Η μέρα που οι Γάλλοι άρπαξαν την Αφροδίτη της Μήλου

Σύμφωνα με την επίσημη ιστορία, σαν σήμερα 201 χρόνια πριν, στις 8 Απριλίου του 1820 στο Κλήμα της Μήλου, ο αγρότης Θεόδωρος Κεντρωτάς ή Μποτόνης, καθώς έσκαβε το χωράφι του για να ξεχώσει οικοδομήσιμες πέτρες, οι οποίες πιθανότατα θα τον βοηθούσαν να στήσει πιο γερά την περίφραξη του χωραφιού του, βρέθηκε μπροστά σε ένα γυναικείο άγαλμα. Ο γεωργός, μπορεί να μην ήξερε γράμματα, και ούτε να συνειδητοποίησε το θαύμα μπροστά στο οποίο βρέθηκε, αλλά ήξερε κάτι άλλο: ότι οι Ευρωπαίοι πλήρωναν καλά για τέτοια ευρήματα.

Ο Olivier Voutier (αξιωματικού του γαλλικού ναυτικού, και αργότερα ένας απ’ τους φιλέλληνες που ξεχώρισαν στην Επανάσταση του ‘21), βρισκόταν με το πολεμικό πλοίο Estalette στο νησί, και προσφέρθηκε να «βοηθήσει». Ουσιαστικά ήταν ο πρώτος που το αντίκρισε, μετά τον Κεντρωτά. Πώς όμως βρισκόταν τόσο κοντά στο χωράφι ενός άσημου αγρότη;

Κάποιες πηγές αναφέρουν ότι το γαλλικό πλήρωμα βρισκόταν ήδη στην περιοχή, ψάχνοντας για αρχαία. Δεν είχαν περάσει πολλά χρόνια από όταν εκεί κοντά βρέθηκε ένα αρχαίο θέατρο κι έτσι όλοι ήταν σε αναζήτηση αρχαιοτήτων, ξένοι αλλά και ντόπιοι. Λέγεται ότι πολλοί χωρικοί έτρεχαν μόνοι τους και έσκαβαν για να βρουν οτιδήποτε θα μπορούσε να τους σώσει απ’ την αδιανόητη φτώχεια τους. Ο Κεντρωτάς πιστεύεται ότι βρισκόταν εκεί ψάχνοντας για αγάλματα και τιμαλφή, και όχι απλώς για να σκάψει το χωράφι του. Άλλωστε το βάθος που έφτασε ήταν πολύ μεγάλο, δεν είχε πολλούς λόγους να σκάψει τόσο βαθιά.

Όποια και να είναι η αλήθεια, γεγονός παραμένει ότι ο Voutier ενημέρωσε τον υποπρόξενο της Γαλλίας που βρισκόταν στη Μήλο, κι εκείνος, διαισθανόμενος την αξία του, έτρεξε να το αγοράσει, σε πολύ χαμηλή τιμή βέβαια.

Τα νέα όμως για το υπέροχο άγαλμα, ύψους 2,02 μέτρων, διαδόθηκε πολύ γρήγορα και έφτασαν και άλλοι επίδοξοι αγοραστές. Η υπόθεση περιπλέχτηκε πολύ όταν ένας ιερέας, ο Οικονόμος Βεργής, ο οποίος είχε κατηγορηθεί «για παρανομίες και καταχρήσεις και είχε κληθεί στην Κωνσταντινούπολη για να λογοδοτήσει», σκέφτηκε να δώσει ως δώρο το άγαλμα στον Μουρούζη, τον Δραγουμάνο του Στόλου που θα τον πήγαινε στην Πόλη, ώστε να εξασφαλίσει την εύνοιά του. Ο Μουρούζης ήταν ταυτόχρονα και ο ηγεμόνας της Μολδαβίας, οπότε το άγαλμα φορτώθηκε σε ένα γαλαξιδιώτικο πλοίο για να φύγει για τη Μολδαβία. Ο Voutier, βλέποντας τους Γάλλου να χάνουν μέσα απ’ τα χέρια τους την Αφροδίτη της Μήλου, έτρεξε να ειδοποιήσει τον δικό του πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη. Και πράγματι κατάφερε να τον κινητοποιήσει και να εξασφαλίσει για χάρη της Γαλλίας το εύρημα, που έτσι κι αλλιώς, άφηνε αδιάφορους τους Οθωμανούς. Τα αρχαιοελληνικά αγάλματα τους προκαλούσαν έως και απέχθεια.

Στις 20 Μαΐου του 1820, οι Γάλλοι αξιωματικοί επέστρεψαν στο νησί με το φιρμάνι του Σουλτάνου ανά χείρας, που διέταζε να πάρουν εκείνοι το άγαλμα. Εντούτοις, η Αφροδίτη της Μήλου ήταν ήδη μέσα στο καράβι που είχε έρθει από το Γαλαξίδι και ετοίμαζε πανιά για τη Μολδαβία.

Και τότε ξεκίνησε ένας νέος κύκλος από δωροδοκίες, μεταξύ Γάλλων, ντόπιων και καπετάνιου, αλλά και άλλων, λιγότερο «πολιτισμένων» γεγονότων.

«Τότε άρχισε η μάχη», θα γράψει αργότερα ένας αυτόπτης μάρτυρας. «Σπαθιά και ρόπαλα ανέμισαν. Ο δύστυχος παπάς δέχτηκε πολλά χτυπήματα στο κεφάλι και τη ράχη. Το ίδιο και οι Έλληνες που έσκουζαν απελπισμένα και ζητούσαν βοήθεια από τον Θεό.

Ο πρόξενος, οπλισμένος με σπαθί και ένα χοντρό ρόπαλο πολεμούσε καλά. Κόπηκε ένα αυτί, το αίμα κυλούσε και μέσα σ’ αυτή τη μάχη οι ναύτες τραβολογούσαν το κασόνι που τραμπαλιζόταν και έπεφτε δεξιά και αριστερά και το μετέφεραν στο Estalette».

Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή, πολύ πιο απλή, ότι ο Γαλαξιδιώτης καπετάνιος αναγκάστηκε να παραδώσει το κασόνι με το άγαλμα, μόλις είδε τα κανόνια του γαλλικού πλοίου να παίρνουν θέση μάχης.

Κανείς δεν ξέρει πως ακριβώς πέρασε στα χέρια των Γάλλων η Αφροδίτη, αυτό που ξέρουμε όμως είναι ότι ο αγρότης που το βρήκε πήρε μία πολύ καλή αμοιβή για την εποχή, πόσο μάλλον για την οικονομική του κατάσταση. Έλαβε 400 γρόσια, με κάποιες άλλες πηγές να κάνουν λόγο για 1.000 ή ακόμα και 7.000 γρόσια.

Όσο για το τι απέγιναν τα χέρια του αγάλματος υπάρχουν κι εκεί αντικρουόμενες απόψεις.

Η πιο πιθανή είναι ότι βρέθηκε εξ αρχής χωρίς χέρια. O Voutier για παράδειγμα, ο πρώτος που το είδε μετά τον αγρότη, είχε γράψω ότι το αντίκρισε ακρωτηριασμένο. Ωστόσο, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα, τα χέρια να ήταν πρόσθετα και να είχαν αποθηκευτεί σε άλλη θέση από τον Κεντρωτά, ο οποίος σημειωτέον, έτσι κι αλλιώς το έσπασε στη μέση προκειμένου να καταφέρει να το κουβαλήσει με το γαϊδούρι του. Πολλά χρόνια αργότερα, ο γιος του αγρότη θα πει σε δημοσιογράφο ότι κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του αγάλματος προς τη γαλλική λέμβο, κόπηκαν τα χέρια, σκόπιμα από τους Γαλαξιδιώτες, για να παραδώσουν έστω αυτά στον Μουρούζη. Οι Γάλλοι που δεν ήξεραν ότι τα χέρια φυλάσσονταν σε άλλο κασόνι, πήραν μόνο τον κορμό του αγάλματος από το γαλαξιδιώτικο πλοίο, αφήνοντας πίσω τα υπόλοιπα κιβώτια.

Παράλληλα, υπάρχει και η μαρτυρία ενός άλλου αξιωματικού, του Dumont d’ Urrille, ο οποίος στο ημερολόγιο του βεβαιώνει ότι η Αφροδίτη είχε και τα δύο χέρια όταν βρέθηκε.

«Το άγαλμα παρίστανε μια γυμνή γυναίκα. Με το αριστερό ανασηκωμένο χέρι κρατούσε ένα μήλο και με το δεξί συγκρατούσε το πτυχωτό φόρεμα που έπεφτε στο γόνατό της».

Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι η κατασκευή του αγάλματος χρονολογείται κάπου μεταξύ 150 και 100 π.Χ. και ως πιθανότεροι δημιουργοί του εικάζονται δύο μεγάλοι γλύπτες της αρχαιότητας: ο Σκόπας, μαθητής του Φειδία και ο Αλέξανδρος της Αντιόχειας. Σήμερα εκτίθεται στο μουσείο του Λούβρου, ενώ στο μουσείο της Μήλου βρίσκεται το αντίγραφό του, το οποίο και προσέφερε ως δώρο το μουσείο της γαλλικής πρωτεύουσας.