα αυτή κάνει καταδρομικές επιχειρήσεις. Ο Λαμπράκης ήταν ένας δύσκολος αντίπαλος για την εθνικοφροσύνη. Ανεξάρτητος, γνωστός αθλητής, γιατρός με κοινωνική προσφορά και μια γοητευτική προσωπικότητα. Ο ίδιος ήταν αστός του ευρέως δημοκρατικού φάσματος και με φήμη έξω από τα σύνορα της χώρας. Σε μια περίοδο μάλιστα που η ΕΔΑ αύξανε συνεχώς την επιρροή της. Ο Λαμπράκης μπήκε άμεσα στους καταλόγους προγραφέντων.

Την ημέρα που βρέθηκε ο Λαμπράκης στη Θεσσαλονίκη, ο Γιοσμάς αλλά και ο υπομοίραρχος στην Τούμπα Καπελώνης συνάντησαν τον Γκοτζαμάνη. Ο τελευταίος εκμυστηρεύτηκε στους συναδέλφους του ότι του ανατέθηκε μια αποστολή που δεν ήθελε να κάνει. Μια αποστολή όμως που δέχτηκε να κάνει.

Μετά την εκδήλωση, ο απομονωμένος Λαμπράκης δέχεται την επίθεση στο κεφάλι. Το τρίκυκλο απομακρύνεται αλλά πάνω στην καρότσα του πηδάει, με κίνδυνο της ζωής του ο Μανώλης Χατζηαποστόλου, γνωστός και ως «τίγρης». Ακολουθεί μάχη πάνω στην κινούμενη καρότσα. Ο Χατζηαποστόλου αφήνει αναίσθητο τον Εμμανουλίδη. Το τρίκυκλο σταματάει και ο Κοτζαμάνης κατεβαίνει με ένα γκλομπ, αιφνιδιάζει και χτυπάει τον Χατζηαποστόλου.

Ο Χατζηαποστόλου στην Κατοχή ήταν με τους σαλταδόρους, τα παιδιά που πηδούσαν στα γερμανικά φορτηγά και έκλεβαν τρόφιμα. Αυτή η εμπειρία του ήταν σημαντική. Η αστραπιαία και σχεδόν αντανακλαστική παρέμβασή του στα πράγματα ήταν που αποκάλυψε τους δολοφόνους και τελικά τη σκευωρία που θα μιλούσε για «τροχαίο ατύχημα» και όχι για δολοφονία.

Ήταν ο απρόβλεπτος παράγοντας, περαστικός που ήξερε να διαβάζει τι συμβαίνει στον δρόμο. Την ώρα που η αστυνομία απλώς παρακολουθούσε το τρίκυκλο, ο ίδιος αποφάσισε να επέμβει. Οι περαστικοί σταματούν το τρίκυκλο και δεν αφήνουν τον Γκοτζαμάνη να φύγει. Όπως τονίζει και ο «τίγρης»: «Εκεί σταμάτησε η αποστολή μου και ανέλαβε ο λαός».

Ένας απλός τροχονόμος που βρισκόταν στη γύρω περιοχή παρεμβαίνει. Χωρίς να έχει καμία γνώση του τι συνέβαινε. Xωρίς επίσης να είναι μέρος του παρακρατικού σχεδίου. Στη γωνία των οδών Τσιμισκή και Καρόλου Ντηλ όπου έχει ακινητοποιηθεί το τρίκυκλο εμφανίζεται και συλλαμβάνει τους δύο επιβαίνοντες.

Αργότερα, θα του ασκηθούν πιέσεις να μιλήσει στις καταθέσεις του για ένα τροχαίο ατύχημα. Ο ίδιος όμως μένει στην πραγματική ιστορία. Τελικά, αυτή του η επιμονή στο καθήκον θα τον οδηγήσει σε μια δυσμενή μετάθεση στην Ηλεία.

Οι δύο αυτοί άνθρωποι έπαιξαν βασικό ρόλο στην αποκάλυψη της δολοφονίας του Λαμπράκη. Μαζί τους βέβαια ο ανακριτής (μετ’έπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας) Χρήστος Σαρτζετάκης αλλά και τρεις δημοσιογράφοι που έκαναν το καθήκον τους αντικαθιστώντας ουσιαστικά την έρευνα της σχεδόν απρόθυμης αστυνομίας. Ο Γιώργος Μπέρτσος, ο Γιάννης Βούλτεψης και ο Γιώργος Ρωμαίος.

Στη δίκη που έγινε αργότερα και στην οποία καταδικάστηκαν οι δύο φυσικοί αυτουργοί, ο εισαγγελέας Δελαπόρτας κάνει την αγόρευση του και δείχνει μια εικόνα του τι συνέβη με τη δολοφονία Λαμπράκη: «Σήμερα, εδώ, ένα σύμφυρμα κλεφτών, βιαστών, δωσίλογων και κάθε είδους κακοποιών, εμφανίζεται -προς εθνοκαπηλεία και ανομολόγητους ιδιοτελείς σκοπούς- ως προστάτης κοινωνικών καθεστώτων, ως φύλακας ιερών και οσίων και ως Κέρβερος του νόμου και της τάξης. Τι άλλο έπρεπε να περιμένει κανείς απ’ αυτό πλην του ότι θα εξελισσόταν σε κακοήθη νεοπλασία της κοινωνίας;»

Απέναντι σε αυτούς, κάποιοι λίγοι άνθρωποι έδρασαν, είδαν τον ρόλο τους να γιγαντώνεται πάνω από τον εαυτό τους. Λόγω της επιμονής καθενός από αυτούς, σήμερα μιλάμε για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη και όχι για κάποιο τραγικό τροχαίο ατύχημα.

*Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις 22 Μαΐου του 2020 από τον Νίκο Σταματίνη.