Η άνοδος, η πτώση και η καταδίκη της Elizabeth Holmes

Ευαγγελιζόταν ότι θα έφερνε την επανάσταση στην παγκόσμια υγεία και δη στον χώρο της βιοϊατρικής, με λίγες σταγόνες αίματος στα πρωτοποριακά μηχανήματα της Theranos να αρκούν για τις διαγνωστικές εξετάσεις οποιοδήποτε ανθρώπου. Μέσα σε λίγα χρόνια, κέρδισε την εμπιστοσύνη πανίσχυρων επενδυτών, μέχρι που το 2018 η είδηση της κατάρρευσης και της διάλυσης της εταιρείας της έσκασε σαν βόμβα για την άλλοτε εμπνευσμένη γυναίκα που εκθείαζαν τα media παγκοσμίως. 

Το σκάνδαλο Theranos πήρε το περασμένο καλοκαίρι τον δρόμο της δικαιοσύνης και το 2022 ξημέρωσε για την Elizabeth Holmes με τον πιο καταστροφικό τρόπο. Χθες, Δευτέρα, 3 Ιανουαρίου, ήρθε η καταδίκη της. Δικαστήριο της Καλιφόρνια την έκρινε ένοχη για απάτη σε βάρος ασθενών και επενδυτών, με την ίδια να είναι πλέον αντιμέτωπη με έως και 20ετή ποινή φυλάκισης.

«Πιστεύω ότι τη στιγμή που θα αποφασίσεις ότι έχεις ένα backup πλάνο, είναι η στιγμή που παραδέχεσαι ότι δεν πρόκειται να πετύχεις», δήλωσε τον Σεπτέμβριο του 2018 όταν η εταιρεία της κατέβασε εσπευσμένα ρολά. Όπως αποδείχθηκε, η Elizabeth Holmes ούτε backup plan είχε, ούτε όμως και κάποιο αρχικό πλάνο. Επί χρόνια, δεν είχε τίποτα στα χέρια της, αλλά προσποιούταν ότι είχε. Έκανε πράξη το ρητό που αγιάζει τα μέσα στη Silicon Valley: “fake it, till you make it”.

Το επικίνδυνο όραμα της Elizabeth Holmes

Μιλώντας στο Fortune Global Forum στο Σαν Φρανσίσκο / 2015, AP Photo/Jeff Chiu, File

Η Holmes εγκατέλειψε τις σπουδές βιολογίας στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ το 2003 σε ηλικία 19 ετών, καταθέτοντας δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για μία τεχνολογία που μπορούσε να εκτελέσει μία ευρεία γκάμα εξετάσεων με μία απίστευτα μικρή ποσότητα αίματος, όπως αυτή που αναβλύζει από το τσίμπημα του δαχτύλου. Η έμπνευσή της για το συγκεκριμένο εγχείρημα προέκυψε, όπως η ίδια είχε εξομολογηθεί, από τη φοβία της στις βελόνες και τις σύριγγες. 

Με απλά λόγια, αυτό που ήθελε να κάνει και αυτό που μετέπειτα πούλησε, ήταν να κατασκευάσει ένα μηχάνημα που θα λειτουργούσε ως μικρογραφία ενός μικροβιολογικού εργαστηρίου. Θα μπορούσε δηλαδή μέσα από ελάχιστη ποσότητα αίματος να παρέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες στους ασθενείς σε πολύ λίγο χρόνο και πολύ πιο οικονομικά από ό,τι γίνεται σήμερα. «Αυτό που επιδιώκουμε είναι να έχει όλος ο κόσμος πρόσβαση σε εξετάσεις χωρίς να χρειάζεται να πληρώσει υπερβολικά. Αυτό είναι ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα», απαντούσε τότε σε όσους τη ρωτούσαν τι αναζητά η Theranos.

Στο μηχάνημα έδωσε το όνομα Edison. Η ονοματοθεσία δεν ήταν τελικά καθόλου τυχαία, αν αναλογιστεί κάποιος ότι ο διάσημος εφευρέτης Thomas Edison είχε τη φήμη ότι κορόιδευε τους επενδυτές του μέχρι να πετύχει τον σκοπό του. 

Το φωτεινό αστέρι και ο παραλληλισμός με τον Steve Jobs

Στο γκαλά του περιοδικού TIME για τις 100 πιο επιδραστικές προσωπικότητες στον κόσμο / 2015, Evan Agostini/Invision/AP, File

Με το που ξεκίνησε να προωθεί δημόσια την καινοτόμα ιατρική τεχνολογία της, η Elizabeth Holmes έγινε γρήγορα talk of the town. Το πρόσωπό της φιγούραρε στα εξώφυλλα κορυφαίων περιοδικών, όπως το Forbes και το Fortune.

Μεταμορφώθηκε στη γυναίκα που θα άλλαζε τον χάρτη της παγκόσμιας υγείας, καθώς η start-up της, η Theranos προσέλκυε όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον των πιο ισχυρών και πλούσιων του πλανήτη. Από τον μεγιστάνα των ΜΜΕ Rupert Murdoch, που επένδυσε περισσότερα από 100 εκατομμύρια δολάρια μέχρι και τον πρώην υπουργό Άμυνας των ΗΠΑ, James Mattis και τον πρώην Σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, Henry Kissinger που έδωσαν το απαραίτητο hype στη διαφημιστική της καμπάνια, αλλά και έναν αέρα νομιμότητας στην εταιρεία και το όραμά της. Υπήρξε επίσης προσωπική φίλη της οικογένειας Clinton. 

Το 2014, η αξία της εταιρείας της υπολογιζόταν στο αστρονομικό ποσό των 10 δισ. δολαρίων.

Κάπως έτσι, η Elizabeth Holmes έγινε η νεότερη και η πλουσιότερη αυτοδημιούργητη γυναίκα δισεκατομμυριούχος στις ΗΠΑ το 2015. Την παρομοίαζαν μάλιστα με το τεχνολογικό της είδωλο, τον συνιδρυτή της Apple, Steve Jobs, τον οποίο προσπαθούσε να μιμηθεί και στιλιστικά, φορώντας διαρκώς μαύρο ζιβάγκο. 

«Εδώ, στην Αμερική, η Holmes ήταν μία φωτογενής, νεαρή γυναίκα που την αποκαλούσαν τον θηλυκό Steve Jobs», θυμάται η Margaret O’Mara, ιστορικός της Silicon Valley που κατέχει σήμερα θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον. «Το όραμά της ήταν απίστευτα δελεαστικό. Όλοι ήθελαν να βγει αληθινό. Γι’ αυτό και το πίστεψαν. Γι’ αυτό και την πίστεψαν», προσθέτει μιλώντας στην Guardian.

«Ήταν μία ζηλωτής και οι ζηλωτές δεν μπορούν να πιστέψουν ποτέ ότι μπορεί να έχουν άδικο», ακούγεται να λέει κάποιος για την Elizabeth Holmes στο ντοκιμαντέρ του HBO με τίτλο The Inventor: Out for Blood in Silicon Valley, σε σκηνοθεσία Alex Gibney, που αφηγείται τα γεγονότα που μεσολάβησαν από την εκκωφαντική της άνοδο το 2003 μέχρι την ηχηρή της πτώση το 2018. 

Στην αρχή, η ιδρύτρια της Theranos εμφανιζόταν ως ιδεαλίστρια. Γρήγορα όμως εξελίχθηκε σε μία σκληροπυρηνική καπιταλίστρια, που καταπατούσε κάθε ηθικό κώδικα. Το αγαπημένο της motto εξάλλου ήταν η φράση του Yoda από το Star Wars: «Να κάνεις ή να μην κάνεις. Δεν υπάρχει προσπαθώ».

Η αποκάλυψη της απάτης και η καταδίκη

Κατά την έξοδό της από το δικαστήριο στην Καλιφόρνια που την έκρινε ένοχη για απάτη / 2022, AP Photo/Nic Coury

Η έδρα της Theranos ήταν στα υπερσύγχρονα γραφεία στο Πάλο Άλτο της Silicon Valley. Εκεί, όπου διαδραματιζόταν καθημερινά μία επικίνδυνη τραγωδία με την CEO της εταιρείας, την Elizabeth Holmes να παρακολουθεί τα όνειρά της να κατακρημνίζονται και τις ηθικές αξίες, που δεν είχε, να πηγαίνουν περίπατο. Τα μηχανήματα Edison δεν μπορούσαν να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους με αποτέλεσμα, οι μικροβιολόγοι να ολοκληρώνουν τις αιματολογικές εξετάσεις και να παλεύουν με ηθικά διλήμματα. 

Η εξήγηση για τη δυστοκία των Edison ήταν πολύ απλή: επρόκειτο τελικά για ήδη διαθέσιμα μηχανήματα στο εμπόριο και όχι για κάποια φουτουριστική καινοτομία. Κάτι που αποκάλυψε το 2015, η εφημερίδα Wall Street Journal. Μέσα από ερευνητικό άρθρο του John Carreyrou ήρθε στην επιφάνεια η αλήθεια: το «θαυματουργό» διαγνωστικό μηχάνημα που υποσχόταν η Theranos δεν λειτούργησε ποτέ.

Μετά το δημοσίευμα, η εταιρεία υποβλήθηκε σε έλεγχο από τις αρμόδιες αρχές. Ξεκίνησε να ανακαλεί τις δοκιμές και τα μηχανήματά της και τελικά κατέρρευσε. Η Holmes παραιτήθηκε από διευθύνων σύμβουλος τον Ιούνιο του 2018 και η εταιρεία διαλύθηκε τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ (SEC) την κατηγόρησε για «χρόνια απάτη» και εκείνη πλήρωσε ποινή 500.000 δολαρίων σε μία συμφωνία που δεν απαιτούσε να παραδεχτεί ή να αρνηθεί τις κατηγορίες

Μαζί με τον πρώην συνέταιρό και πρώην σύντροφό της, Ramesh “Sunny” Balwani, αντιμετώπισαν και ποινικές διώξεις που ασκήθηκαν από την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών. Κατηγορήθηκαν για εξαπάτηση τόσο των επενδυτών όσο και των ασθενών, κάνοντας ψευδείς ισχυρισμούς σχετικά με την αποτελεσματικότητα της τεχνολογίας αιματολογικών εξετάσεων της εταιρείας μεταξύ του χρονικού διαστήματος 2010 – 2015.

«Παρόλο που υποστήριζαν στους γιατρούς και τους ασθενείς ότι η Theranos μπορούσε να παρέχει ακριβείς, γρήγορες, αξιόπιστες και φθηνές αιματολογικές εξετάσεις και αποτελέσματα, οι Holmes και Balwani γνώριζαν ότι η τεχνολογία τους δεν ήταν ικανή στην πραγματικότητα να το πράξει», έγραφε το κατηγορητήριο.

Η δίκη τους ορίστηκε αρχικά για τον Μάρτιο του 2021. Η πανδημική κρίση όμως τη μετέθεσε για τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς. Ξεκίνησε στα τέλη του μήνα και εστίασε στο κατά πόσο η Holmes εξαπατούσε συνειδητά τους επενδυτές της εταιρείας της. 

Κατέθεσαν συνολικά 29 μάρτυρες, που αναφέρθηκαν στα προβλήματα των εργαστηρίων της Theranos και τις παραπλανητικές πληροφορίες που εκχωρούνταν στις επικοινωνίες με τους επενδυτές. Η ίδια η Holmes μάλιστα παραδέχτηκε ότι προσέθετε ακόμα και logos φαρμακευτικών εταιρειών όπως η Pfizer, σε έγγραφα που έστελνε σε επίδοξους επενδυτές, παρότι δεν είχαν εγκρίνει την τεχνολογία της εταιρείας της.

Από χθες, που κρίθηκε ένοχη, η 37χρονη είναι αντιμέτωπη με ποινή κάθειρξης έως και δύο δεκαετιών. Η ποινή της θα ανακοινωθεί το προσεχές διάστημα από το ομοσπονδιακό δικαστήριο. Το φωτεινό αστέρι της όμως έχει ήδη εδώ και καιρό αποκαθηλωθεί από την κορυφή της πυραμίδας των entrepreneurs. Η Elizabeth Holmes δεν ήταν τίποτα άλλο από ένα success story βουτηγμένο στο ψέμα και την έλλειψη ηθικής. Το ίσως πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του τι μπορεί να συμβεί όταν βρεθεί κάποιος που θα πουλήσει έξυπνα το τίποτα.