Η πραγματική ιστορία του J. Robert Oppenheimer

Ξεκινώντας ήδη από το 1946, ντοκιμαντέρ, τηλεοπτικές μίνι σειρές, θεατρικά έργα, βιβλία, graphic novels, κινηματογραφικές ταινίες, ακόμη και μια όπερα έχουν εξερευνήσει τη ζωή, το έργο και την κληρονομιά του επιστήμονα. Όλα τους τον αντιμετώπιζαν με τον ίδιο τρόπο. Ως μια συντετριμμένη ιδιοφυΐα, στοιχειωμένη από την ίδια του την εφεύρεση. Αλλά η ζωή του Oppenheimer ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια λυπημένη ιστορία.

Ο Oppenheimer και το Manhattan Project

Μέλος μιας κοσμικής εβραϊκής οικογένειας στη Νέα Υόρκη το 1904 και εκπαιδευμένος στο Ethical Culture School του Μανχάταν, ο Oppenheimer αποφοίτησε με άριστα από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ μόλις σε τρία χρόνια. Αν το Χάρβαρντ ήταν εύκολο, το να ξεπεράσει την αμήχανη εφηβεία του ήταν δυσκολότερο. Πάλεψε με προβλήματα ψυχικής υγείας ενώ έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. «Ήμουν έτοιμος να αυτοκτονήσω», θυμήθηκε αργότερα και κατέληξε σε επιτήρηση αφού έβαλε χημικά σε ένα μήλο και το άφησε στο γραφείο του καθηγητή του. Αλλά μέχρι να ξεσπάσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος το 1939, ο Oppenheimer είχε μεταμορφωθεί σε έναν αξιοσέβαστο φυσικό στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ.

Ο βιογράφος του, Kai Bird τον περιγράφει κάπως έτσι: «Ήταν ένα είδος καρικατούρας του εκκεντρικού καθηγητή. Ένας διανοούμενος παμφάγος που διάβαζε σανσκριτικά, αγαπούσε την ελισαβετιανή ποίηση, καβαλούσε άλογα και έφτιαχνε ένα εξαιρετικό μαρτίνι». Είχε επίσης ερωτευτεί την Jean Tatlock (την οποία υποδύεται η Florence Pugh στην ταινία του Nolan), ένα μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος που του ξύπνησε το ενδιαφέρον για την πολιτική. Ο Oppenheimer «πιθανώς συμπαθούσε τους κομμουνιστικούς στόχους», σύμφωνα με το μη κερδοσκοπικό Ίδρυμα Atomic Heritage Foundation, αλλά ποτέ δεν εντάχθηκε επίσημα στο κόμμα. Πολλοί από τους στενότερους φίλους και την οικογένειά του ήταν μέλη του κόμματος κάποια στιγμή: ο αδελφός του, Frank Oppenheimer, ο συγγραφέας φίλος του Haakon Chevalier και η μελλοντική του σύζυγος, Kitty Oppenheimer. Oι συναναστροφές θα τον έθεταν σε υποψίες αργότερα στη ζωή του.

Οι πιθανές πολιτικές προτιμήσεις του φυσικού δεν τον εμπόδισαν βέβαια να προσληφθεί, στις αρχές του 1942, για ένα μυστικό πρόγραμμα που είχε εγκριθεί από τον Πρόεδρο Franklin Roosevelt και το οποίο προσέλκυε επιστήμονες από όλη τη χώρα. Τρία χρόνια νωρίτερα, ο Albert Einstein είχε γράψει μια επιστολή στον Roosevelt προειδοποιώντας ότι οι ανακαλύψεις στην πυρηνική σχάση υπόσχονταν «εξαιρετικά ισχυρές βόμβες νέου τύπου». Τώρα, ο αγώνας δρόμου είχε ξεκινήσει για να βρεθεί ο τρόπος κατασκευής μιας τέτοιας βόμβας πριν από τη Γερμανία. Το καλοκαίρι του 1942, ο Oppenheimer οργάνωσε μια σειρά από μυστικά σεμινάρια στο Μπέρκλεϊ, όπου οι κορυφαίοι φυσικοί των Ηνωμένων Πολιτειών σχεδίαζαν το περίγραμμα μιας πιθανής βόμβας. Όπως αποδείχτηκε, ο Oppenheimer ήταν γεννημένος μάνατζερ. «Δεν ξέρω πώς είχε αποκτήσει αυτή την ικανότητα να χειρίζεται ανθρώπους”, είπε ο Edward Teller, ένας συνάδελφός του που αργότερα θα κατέθετε εναντίον του. “Όσοι τον γνώριζαν καλά έμειναν πραγματικά έκπληκτοι».

Εκείνο τον Σεπτέμβριο, ο στρατηγός Leslie Groves (τον οποίο υποδύεται ο Matt Damon στην ταινία), ένας μηχανικός του στρατού που είχε προηγουμένως επιβλέψει την κατασκευή του Πενταγώνου, ανέλαβε επικεφαλής του Manhattan Project. Ο Groves ήξερε από κατασκευές, αλλά όχι από φυσική, οπότε ο γοητευτικός φυσικός του Μπέρκλεϊ του τράβηξε την προσοχή. Η κυβερνητική επιχείρηση έφερε εκατοντάδες, και τελικά χιλιάδες, επιστήμονες, πολίτες και στρατιωτικό προσωπικό σε ένα λόφο στο Λος Άλαμος του Νέου Μεξικού. Στις τάξεις τους περιλαμβάνονταν τελικά οι Teller, Hans Bethe, Richard Feynman, Seth Neddermeyer, Robert Serber, Kenneth Bainbridge, Enrico Fermi και πολλοί άλλοι. Η ταινία του Nolan απεικονίζει κάθε μία από αυτές τις προσωπικότητες ξεχωριστά. Οι επιστήμονες αναφέρονταν απευθείας στον Oppenheimer, ο οποίος, στα 38 του, μάθαινε στη δουλειά πώς να διευθύνει ένα εργαστήριο. Το πιο σημαντικό εργαστήριο στον πλανήτη.

Το εργαστήριο του Oppenheimer ήταν μόνο ένα μέρος του Προγράμματος Μανχάταν. Χτισμένο στη θέση ενός πρώην σχολείου αγοριών, το Λος Άλαμος ήταν μία από τις τρεις “μυστικές πόλεις” που κατέλαβε και μεταμόρφωσε η αμερικανική κυβέρνηση στα τέλη του 1942 και στις αρχές του 1943. Οι άλλες δύο – το Oak Ridge στο Τενεσί και το Hanford στην Ουάσινγκτον εκτιμάται ότι απασχόλησαν μισό εκατομμύριο ανθρώπους μεταξύ 1942 και 1945.

Στο Λος Άλαμος, ο Oppenheimer αναδείχθηκε σε προικισμένο ηγέτη. Είχε μια πολύ χαρακτηριστική φωνή που ήταν πολύ απαλή. Έπρεπε να ακούσεις πολύ προσεκτικά, αλλά ήταν μαγνητικός» ανέφερε σχετικά ο Bird. Αυτός ο μαγνητισμός κράτησε το εργαστήριο παραγωγικό ακόμη και όταν ένα αρχικό σχέδιο για τη βόμβα, γνωστό ως Thin Man, έπρεπε να απορριφθεί τον Ιούλιο του 1944. Τελικά, οι επιστήμονες κατέληξαν σε δύο εφαρμόσιμα σχέδια για μια βόμβα, τα οποία ονόμασαν Fat Man και Little Boy. Στις 5:29 π.μ. της 16ης Ιουλίου 1945, σχεδόν τρία χρόνια εργασίας κορυφώθηκαν με την πρώτη πυρηνική έκρηξη στην ιστορία. Γνωστή ως δοκιμή Trinity, φώτισε τους λόφους της ερήμου του Νέου Μεξικού.

Ο Oppenheimer, που ήταν έτσι κι αλλιώς αδύνατος, είχε χάσει βάρος κατά τη διάρκεια του έργου, και κατά τη διάρκεια της αντίστροφης μέτρησης φέρεται να ανέπνεε με δυσκολία. Μετά τη δοκιμή, ο επιστήμονας μεταμορφώθηκε από την ανακούφιση. «Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον τρόπο με τον οποίο βγήκε από το αυτοκίνητο», είπε αργότερα ο συνάδελφός του επιστήμονας του Manhattan Project, Isidor Isaac Rabi. «Το περπάτημά του ήταν σαν το High Noon. Αυτό το είδος του καμαρωτού βηματισμού. Τα είχε καταφέρει.» Στις 6 Αυγούστου 1945, το Enola Gay έριξε το Little Boy στην ιαπωνική πόλη Χιροσίμα. Τρεις ημέρες αργότερα, το Bockscar έριξε τον Fat Man στο Ναγκασάκι. Ο συνολικός αριθμός των θανάτων υπολογίζεται ότι ξεπερνά τους 200.000. Στις 15 Αυγούστου, ο αυτοκράτορας Hirohito ανακοίνωσε την παράδοση της Ιαπωνίας.

Η ακρόαση για την ασφάλεια του Oppenheimer

Σχεδόν αμέσως, ο Oppenheimer άρχισε να μιλάει δημόσια για τους κινδύνους του ατομικού πολέμου, ακόμη και όταν συνέχισε να ενεργεί ως σύμβουλος πυρηνικών όπλων για την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Τον Νοέμβριο του 1945, είπε σε ένα ακροατήριο στη Φιλαδέλφεια ότι η βόμβα ήταν «με βάση όλα τα πρότυπα του κόσμου στον οποίο μεγαλώσαμε ένα κακό πράγμα».

Έδινε τηλεοπτικές συνεντεύξεις που διευκρίνιζαν έντονα τον κίνδυνο πυρηνικού πολέμου. Το 1949, ως επικεφαλής μιας συμβουλευτικής επιτροπής για τη νεοσύστατη Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (AEC), παρέδωσε μια έκθεση κατά της ανάπτυξης μιας βόμβας υδρογόνου, ενός όπλου σύντηξης ισχυρότερο από τις ατομικές βόμβες. «Μια υπερβόμβα θα μπορούσε να γίνει όπλο γενοκτονίας», έγραψε ο Oppenheimer. Το 1953, έδωσε μια ομιλία που παρομοίαζε τις πυρηνικά ικανές Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σοβιετική Ένωση με «δύο σκορπιούς σε ένα μπουκάλι, ο ένας ικανός να σκοτώσει τον άλλον, αλλά μόνο με κίνδυνο της δικής του ζωής».

Οι ειλικρινείς προειδοποιήσεις του Oppenheimer τον έκαναν στόχο, και τον Δεκέμβριο του 1953, εν μέσω της παράνοιας του Μακαρθισμού για σοβιετικούς κατασκόπους στα υψηλότερα επίπεδα της κυβέρνησης, ο πρόεδρος της AEC Lewis Strauss (τον οποίο υποδύεται ο Robert Downey Jr. στην ταινία του Nolan), ο οποίος έτρεφε αντιπάθεια για τον Oppenheimer, κάλεσε τον επιστήμονα στο γραφείο του και του είπε ότι η άκρως απόρρητη εξουσιοδότηση ασφαλείας του είχε ανακληθεί. Τα επόμενα χρόνια του επιστήμονα ήταν κατά βάση αρκετά ήρεμα. Βραβεύτηκε από τον Πρόεδρο Kennedy για την προσφορά του στις επιστήμες και το 1965 ως παθιασμένος καπνιστής είχε διαγνωστεί με καρκίνο του λάρυγγα. Έζησε 2 χρόνια ακόμη και το 1967 σε ηλικία 62 ετών απεβίωσε αφήνοντας πίσω του μια ιδιαίτερη κληρονομιά.