Γιατί ο ρωσικός στρατός υποχωρεί από τα ανατολικά εδάφη της Ουκρανίας

Τα ρωσικά στρατεύματα έχουν τραπεί σε οπισθοχώρηση από τα ανατολικά της Ουκρανίας, εγκαταλείποντας περί τα 3.000 τ.χλμ, σύμφωνα με όσα είπε ο διοικητής των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων Valeriy Zaluzhny. Σε διάστημα μίας εβδομάδας, οι επτά από τις οκτώ περιοχές πέρασαν στα χέρια τους, μεταξύ των οποίων και το Ιζιούμ, μια πόλη με υψηλή στρατηγική σημασία για τον ανεφοδιασμό. Βίντεο από εγκαταλελειμμένα οχήματα μάχης, όπλα και κούτες εξοπλισμού κάνουν τον γύρο του διαδικτύου.

Τα Μέσα του Κρεμλίνου κάνουν λόγο μόνο για «ανασυγκρότηση δυνάμεων» στην περιφερειακή πρωτεύουσα του Ντονιέτσκ, επιμένοντας πως «όλα είναι υπό έλεγχο», ενώ οι αριθμοί δείχνουν απώλειες μεγαλύτερες από εκείνες του Απριλίου στο Κίεβο. Δηλαδή, τις μεγαλύτερες στην ιστορία του πολέμου.

Πόσο πιθανό είναι να κάμφθηκε η «άγνωστη υπερδύναμη» του Vladimir Putin, εξαιτίας των κλυδωνισμών από τα εμπάργκο της Δύσης; Και πώς ένας τόσο καταπονημένος στρατός δυνάμωσε ξαφνικά; Πρόκειται για διαφορά σθένους ανάμεσα στον στρατιώτη που πολεμάει για το σπίτι του και εκείνον που έχει σταλεί σε μια «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» ή απλά ο πόλεμος άλλαξε μεθόδους και ύφος;

Το χρονικό της μεγάλης αλλαγής

Το μεγαλύτερο κατόρθωμα για το ηθικό της Ουκρανίας ήταν ότι μέσα σε 24 ώρες απελευθερώθηκαν 20 χωριά. «Αυτό που μας έκανε εντύπωση είναι ότι τα ρωσικά στρατεύματα δεν απάντησαν στα πυρά», ανέφερε ο Yevhen Moisiuk, επικεφαλής στις ουκρανικές δυνάμεις στην ανταποκρίτρια του The Atlantic. Τι συνέβη και δέχθηκε αμαχητί την ήττα ο Putin, βάζοντας επικοινωνιακά την κυριαρχία του σε κίνδυνο;

Μένει ακόμη λίγο για να φτάσουμε σε αυτή την απάντηση, αλλά οι Ουκρανοί δημιούργησαν σίγουρα μια καλή συγκυρία: η αντεπίθεση από πλευράς των αμυνομένων ξεκίνησε να καταγράφεται τέλη Αυγούστου – στις 29 Αυγούστου ο Zelensky εξήγγειλε μεγάλη αντεπίθεση στη Χερσώνα, στα νότια, οπότε η ανακλαστική κίνηση από πλευράς Ρωσίας ήταν να μεταφέρει στρατεύματα στο λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας. Μόνο που ήταν μπλόφα.

Ένα μέρος της αντεπίθεσης συνέβη πράγματι με κατεύθυνση τη Χερσώνα, πετυχαίνοντας καταστροφές σε γέφυρες, οχήματα και κέντρα των αντιπάλων, ώστε να τους απωθήσουν πίσω από τον Δνείπερο ποταμό (λέχθηκε ότι ανακτήθηκαν 500 τ.χλμ), αλλά η μεγαλύτερη επιχείρηση στήθηκε –χωρίς αντίστοιχη εξαγγελία– στα ανατολικά της χώρας, όπου και η προέλαση των Ουκρανών έφτασε 50 χιλιόμετρα από τα σύνορα της Ρωσίας.

«Παραδόξως, το πλεονέκτημα στα ανατολικά αποκτήθηκε πολύ γρηγορότερα από το τόσο διαφημισμένο σχέδιο στα νότια προς τη Χερσώνα», αναφέρει στο κείμενο της ανταπόκρισης ο απεσταλμένος του BBC. «Ήταν αντιπερισπασμός, μια κάλυψη για το σχέδιο που ετοιμαζόταν», εκτιμά ο ίδιος.

Για να χειριστεί μια τέτοια επιχείρηση, ο Zelensky χρειαζόταν σίγουρα ένα επαρκές απόθεμα πυρομαχικών: από πίσω είναι σαφώς το ΝΑΤΟ και τα «πακέτα ασφάλειας» που έχουν σταλεί κατά καιρούς, αγγίζοντας το αστρονομικό ποσό των 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Εκείνα τα συστήματα που μνημονεύονται περισσότερο είναι τα himaris, μια σειρά τηλεκατευθυνόμενων πυραύλων, σχεδιασμένων για να ανιχνεύουν και να καταστρέφουν τα εναέρια αμυντικά συστήματα του αντιπάλου.

Το χέρι της Δύσης άλλαξε τις ισορροπίες του πολέμου σε σύγκριση με τις πρώτες μέρες της εισβολής, όταν «οι ουκρανικές δυνάμεις χρησιμοποιούσαν πυρομαχικά κυρίως από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, τα οποία είχαν στις αποθήκες τους εδώ και αρκετές δεκαετίες», όπως επισημαίνει το Ινστιτούτο Μελέτης Πολέμου, ένα think tank με έδρα στην Αμερική.

Μεταξύ άλλων, η ανατροπή της ρωσικής επέλασης άφησε εκτεθειμένο τον Vladimir Putin στους άμεσους κύκλους του Κρεμλίνου.

Οι πρώτοι εσωτερικοί κλυδωνισμοί

Με την απρόσμενη οπισθοχώρηση των τελευταίων ημερών, άλλαξε το τοπίο και εντός Ρωσίας: τα τηλεοπτικά κανάλια και το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων TASS, που δίνει παραδοσιακά το σήμα του Κρεμλίνου, δεν αναφέρονται πλέον στην «αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας», αλλά λένε ρητά και επανειλημμένα ότι οι εχθροί είναι οι Βρυξέλλες, το Βερολίνο, το Λονδίνο και η Ουάσινγκτον, αναπτερώνοντας τη ρητορική του Ψυχρού Πολέμου. Πλέον, το μήνυμα είναι «είτε κερδίζουμε, είτε ξεκινάει ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος».

Αλλά αυτή η σπίθα προκάλεσε και ένα παράπλευρο μέτωπο για τον Vladimir Putin, ο οποίος ανέκαθεν ήθελε να κατέχει το προφίλ του αλώβητου άνδρα που κανείς δεν τολμά να αμφισβητήσει: για πρώτη φορά στην ιστορία του πολέμου, ακούγονται έντονες αντιδράσεις στον δημόσιο λόγο, ενάντια στην τακτική του Κρεμλίνου.

Οι αντιδράσεις δεν προέρχονται από τους πολιτικούς του αντιπάλους – για εκείνους εγκυμονεί πάντα η απειλή της φυλάκισης (πρόσφατο παράδειγμα, οι νομοθέτες που συνελήφθησαν, αφότου αποκάλεσαν τον Putin προδότη).

Προέρχονται από τους κύκλους των εξτρεμιστών, οι οποίοι μέχρι πρότινος έδιναν λευκή επιταγή στην κεφαλή της Ρωσίας: τώρα αδυνατούν να αιτιολογήσουν την οπισθοχώρηση και ζητούν, όχι φυσικά παύση πυρών, αλλά μια Ρωσία πολύ πιο άμεση και αποτελεσματική. Ιδεολογικά άλλωστε πιστεύουν στο όραμα της Μεγάλης Ρωσίας, που θεμελίωσε ο εθνικιστής Alexander Dugin.

Ένας εξ αυτών είναι και ο Zakhar Prilepin, παλαίμαχος του Ντονμπάς και επικεφαλής εθνικιστικού κόμματος, υπό την ιδεολογική ομπρέλα του Κρεμλίνου. «Τα γεγονότα στο Χάρκοβο δικαίως μπορούμε να πούμε ότι ήταν μια καταστροφή», ανέφερε σε δημοσίευσή του στο Telegram, «πλέον, ακόμη και οι τυφλοί βλέπουν την αλήθεια ότι η ειδική επιχείρηση έχει τελειώσει από καιρό και ο πόλεμος έχει ξεκινήσει». Σημειωτέον, αυτή η λέξη ήταν απαγορευμένη μέχρι πρότινος.

Οι (σχεδόν) επτά μήνες του πολέμου απέχουν από το άψε-σβήσε που διαφήμιζε ο Putin τον Φεβρουάριο, έχοντας αυτό και τις ανάλογες επιπτώσεις: ακόμη και από πλευράς του ρωσικού Υπουργείου Αμύνης έχουν ανακοινωθεί αόριστα «μερικές εκατοντάδες» θανάτους στο πεδίο των μαχών, αν και η Δύση κάνει λόγο για 80.000 νεκρούς και τραυματίες από τα ρωσικά στρατεύματα. Οι κύκλοι που αντιδρούν, δεδομένου ότι προέρχονται και από το πεδίο των ενόπλων δυνάμεων, έχουν σαφή εικόνα για την πραγματικότητα.

Και σε αυτή την τεταμένη συνθήκη, ο Putin δεν δίστασε να ρίξει λίγο ακόμη λάδι στη φωτιά: το σαββατοκύριακο, ενώ τα στρατεύματα εγκατέλειπαν τη μία πόλη μετά την άλλη στην ανατολική Ουκρανία, ο ίδιος βρέθηκε στη Μόσχα για να εγκαινιάσει μια μεγάλη ρόδα λούνα παρκ και ένα γήπεδο, επ’ αφορμή της καθιερωμένης επετείου για την ίδρυση της πόλης, με περίσσεια λαμπρότητα και πυροτεχνήματα. Καμία κουβέντα του δεν αναφέρθηκε στην Ουκρανία.

Η (ουσιαστική) απάντηση της Ρωσίας

Η μοναδική τοποθέτηση από πλευράς Vladimir Putin για τα τελευταία γεγονότα συνέβη κατόπιν επερώτησης στο πλαίσιο ενός οικονομικού συνεδρίου: «Δεν έχουμε χάσει τίποτα και δεν πρόκειται να χάσουμε τίποτα». Αυτό που υπονοεί βασικά είναι πως άλλαξε τακτική, κάτι που επιβεβαιώνεται από τις μαρτυρίες των απεσταλμένων της Δύσης στα μέτωπα του πολέμου:

Αμέσως μετά την οπισθοχώρηση, τα ρωσικά στρατεύματα ξεκίνησαν στοχευμένες επιθέσεις στις περιοχές που απελευθερώθηκαν – «προσπαθούν να καταστρέψουν όλες τις υποδομές», ανέφερε ο Bridget Brink των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οι πύραυλοι κατευθύνονται στις εγκαταστάσεις ενέργειας και το δίκτυο νερού, δυσχεραίνοντας τις συνθήκες διαβίωσης: πολύωρα black out καταγράφονται ήδη στα ανατολικά. Αυτή η τακτική δεν είναι καινούργια.

Από τις πρώτες εβδομάδες της εισβολής, η Μόσχα έβαλε στρατηγικά στο στόχαστρο το δίκτυο ύδρευσης – βομβάρδισε τους κύριους αγωγούς, τις δεξαμενές και τις αντλίες σε όλη τη χώρα, όπως έχει πλέον αποκαλυφθεί, και σε μερικούς μήνες λέγεται ότι περίπου 1,4 εκατομμύρια άνθρωποι έμειναν χωρίς νερό. Πόλεις όπως το Σλοβιάνσκ ποδοπατήθηκαν και έγιναν πολύ δύσκολα βιώσιμες, ακόμη και μετά την απομάκρυνση του ρωσικού στρατού.

Κάτι αντίστοιχο φαίνεται να επιδιώκει τώρα στα ανατολικά: αντί να σπαταλά πόρους και ανθρώπινο δυναμικό στην ευθεία σύγκρουση, ο Putin προτίμησε να κάνει ένα ατιμωτικό βήμα προς τα πίσω, αφήνοντας τον χρόνο να πιέσει τους Ουκρανούς και τα ταμεία των συμμάχων τους, παράλληλα με την πολύπλευρη κρίση που έχει πυροδοτήσει με τη διακοπή του φυσικού αερίου. Σε αυτή τη χρονική στιγμή, βολεύει ο πολιορκητικός κριός, όσο ο «δύσκολος χειμώνας» πλησιάζει και οι καταστροφές παραμένουν στα εδάφη της Ουκρανίας.

Συν τοις άλλοις, το Ντονμπάς βρίθει από αυτονομιστικές δυνάμεις. Επιστρέφοντας το μέτωπο πιο ανατολικά, ο Putin κινεί τα νήματα για να πολεμούν εκείνοι αντί των Ρώσων.

Αυτή είναι η εκτίμηση του αναλυτή από το The Jerusalem Post: «Είναι ξεκάθαρο ότι η Μόσχα στοχεύει σε έναν πόλεμο πολύ πιο φθηνό, απομονώνοντας την Ουκρανία, χρησιμοποιώντας αντιπροσώπους και μειονότητες από τη ρωσική περιφέρεια, και εξαναγκάζοντας την Ουκρανία να πεθάνει από την πείνα».

Δεν είναι διόλου απίθανο λοιπόν το σενάριο του να αποτελέσει η Ουκρανία μια νέα Συρία, όπου ο πόλεμος θα μαίνεται για χρόνια. Δυστυχώς.