Η αρχαιότερη λίμνη της Νότιας Αμερικής πνίγεται στη μόλυνση

Τον Δεκέμβριο του 2021, δορυφορική εικόνα αποτυπώνει από ψηλά τη λίμνη Μαρακαΐμπο στα αριστερά του Καράκας και δείχνει ένα πράσινο πέπλο απλωμένο πάνω της.

Οι ντόπιοι κάτοικοι στα βορειοδυτικά της Βενεζουέλας το αποκαλούν με το όνομα «verdín» και βιολογικά οι μικροοργανισμοί αυτοί είναι ξαδέλφια του φυτοπλαγκτόν, το οποίο εντοπίζεται στα ελληνικά ύδατα με το φαινόμενο του ευτροφισμού, π.χ. στη λίμνη των Ιωαννίνων.

Το φαινόμενο είναι πάνω-κάτω το ίδιο: για το μεγαλύτερο μέρος της μόλυνσης δεν ευθύνονται οι μικροοργανισμοί καθαυτοί που διαμορφώνουν τη χαρακτηριστική γλίτσα στην επιφάνεια του νερού (παρότι αυτοί προκαλούν τη δυσοσμία), αλλά η παρουσία τους μαρτυρά το μεγάλο πρόβλημα στο οικοσύστημα – ότι έχουν καταστραφεί οι ισορροπίες.

Τι συμβαίνει πρακτικά;

Όταν τα κυανοβακτήρια, όπως λέγονται (παλιότερα, ταξινομούνταν με το όνομα κυανοφύκη), παρουσιάζουν εξάπλωση σε βαθμό που να δημιουργούν μια στρώση από βιομάζα στην επιφάνεια για μήνες, στερούν το ηλιακό φως από τα φύκια, εκείνα νεκρώνουν, και κατά συνέπεια αποδεκατίζονται τα ψάρια τα οποία χρειάζονται το οξυγόνο που εκείνα παράγουν.

Λειτουργούν σαν φίλτρο ασφυξίας, δηλαδή. Και το φαινόμενο της εξάπλωσής τους δεν προκύπτει τυχαία: πρόκειται για οργανισμούς ανθεκτικούς στη μόλυνση, αφού μπορούν να αντέξουν τα φυτοφάρμακα, τις χημικές ουσίες, μέχρι και το πετρέλαιο, έχοντας προβάδισμα στην εποχή της κλιματικής καταστροφής.

Η λίμνη Μαρακαΐμπο αποτελεί το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αυτής της εποχής. Θα ήταν ένα μνημείο φυσικής κληρονομιάς, εάν δεν υπήρχαν οι ισοπεδωτικές συνέπειες της ανθρώπινης επέμβασης: είναι η μεγαλύτερη αλλά και η παλαιότερη λίμνη της Νότιας Αμερικής (δεύτερη παλαιότερη σε όλο τον πλανήτη), έχοντας σχηματιστεί 36 εκατομ. χρόνια πριν στις Άνδεις. Μια φυσική δεξαμενή 13.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που από τη μορφολογία του εδάφους δέχεται πολλούς παραποτάμους και υπόγεια ύδατα, αλλά για κακή της τύχη και τόνους υδάτινων ρύπων.

Συγκεντρώνοντας τις συνέπειες της αλόγιστης ανθρώπινης παρέμβασης για δεκαετίες, σήμερα έχει μετατραπεί σε περιβαλλοντική βόμβα.

Οι ψαράδες της περιοχής γνωρίζουν το πρόβλημα από πρώτο χέρι.

Κάποτε, «έβγαινες στα ανοιχτά για ψάρεμα και έπιανες 700 κιλά γαρίδες, και σήμερα τα καΐκια περνάνε μέρες στη θάλασσα για να μαζέψουν 18 κιλά», αναφέρει ένας εξ αυτών στον ρεπόρτερ του Associated Press. Η γλίτσα εμφανίζεται κατά βάση κοντά στις ακτές, έτσι οι ψαράδες πρέπει να κάνουν μεγαλύτερες διαδρομές, στην προσπάθεια να βγάλουν το μεροκάματο. Αρκετοί έχουν δερματικά εξανθήματα από τη μόλυνση.

Σε αντίθεση με το φυτοπλαγκτόν, όπως εξηγεί ο καθηγητής μικροβιολογίας Beltrán Briceño, που μελετά τη λίμνη, «μερικά είδη κυανοβακτηρίων παράγουν τοξίνες», οι οποίες απειλούν και τον ανθρώπινο οργανισμό.

Εδώ και χρόνια, περιβαλλοντικές οργανώσεις κρούουν τον κώδωνα για την καταστροφή της λίμνης Μαρακαΐμπο. Είναι μια ιστορία που ξεκίνησε τον 20ο αιώνα, αλλά έγινε πιο έντονη από τη δεκαετία του 1930, όταν και έγινε εκσκαφή στα βόρεια της λίμνης δίνοντας πρόσβαση σε πετρελαιοφόρα. Αυτομάτως, το αλμυρό νερό το οποίο εισχώρησε στο οικοσύστημα της λίμνης, θανάτωσε ολόκληρους πληθυσμούς.

Τοποθετήθηκαν, παράλληλα, δεκάδες χιλιόμετρα σωληνώσεων στον πυθμένα για τη μεταφορά του πετρελαίου –η περιοχή συνδέθηκε ιστορικά με την εκτόξευση της Βενεζουέλας στην τρίτη θέση των ισχυρότερων πετρελαιοπαραγωγών στον κόσμο τη δεκαετία του 1920-1930, είναι η «λίμνη του πετρελαίου»– και έκτοτε καταγράφονται διαρροές.

Δεν υπήρξε μέριμνα αποκατάστασης των εγκαταστάσεων μέχρι σήμερα, καταδικάζοντας το κάποτε ζωντανό και ακμαίο οικοσύστημα σε αργό θάνατο.

Και δεν ήταν μόνο αυτό: στα νερά της ιστορικής λίμνης στην Νότια Αμερική καταλήγουν σε σταθερή βάση τα λύματα τριών περιοχών (Ζούλια, Μερίντα και Τρουχίγιο), που στο σύνολό τους αριθμούν 5,3 εκατομ. κατοίκους. Είναι ένα δημόσιο αποχωρητήριο, μια τρομερά υποβαθμισμένη περιοχή που πλέει μέσα στα σκουπίδια. Το φωτορεπορτάζ δείχνει τη σκληρή πραγματικότητα στις παράκτιες συνοικίες του Μαρακαΐμπο: η περιοχή της λίμνης αποτελεί από τα αρχαία χρόνια περιοχή αλιευτικού και γεωργικού ενδιαφέροντος, στηρίζοντας μερικές χιλιάδες ψαράδες. Κατοικούν σε πολύχρωμα πασσαλόπηκτα, που είναι φτιαγμένα από φύλλα σιδήρου.

Σήμερα, όσοι έχουν απομείνει, ψαρεύουν και ζουν από αυτά τα νερά. Το τοπίο θα μπορούσε να είναι ιδανικό για ορισμός στο λεξικό, δίπλα από τη λέξη Ανθρωπόκαινος.