Γιατί οι κλειτορίδες τρόμαζαν τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους
Ανατρέχουμε στις πρώτες αναφορές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας για το «αιώνια παρεξηγημένο» γυναικείο όργανο, στους μύθους όπως και τα ψηφιδωτά που το υπονοούν.
- 25 ΦΕΒ 2024
«Σκεφτείτε μια στιγμή όλα εκείνα τα αρχαιοελληνικά αγάλματα με τα λεπτομερώς σμιλεμένα πέη και όσχεα», προτρέπει σε ένα σημείο του βιβλίου Η βίβλος του Κόλπου η Δρ Jen Gunter, μαιευτήρας και γυναικολόγος που έχει γίνει γνωστή στο ευρύ κοινό απ’ την doc σειρά Jensplaining αλλά και τις στήλες που διατηρεί στους New York Times. «Τα αιδοία εκείνη την εποχή δεν ήταν παρά μυστηριώδεις σχισμές που κρύβονταν μέσα στα πόδια».
Η ίδια, έχοντας αφιερώσει το έργο της στην ενδυνάμωση της γυναικείας ταυτότητας απ’ την ιατρική σκοπιά, επιμένει με κάθε ευκαιρία στους μύθους και τις ανακρίβειες που στοίχειωναν για χρόνια τον κλάδο της γυναικολογίας, με ενδεικτικότερο όλων την ιστορία της κλειτορίδας – ένα όργανο που ανακαλύφθηκε, ξεχάστηκε, υποτιμήθηκε και έπειτα ανακαλύφθηκε εκ νέου, παρερμηνεύτηκε και έμεινε ξανά στην άκρη, αφού μέχρι και τα συγγράμματα που διδασκόταν η ίδια στο πανεπιστήμιο τη δεκαετία του ’80 περιελάμβαναν μονάχα ένα μικροσκοπικό διάγραμμα για την κλειτορίδα, ενώ η ανάλυση για το ανδρικό μόριο απλωνόταν σε τρεις σελίδες.
Δεν είναι τυχαίο που η ιστορία της κλειτορίδας επιφορτίστηκε με μια σειρά από παράδοξα μέσα στους αιώνες, όπως το γεγονός ότι η πλήρης χαρτογράφηση σε επίπεδο ανατομίας αυτού του οργάνου με τις 8.000 νευρικές απολήξεις ήρθε το κοντινό έτος 1998 από γυναίκα επιστήμονα.
Είτε ότι ενώ στα χρόνια της Αναγέννησης γιατροί της ανατομίας με επικρατέστερο τον Renaldus Columbus δήλωναν πανηγυρικά ότι ανακάλυψαν το μυστήριο αυτό γυναικείο όργανο, το «ανάλογο του πέους των ανδρών», στην ουσία αυτό είχε εντοπιστεί από τα αρχαία χρόνια, έχοντας καταγραφεί στη γραμματεία των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων.
Ωστόσο, όπως και στη μορφή των αγαλμάτων, η κλειτορίδα στην αρχαία γραμματεία παρέμενε σ’ ένα πλαίσιο ασάφειας και απροσδιοριστίας, ειδικά για τον ρόλο που επιτελούσε, πράγμα το οποίο σαφώς και σχετίζεται άμεσα με το γεγονός ότι δεν υπήρχαν γιατροί γυναικείου φύλου.
«Οτιδήποτε γράφτηκε σχετικά με τα γυναικεία σώματα στα αρχαία ιατρικά εγχειρίδια», όπως τονίζει η Δρ Jen Gunter, «προερχόταν από πληροφορίες που μεταδόθηκαν και ερμηνεύτηκαν από το ανδρικό βλέμμα – έτσι, η ιατρική βάδισε εξ αρχής στα βήματα του mansplaining».
Οι πρώτοι ορισμοί για την κλειτορίδα
Στην αρχαία ελληνική γραμματεία έχουν εντοπιστεί διάσπαρτες αναφορές για το όργανο της κλειτορίδας (συνήθως με ονόματα που παρέπεμπαν σε άνθη και καρπούς δέντρων, όπως τα μύρτιλλα), ίσως από την ελληνιστική περίοδο ή και ακόμη νωρίτερα. Αλλά «σταθερά αφορούσε ένα μικρό κομμάτι δέρματος, το οποίο βρισκόταν στο μπροστινό μέρος του αιδοίου», χωρίς περαιτέρω πληροφορίες για τη σημασία αυτού του οργάνου, όπως έχει επισημάνει στη μελέτη της για το θέμα η ιστορικός Rebecca Flemming από το Πανεπιστήμιο του Έξετερ στην Αγγλία.
Μέχρι που υπήρξαν δύο επιστήμονες, οι οποίοι διαμόρφωσαν δύο «σχολές» προσέγγισης επάνω στη λειτουργία της κλειτορίδας: απ’ τη μία ήταν ο Σωρανός ο Εφέσιος, συγγραφέας του Γυναικεία και του Περί Γυναικείων (κατά τον 2ο αιώνα μΧ), και από την άλλη ο μεγάλος γιατρός και θεμελιωτής των ιατρικών συστημάτων στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ο Κλαύδιος Γαληνός από την Πέργαμο (επίσης κατά τον 2ο αιώνα μΧ).
Στον πρώτο αναλογούν τα εύσημα για την πρώτη ιατρική απόπειρα προσδιορισμού της κλειτορίδας: «σχίσμα δὲ, ἡ τομὴ τοῦ αἰδοίου. τὸ δὲ μυῶδες ἐν μέσῳ σαρκίον, νύμφη, καὶ μύρτον· οἱ δὲ ὑποδερμίδα, οἱ δὲ κλειτορίδα ὀνομάζουσι, καὶ τὸ ἀκολάστως τούτου ἅπτεσθαι κλειτοριάζειν λέγουσιν», αναφέρει σε δικό του ιατρικό εγχειρίδιο, παραλληλίζοντας μάλιστα την κρυμμένη κλειτορίδα με τα νεαρά πρόσωπα των κοριτσιών που κρύβονται κάτω από τα υφάσματα από συστολή.
Στα δικά του γραφόμενα, «η απεικόνιση των “νυμφών” ή των μπουμπουκιών τριανταφυλλιάς (σ.σ. ονόματα που παραπέμπουν στην κλειτορίδα) προικίζει το όργανο με θετική σεξουαλική φόρτιση, τουλάχιστον από την ανδρική ματιά», όπως επισημαίνει η ιστορικός, θυμίζοντας ότι κατά την αρχαιότητα θεωρούταν ότι ο οργασμός των γυναικών βοηθούσε στη σύλληψη.
Από την άλλη, ο Γαληνός από την Πέργαμο έμεινε σε μια πιο επιφανειακή και αποστειρωμένη προσέγγιση, που τελικά ήταν παραπλανητική: ότι η μοναδική λειτουργία της κλειτορίδας (εφόσον ο σκοπός της αναπαραγωγής εκπληρώνεται από τον κόλπο) είναι να προστατεύει τη μήτρα. Χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το θέμα, κατά πώς φάνηκε, ο ίδιος «πάσχισε να στριμώξει την κατανόηση της γυναικεία ανατομία στο ανδρικό μοντέλο», όπως σημειώνει η ιστορικός.
Την ίδια στιγμή, το ανδρικό μόριο ήταν πλήρως περιγεγραμμένο, αναλυμένο και γνωστό από πλευρά ανατομίας.
Η απώθηση και ο φόβος
Μήπως μαρτυρά κάτι βαθύτερο αυτό το χάσμα πληροφοριών και εικόνων μεταξύ γυναικείων και ανδρικών γεννητικών οργάνων στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη; Με αυτό το ερώτημα αναμετρήθηκε πρόσφατα δημοσιογράφος του The Conversation, προσπαθώντας να εντοπίσει στοιχεία που θα συνέκλιναν στην άποψη ότι μέσα στο τοπίο άγνοιας και παραπληροφόρησης για το γυναικείο σώμα που είχε καλλιεργήσει ο πατριαρχικός πολιτισμός εν τη γενέσει του, είχε καλλιεργηθεί και ένα ποσοστό φοβίας προς το «μυστήριο θαύμα της κλειτορίδας».
Και πράγματι υπάρχουν κάποιες ενδείξεις να αναφέρουμε. Πρώτα από τον κόσμο της μυθολογίας και συγκεκριμένα την Κίρκη της Οδύσσειας που είχε τη δύναμη (με ένα μαγικό ραβδί) να μεταμορφώνει τους άνδρες σε υποτελή γουρούνια – να θυμίσουμε ότι η λέξη «χοίρος» απαντάται επίσης σε ποιητές ως ανάλογο για το «γυναικείο αιδοίο». Ανάλογους συσχετισμούς διαβάζει ο ίδιος σε επιγραφές και συγκεκριμένα στου Νίκαρχου του 1ου αιώνα μ.Χ.: «ο χοίρος έχει ένα τρομακτικό άκανθα», όπου το αγκάθι παραπέμπει στην κλειτορίδα.
Μια επιπλέον αναφορά έρχεται από την Οικία του Μενάνδρου στην Πομπηία: κάτω στην είσοδο του χώρου των λουτρών, υπάρχει ένα ψηφιδωτό το οποίο αποκτά διαφορετική ερμηνεία αναλόγως με την πλευρά που το κοιτάς – από τη μία, μπαίνοντας, βλέπεις έναν Αφρικανό υπηρέτη που τρέχει με δυο δοχεία φαλλικού σχήματος στα χέρια, ενώ από την άλλη, βγαίνοντας, ανακαλύπτεις πως το υπόλοιπο σχέδιο αποτελεί μια μήτρα και στο κέντρο όλης της εικόνας είναι η κλειτορίδα.
Είναι αυτά αρκετά για να δείξουν βαθύτερα φοβικά συμπλέγματα; Εξαρτάται από την πλευρά που το βλέπεις. Σίγουρα πάντως η κλειτορίδα αντιμετωπιζόταν πάντα ως κάτι άγνωστο και μυστηριακό.
