Η ματωμένη ιστορία πίσω από τον κρητικό «Σασμό»

Όλοι γνωρίζουμε από τις εφημερίδες και τα τηλεοπτικά ρεπορτάζ τη φονική παράδοση της βεντέτας. «Η βεντέτα που ξεκλήρισε μια ολόκληρη οικογένεια στον Μυλοπόταμο Κρήτης», «Ο εφιάλτης της βεντέτας κρατά βουβό το χωριό», «Κρήτη: Πώς τελείωσε μια πολύχρονη βεντέτα ανάμεσα σε τρεις οικογένειες» είναι μερικοί μόνο τίτλοι που έχουν φιλοξενηθεί κατά καιρούς στα ελληνικά Μέσα. Σχεδόν κανείς, όμως, εκτός Κρήτης δεν γνωρίζει τι ακριβώς είναι ο «σασμός».

Τώρα, η νέα ομώνυμη δραματική σειρά του Alpha (που σπάει μέχρι στιγμής τα μηχανάκια της AGB) έρχεται να ρίξει φως σε άλλη μια παμπάλαιη παράδοση του νησιού, η οποία λειτουργεί σαν αντίβαρο στις βεντέτες.

Σασμός, το αντίδοτο στη βεντέτα

«Ο σασμός είναι ένα πολύ παλιό, αρχαίο έθιμο, που έχει κρατήσει όρθιες τις τοπικές ορεσίβιες κοινωνίες της Κρήτης. Πολλές φορές έχει αποδειχθεί πολύ πιο αποτελεσματικός από πολλούς άλλους τρόπος επίλυσης διαφορών» δήλωσε πρόσφατα στην κάμερα του Alpha, ο κληρικός Ανδρέας Κεφαλογιάννης. Οι βεντέτες μέσα από τους αιώνες είναι υπεύθυνες για εκατοντάδες θανάτους. Κάποιες σταμάτησαν μόνο όταν ολόκληρα χωριά ξεκληρίστηκαν, κι άλλες έφτασαν τους 88 νεκρούς πριν βάλουν επιτέλους τελεία στη φονική τους δράση.

Όπως ήταν φυσικό, κάθε δράση φέρνει και αντίδραση. Έτσι, οι τοπικές ορεινές κοινωνίες βρήκαν με τον καιρό έναν τρόπο για να προστατεύσουν όσο μπορούν τις ανθρώπινες ζωές: τον σασμό.

«Ο Σασμός είναι ευλογία. Η βεντέτα είναι κατάρα. Ο Σασμός δεν είναι συμβιβασμός. Είναι φτιάξιμο. Δίνουνε τα χέρια οι εμπλεκόμενοι και τα ξεχνάνε όλα. Υπάρχει ιερή δέσμευση. Ο Σασμός δεν σπάει» έλεγε στην κάμερα του τηλεοπτικού σταθμού, πριν λίγο καιρό, ο συγγραφέας του ομώνυμου βιβλίου που βασίζεται η σειρά, Σπύρος Πετρουλάκης.

Οι σασμοί είναι το αντίθετο της βεντέτας. Όταν οι οικογένειες βρίσκονται -κυριολεκτικά- στα μαχαίρια, άλλες φορές για λόγους γης, άλλες επειδή ήδη έχει χυθεί αίμα, υπάρχουν οι «μεσίτες» που έρχονται ως από μηχανής Θεοί για φιλιώσουν τις αντιμαχόμενες πλευρές. Άνθρωποι, δηλαδή, που χαίρουν εκτίμησης στις τοπικές κοινωνίες και οι οποίοι λειτουργούν ως ενδιάμεσοι, ως συμφιλιωτές.

«Οι σασμοί που έχω κάνει μπορεί να είναι και εκατοντάδες, μπορεί και χιλιάδες» δηλώνει στην κάμερα ο Χρήστος Χνάρης, πριν συνεχίσει: «Δεν τους μετρούσαμε και δεν τους μετράμε». Ο τελευταίος είναι ένας από τους πιο παλιούς «μεσίτες» της Κρήτης αφού ασκεί το εν λόγω λειτούργημα χωρίς διακοπή από τη δεκαετία του ’60 μέχρι σήμερα.

Πώς ακριβώς πραγματοποιούνται αυτές οι διαμεσολαβήσεις; Σε ένα τραπέζι γεμάτο με τοπικά προϊόντα από όπου φυσικά δεν λείπει η ρακή, ενώ πολύ συχνά δίνει το παρών και το αρνίσιο κρέας ψημένο με τον πανάρχαιο τρόπο του αντικριστού. Εκεί, ο «μεσίτης» αναλαμβάνει να συμφιλιώσει, μέσα από πολύωρη κουβέντα, οικογένειες που πολύ συχνά μετρούν νεκρούς από τη μία ή από την άλλη πλευρά.

Ο πιο δυνατός σασμός θεωρείται εκείνος που γλιτώνει φονικά και σταματά τον κύκλο του αίματος. Πολλές φορές, τουλάχιστον τα παλιότερα χρόνια, για να στεριώσει η συμφιλίωση δημιουργούνταν κουμπαριές ή γίνονταν ακόμη και γάμοι ανάμεσα στις οικογένειες.

Μήπως, όμως, τελικά και ο σασμός αποτελεί κομμάτι μιας αιματηρής παράδοσης; Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η αντικατάσταση των κατοχυρωμένων νομικών διαδικασιών από παραδοσιακές δομές διαιωνίζει το πρόβλημα.

Η αλήθεια όμως είναι ότι η πληγή της βεντέτας είναι τόσο μεγάλη, ώστε οτιδήποτε την επουλώνει αποτελεί πραγματικά βάλσαμο. Μέχρι, λοιπόν, να βρεθεί μια πραγματική λύση, ο σασμός θα παραμένει το μοναδικό καταφύγιο απέναντι στην εκδικητική βία που μαστίζει τις ορεινές περιοχές της Κρήτης.