Γιατί η 9η Μαΐου είναι τόσο σημαντική για τη Ρωσία
Η Ημέρα της Νίκης ήταν η πιο σπουδαία επέτειος για τη Σοβιετική Ένωση, μία γιορτή που σηματοδοτούσε τη νίκη επί των ναζιστικών στρατευμάτων το 1945. Σήμερα, ο Vladimir Putin προσπαθεί να την καπηλευτεί για τους δικούς του ιμπεριαλιστικούς λόγους.
- 9 ΜΑΙ 2022
«Υπάρχει καμία αμφιβολία ότι είμαστε ικανοί, αλλά και απόλυτα αναγκασμένοι, να νικήσουμε τους Γερμανούς εισβολείς;» ρωτούσε ρητορικά τον Νοέμβριο του 1941 ο Ιωσήφ Στάλιν στον λόγο του στην Κόκκινη Πλατεία, ο οποίος ήταν η αρχή μίας σοβιετικής αντεπίθεσης που ξεκίνησε αργά για να φτάσει όμως έως το Βερολίνο μερικά χρόνια αργότερα. Στο ενδιάμεσο η Σοβιετική Ένωση θα πλήρωνε το μεγαλύτερο φόρο αίματος από όλες τις χώρες που ενεπλάκησαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: περισσότεροι από 27 εκ. νεκροί με το 50% τουλάχιστον να είναι άμαχος πληθυσμός.
Όταν η Ναζιστική Γερμανία συνθηκολόγησε στις 8η Μαΐου του 1945 (σ.σ: στη Μόσχα ήταν μεσάνυχτα), ο σοβιετικός λαός υποδέχθηκε την είδηση με συναισθήματα που δύσκολα μπορούν να περιγράψουν οι λέξεις. Ήταν μία νίκη ενάντια στον Ναζισμό και μία κατακλείδα σε κάτι που ξεπερνούσε ακόμα και τον χειρότερο εφιάλτη. Δεν είναι τυχαίο πως οι ιστορικοί της εποχής συνηθίζουν να λένε ότι μία μέρα στο Ανατολικό Μέτωπο είχε περισσότερους νεκρούς από ότι μήνες ολόκληροι στο Δυτικό.
Μοιραία, λοιπόν, η 9η Μαΐου έμεινε στη συνείδηση των πολιτών ως η πιο σπουδαία από όλες τις μέρες. Το σοβιετικό καθεστώς, μάλιστα, άρχισε με τα χρόνια να δίνει περισσότερο βάρος στη συγκεκριμένη ημερομηνία, η οποία ονομάστηκε Ημέρα της Νίκης, ακόμα και από την επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης.
Πέρα από το ότι αποτελούσε αργία για το μεγαλύτερο μέρους του πληθυσμού (ανάλογα με την περιοχή και τις χρονολογίες παρατηρούνται, βέβαια, διαφοροποιήσεις στην πολιτική που ακολουθούσε για την επέτειο η ΕΣΣΔ), υπήρχε και κάτι άλλο πιο σημαντικό: για τους Σοβιετικούς και κυρίως τους Ρώσους αποτελούσε και αποτελεί την απόδειξη ότι κανείς, ακόμα και ο πιο φριχτός από τους εχθρούς, δεν μπορεί να κάμψει το φρόνημά τους.
Μία ιστορική αφήγηση ή εθνικός μύθος αν προτιμάς ο οποίος μπορεί να έχει διάφορες ερμηνείες διαχρονικά και να χρησιμοποιείται κατά το δοκούν από όσους θέλουν να τον χρησιμοποιήσουν. Όπως ο Vladimir Putin για παράδειγμα.
Το πρόβλημα με την Ουκρανία
Βραδινή λήψη από τις πρόβες για την παρέλαση στην Ημέρα της Νίκης, το 2010 / ©2010 / Sergey Ponomarev / AP
Η Ημέρα της Νίκης γιορταζόταν πάντα με λαμπρότητα στην Κόκκινη Πλατεία. Ήταν μία ευκαιρία άλλωστε να κάνει επίδειξη ισχύος η Σοβιετική Ένωση. Τανκς, υπερσύχρονα αεροσκάφη και απόλυτα συντονισμένοι στρατιώτες αποτελούσαν το άλφα και το ωμέγα της καθιερωμένης παρέλασης. Μία ευκαιρία για να ενισχυθούν οι αφηγήσεις παντοδυναμίας – όπως όλες οι παρελάσεις άλλωστε.
Κανείς όμως δε θα μπορούσε να κατηγορήσει ποτέ τους Σοβιετικούς ότι δεν είχαν δικαίωμα να γιορτάζουν τη συγκεκριμένη μέρα. Ήταν εκείνοι που είχαν πληρώσει τον πιο φριχτό φόρο στον πόλεμο ενάντια στον Ναζισμό. Κάτι που προσπαθεί να οικειοποιηθεί σε απόλυτο βαθμό ο Vladimir Putin, αφού τον βολεύει εξαιρετικά.
Φυσικά, το αφήγημα και το μήνυμα της 9ης Μαΐου διαστρεβλώνεται σε τερατώδη βαθμό. Πώς και πού ακριβώς προσπαθεί να στηρίξει το γεγονός ότι το δικό του ολιγαρχικό καθεστώς αποτελεί τη φυσική συνέχεια των ανθρώπων που νίκησαν τους Ναζί; Σε μία σημαντική λεπτομέρεια της ιστορίας.
Όταν τα ναζιστικά στρατεύματα μπήκαν στην Ουκρανία κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο βρήκαν αρκετούς ντόπιους υποστηρικτές. Μάλιστα, οι φασίστες που συσπειρώθηκαν γύρω από τον Ουκρανό πολιτικό Stepan Pandera λειτούργησαν ως το δεξί χέρι των Ναζί στις θηριωδίες και τις εθνοκαθάρσεις που διέπραξαν.
Εντυπωσιακή λήψη από την παρέλαση για την Ημέρα της Νίκης, το 1985, με το σοβιετικό ναυτικό σε πρώτο πλάνο. / © 1985 / Boris Yurchenko / AP
Αυτή όμως η ιστορική πραγματικότητα απέχει πάρα πολύ από όσα προσπαθεί να υποστηρίξει ο Vladimir Putin: ότι, δηλαδή, με λίγα λόγια οι Ουκρανοί ήταν και παραμένουν φασίστες αλλά και ένας λαός που φλερτάρει ευθέως με τον Ναζισμό.
Το γεγονός ότι κάποιοι Ουκρανοί υπήρξαν προδότες, δωσίλογοι, συνεργάτες των Γερμανών κατά τον Β’ Παγκόσμιο και, γενικά, φασίστες είναι αναμφισβήτητο. Αλλά υπάρχει κάποια χώρα που κατακτήθηκε εκείνη την εποχή από τα στρατεύματα του Χίτλερ και η οποία δε βρήκε κάποιους υπερβολικά πρόθυμους πολίτες της να βοηθήσουν;
Μάλιστα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Ουκρανία είχε δεινοπαθήσει από τις σοβιετικές πολιτικές τη δεκαετία του ‘30, οι οποίες οδήγησαν σε πείνα το μεγαλύτερο μέρους του πληθυσμού της. Έτσι, η αγανάκτηση ενάντια στο σοβιετικό καθεστώς λειτούργησε ως βούτυρο στο ψωμί των Ναζί.
Ο Putin έχει ανάγκη την 9η Μαΐου
O Vladimir Putin καταθέτει συμβολικά λουλούδια για την Ημέρα της Νίκης / © 2022 / Anton Novoderezhkin / AP
«Η νίκη στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε η πιο καθοριστική αφήγηση για τη μεταπολεμική ζωή στη Σοβιετική Ένωση, ξεπερνώντας σε σημασία ακόμα και αυτής της επανάστασης» σημειώνει με νόημα στο Al Jazeera ο Stephen Norris, καθηγητής Ρωσικής Ιστορίας, στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι. Τι σημασία όμως έχουν όλα αυτά σήμερα;
Ευτυχώς ή δυστυχώς, η ιστορία και γενικά οι συλλογικές αφηγήσεις παίζουν τεράστιο ρόλο στον πολιτικό στίβο. Ας μην ξεχνάμε ότι στα πρόσφατα χρόνια της Ελληνικής Οικονομικής Κρίσης, ο κοινοβουλευτικός διάλογος ήταν πολύ συχνά γεμάτος από εμφυλιοπολεμικές αναφορές. Αντίστοιχα, ο Vladimir Putin είχε περισσότερο ανάγκη από ποτέ τη φετινή 9η Μαΐου (όπως, βέβαια, τη χρησιμοποιούσε και όλα αυτά τα χρόνια).
Τις προηγούμενες ημέρες φρόντιζε να αφήνει διαρροές και υπονοούμενα για τις «τρομακτικές συνέπειες» που θα δεχθεί όποιος τα βάζει ενάντια στη ρωσική πολεμική μηχανή. Μάλιστα, υπήρξαν συγκεκριμένες αναφορές -τις οποίες ίσως φούσκωσαν και τα Μέσα Ενημέρωσης- για τη φετινή επέτειο. Το βασικό μήνυμά τους; Ότι η Ημέρα της Νίκης θα μετατραπεί σε Ημέρα της Κρίσης για κάθε εχθρό της Ρωσίας.
Η αλήθεια όμως είναι ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία τραβά σε μάκρος και σίγουρα φέρνει δύσκολη θέση τον Ρώσο Πρόεδρο. Η διασύνδεση του δικού του καθεστώτος με τις μεγάλες νίκες του ρωσικού λαού αποτελεί μία δικλείδα ασφαλείας για την περιβόητη αδιάκοπη συνέχεια του ρωσικού έθνους. Η παρέλαση του 2022 ήταν άλλη μία επίδειξη δύναμης σε ένα ιδιαίτερα εχθρικό διεθνές περιβάλλον.
Υπάρχει, όμως, μία πολύ βασική και ουσιαστική παρανόηση από πλευράς Vladimir Putin. Το να προσπαθεί ο τελευταίος να χρησιμοποιήσει τη θυσία 27 εκ. ανθρώπων για να δικαιολογήσει τα ιμπεριαλιστικά σχέδια ενός ολιγαρχικού καθεστώτος (όπως το δικό του) δεν είναι απλά αναθεώρηση της ιστορίας· είναι ξεκάθαρη και επικίνδυνη καπηλεία.
Το γεγονός ότι πολύ συχνά λειτουργούν και οι Μεγάλες Δυνάμεις της Δύσης με αντίστοιχο τρόπο δεν αποτελεί δικαιολογία. Άλλωστε, αυτή τη στιγμή μιλάμε για ένα πόλεμο που συνεχίζεται ακατάπαυστος εντός ουκρανικού εδάφους από ρωσικές δυνάμεις εισβολής – και όχι μία σοβιετική αντεπίθεση ενάντια σε ναζιστικά στρατεύματα όπως θέλει να την παρουσιάσει ο Vladimir Putin.
