Γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν στα ζώδια

Σύμφωνα με μία έρευνα που διεξήχθη πριν μερικούς μήνες από το PLoS One, περιλαμβάνοντας συνεντεύξεις με πάνω από 140.000 άτομα 95 διαφορετικών χωρών, στην Ελλάδα καλά κρατεί η δεισιδαιμονία σε σχέση με τα ευρωπαϊκά στάνταρ, με 4 στους 10 να δηλώνουν πως πιστεύουν στο «μάτι» και τα μάγια – πράγμα όχι ταυτόσημο με τα ζώδια, αλλά αρκετά ενδεικτικό. Ίσως το ακριβές ερώτημα σε μια ανάλογη έρευνα δε θα ήταν αν πιστεύετε στα ζώδια, όσο αν γνωρίζετε τον ωροσκόπο σας και πόσο συχνά συμβουλεύεστε τις προβλέψεις.

Διότι, υπάρχει ένα ποσοστό ενοχής εκεί έξω. Έχουμε φτάσει εκατοντάδες χρόνια μακριά από την εποχή που οι θέσεις των αστεριών ήταν ο μόνος τρόπος οι αγρότες να προβλέψουν την περίοδο συγκομιδής της σοδειάς τους, οι ταξιδιώτες να βρουν τον δρόμο τους και γενικά ο κόσμος να γνωρίζει τι μήνα κι εποχή διανύει.

Έχουν επίσης υπάρξει ατράνταχτα στοιχεία αποδόμησης των αστρολογικών συστημάτων που εγκαθίδρυσαν πριν από χιλιετίες οι Βαβυλώνιοι, είτε στην άλλη άκρη οι αρχαίοι Κινέζοι (δε γνωρίζουμε ποιος πολιτισμός προπορεύτηκε), όπως ότι οι αστερισμοί δεν είναι 12 αλλά 13 και ότι ενώ τα ζώδια μοιράζονται σε ισόποσες μέρες γέννησης, καθόλου ισόποσες δεν είναι οι περίοδοι που οι αστερισμοί παραμένουν πίσω από τον ήλιο.

Αλλά και πάλι, τα ζώδια παραμένουν ζωντανό κομμάτι στην κουλτούρα μας, στην καθημερινότητά μας, στη σκαλέτα των μεσημεριανών εκπομπών και στα sites που βλέπουν τα κλικ τους να ανεβαίνουν όποτε είναι ανάδρομος ο Ερμής (παραδόξως). Λίγο από περιέργεια, λίγο με τη λογική του χαβαλέ, δύσκολα θα αντισταθεί ο κόσμος από το να προσπεράσει την «πρόβλεψη της ημέρας», όταν εμφανιστεί μπροστά του – έστω και αν δεν τρέφει αυταπάτες, έστω και αν δεν αλλάξει το πρόγραμμά του όποτε το ζώδιό του πρέπει να αποφύγει τις διαπραγματεύσεις.

Γιατί συμβαίνει όλο αυτό; Και γιατί, όπως θα δούμε, οι νεότερες γενιές έλκονται όλο και περισσότερο από τις προβλέψεις;

Το εφέ Μπάρνουμ στην αστρολογία

Αέρας ανανέωσης, νέες συναντήσεις, επιστροφές από το παρελθόν, συγκρούσεις. Η λογική της αστρολογίας λέει πως η θέση των αστεριών επηρεάζει άμεσα την ψυχολογία όπως και τη συμπεριφορά των ατόμων, αλλά οι προβλέψεις των αστρολόγων διατυπώνονται πάντα με γενικό, απροσδιόριστο τρόπο, έτσι που ο καθένας θα μπορούσε να ταυτιστεί με το περιεχόμενο, επιβεβαιώνοντας την προφητεία στο τέλος της ημέρας.

Αλλά αυτό δεν είναι παρά μια διαδικασία που βασίζεται στα αδύναμα σημεία του ανθρώπινου ψυχισμού. Συγκεκριμένα, οι άνθρωποι για να καταλάβουν τον χαοτικό κόσμο γύρω τους ρέπουν εκ φύσεως προς την αιτιοκρατία, παρακάμπτοντας ασυναίσθητα όσα στοιχεία δε συνάδουν με το μοντέλο των σχέσεων που κατασκευάζουν και συγκρατώντας όσα επιβεβαιώνουν τη θεωρία τους. Με άλλα λόγια, δεν είμαστε αμερόληπτοι αλλά αρκετά προκατειλημμένοι.

Λέγεται εφέ Μπάρνουμ (ή εφέ Φόρερ) και αντικατοπτρίζει την τάση που έχουμε να ερμηνεύουμε γενικές και εξαιρετικά ανακριβείς προτάσεις κατά το δοκούν, προκειμένου να εκπληρώσουν τις «προφητείες» που θα θέλαμε να γίνουν πραγματικότητα. Όπως έδειξε ο Αμερικανός ψυχολόγος Bertram Forer με ένα πείραμα, τα άτομα είναι ακόμη πιο πρόθυμα να αποδεχτούν ισχυρισμούς για τον εαυτό τους όταν εκείνοι είναι θετικοί και κολακευτικοί. Είναι δηλαδή σε θέση να αρνηθούν τα εμπειρικά τους δεδομένα, μόνο και μόνο για να έρθουν πιο κοντά στις επιθυμίες τους.

Κάπως έτσι προκύπτει μια πρώτη σημαντική εξήγηση για την ακαταμάχητη γοητεία της αστρολογίας – αλλά δεν είναι η μόνη.

Οδηγός στην ανασφάλεια, ειδικά για την Gen Z

Είτε λέγεται ζώδια, μοίρα, θρησκεία ή και επιστήμη, το ανθρώπινο μυαλό αναζητά τη σιγουριά μέσω της κατανόησης των περιστατικών που συμβαίνουν. Η αστρολογία μπορεί να μη δίνει ακριβείς απαντήσεις, αλλά παρέχει τα ερμηνευτικά εργαλεία για να διαχειριστείς εμπόδια και αναποδιές, όπως μια απόλυση ή έναν χωρισμό. «Το να έχεις μια μέθοδο για να καταλαβαίνεις αυτό που ίσως μοιάζει χαοτικό και ανεξέλεγκτο, είναι πάντα ελκυστικό», όπως είχε αναφέρει ο Δρ. Stephen D. Benning, ψυχολόγος από το Πανεπιστήμιο της Νεβάδα στο Λας Βέγκας, σχολιάζοντας σχετικά με τα ζώδια.

Μέσα σε μια πραγματικότητα απρόβλεπτη, άρα επίφοβη, η αστρολογία μετατρέπεται σε οδηγό καθοδήγησης.

Δε χρειαζόμασταν έρευνα για να επιβεβαιώσουμε ότι το άγχος προκύπτει απ’ την αβεβαιότητα, αλλά υπάρχει μια τέτοια που δημοσιεύθηκε το 2017. Όπως και μια σειρά από reports, όπως αυτό του 2016 απ’ το American Psychological Association, που επιβεβαιώνουν πως μακράν πιο αγχωμένη γενιά είναι εκείνη της Gen Z – κλιματική αλλαγή, πολιτική αστάθεια, οικονομικός κατακερματισμός, αβεβαιότητα· δεν είναι δα και τόσο περίεργο για μια γενιά που βιώνει τη μία κρίση μετά την άλλη.

Το περίεργο είναι ότι η ίδια γενιά, που είναι (αναπόφευκτα) πιο μορφωμένη και γνωσιακά εξελιγμένη απ’ την προηγούμενη, που είναι μεγαλωμένη μέσα στο ίντερνετ και είναι περισσότερο open-minded σε θέματα ταυτότητας και όχι μόνο, αντί να πορεύεται προς τον ορθολογισμό, παρουσιάζει μια στροφή προς τα ζώδια, τις πρακτικές μαντείας κοκ. Εφαρμογές όπως οι Jakarta, Pattern και Time Passages είναι εγκατεστημένες στα κινητά και πολύ συχνά είναι τα άτομα που δοκιμάζουν να πάρουν το ρόλο του ειδήμονα αστρολόγουυ, χειρομάντη και tarot-reader.

Είναι ακόμη μια επιβεβαίωση πως πλέον καμία σταθερά δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη, ούτε εκείνη του ορθού λόγου.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ