Ήρθαν από το διάστημα: Τα βίντεο του Πενταγώνου και πώς φανταζόμαστε τους εξωγήινους

Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο βίντεο με το όνομα ‘Gimbal’ απεικονίζεται ένα ιπτάμενο αντικείμενο σε σχήμα Tic Tac το οποίο κινείται στον αέρα, επιβραδύνει και ξεκινάει να αναστρέφεται. Το δεύτερο είναι από το 2015 και ονομάζεται “Go Fast”. Εκεί ένα λευκό σκάφος εντοπίζεται να πετάει με τρομερή ταχύτητα σε χαμηλό ύψος, λίγο πάνω από τον ωκεανό. Το τρίτο και παλαιότερο, από το 2014, με τίτλο ‘FLIR1’ είναι επίσης τραβηγμένο από ένα αεροσκάφος και απεικονίζει ένα αντικείμενο σε οβάλ σχηματισμό να αναπτύσσει επίσης πολύ μεγάλη ταχύτητα.

Προφανώς τίποτα από όλα αυτά δεν αποτελεί απόδειξη -ούτε καν ένδειξη- εξωγήινης ζωής ή εξωγήινης τεχνολογίας. Tαυτόχρονα όμως από τη στιγμή που επιβεβαιώθηκε η αυθεντικότητά των video, σίγουρα αυτά αποτελούν αφορμή ή τροφή για πολλές θεωρίες. Εξάλλου για την ανθρωπότητα, μια εξωγήινη εισβολή είναι το πιο απίθανο πράγμα που συνεχίζει όμως πάντα να παραμένει στη σφαίρα των πιθανοτήτων. Ακόμα και αν έχει συνδεθεί με τη μυθοπλασία της επιστημονικής φαντασίας ή με ακραίες συνωμοσιολογίες. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι δεν μπορούμε σε καμία περίπτωση να απορρίψουμε αυτή την πιθανότητα.

Η μυθοπλασία της εισβολής των εξωγήινων

Δεν είναι λίγες οι φορές που ο άνθρωπος φαντάστηκε την καταστροφή του λόγω της επαφής με έναν τεχνολογικά προηγμένο και επιθετικό εξωγήινο πολιτισμό. Η λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας, ο κινηματογράφος, τα comics αλλά και διάφορες θεωρίες συνωμοσίας, βίντεο που διακινούνται στο ίντερνετ, προσωπικές μαρτυρίες, κυνηγοί UFO. Ο 20ός αιώνας και η εξερεύνηση του διαστήματος συνέδεσαν εν πολλοίς το μέλλον μας με το διάστημα.

Ένα από τα πρώτα -και σίγουρα το πιο σημαντικό βιβλίο- που μίλησε για την εξωγήινη εισβολή είναι το περίφημο ‘Ο Πόλεμος των Κόσμων’ του Βρετανού συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, H.G. Wells. Το βιβλίο γράφτηκε μεταξύ του 1895-1897 και εκδόθηκε το 1898 στο Λονδίνο. Σε μια εποχή και σε μια περιοχή όπου η ‘μυθοπλασία της εισβολής’ ήταν ένα από τα πιο δημοφιλή είδη λογοτεχνίας με ευρεία λαϊκή κατανάλωση. Πρόκειται για ένα είδος που ξεκίνησε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα (με βασικό έργο το  The Battle of Dorking του 1871) και συνέχισε εν πολλοίς μέχρι και το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Και η αλήθεια είναι ότι ένα μεγάλο μέρος αυτού του είδους της λαϊκής μυθοπλασίας αφορούσε φανταστικές εισβολές (κυρίως των Γερμανών) στην Αγγλία. Κατά κάποιον τρόπο, λοιπόν, το είδος ζούσε ως μυθοπλασία μέχρι να γίνει πραγματικότητα. Στο περίπου έστω.

Τις συμβάσεις αυτού του είδους εκμεταλλεύτηκε και ο Wells, για να στήσει έναν διαφορετικού τύπου εισβολέα αυτή τη φορά. Στην πλοκή του βιβλίου, που αν το διαβάσετε θα σοκαριστείτε με το πώς καταφέρνει, παρότι γραμμένο τον 19ο αιώνα, να κρατάει μια τρομερή ένταση, ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής βρίσκεται στην Αγγλία, όταν εκείνη δέχεται εισβολή από μια εξωγήινη φιλή Αρειανών. Εκείνοι έχουν αναπτύξει μια πολύ πιο εξελιγμένη τεχνολογία και έρχονται απειλητικά στη Γη. Ο λόγος ήταν ότι ο Άρης δεν τους προσέφερε επαρκείς πόρους προκειμένου να επιβιώσουν.

Προφανώς και αυτή η ιστορία κάτι σας θυμίζει. Και δεν εννοώ μόνον το γεγονός ότι αποτελεί μια από τις πιο τακτικές δομές της πλοκής μιας τέτοιου τύπου μυθοπλασίας.Πολύ σύχνα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οι εξωγήινοι, όπως τους φανταζόμαστε, πράγματι έχουν ανεπτυγμένη τεχνολογία και συνήθως έρχονται στη Γη ψάχνοντας πόρους. Εν προκείμενω η πρώτη συνάντηση με το άγνωστο γίνεται σε μια πολεμική μεταφορά άμυνας προς έναν πολιτισμό που αντιμετωπίζεται ως εισβολέας. Ο εξωγήινος δεν συνδέεται μόνο με το άγνωστο με το οποίο σε επαφή η ανθρωπότητα. Συνδέεται και με την απειλή που αυτό το άγνωστο σηματοδοτεί.

Κι όμως, παρότι τοποθετημένα σε ένα ασαφές μέλλον ή ενταγμένα σε εναλλακτικές πραγματικότητες του παρόντος, τα έργα επιστημονικής φαντασίας λειτουργούν όπως και οι περισσότερες μορφές μυθολογίας: Αλληγορικά. Όπως είχε τονίσει και ο ίδιος ο Wells “οι ιστορίες μου δεν στέκουν ως πιθανές πραγματικότητες, είναι ασκήσεις της φαντασίας σε ένα λίγο διαφορετικό πεδίο”.

Ο πόλεμος των κόσμων είναι μεν μια απεικόνιση μιας αόριστης ανησυχίας για το άγνωστο του σύμπαντος. Ταυτόχρονα όμως θα μπορούσε να εκληφθεί και ως μια κριτική προς την Αγγλία και γενικότερα τη Δύση. Ένας φαινομενικά εξωγήινος-άγνωστος πολιτισμός που έρχεται να επιβληθεί με την υψηλότερη τεχνολογία του καταστρέφοντας και ακολουθώντας ένα δόγμα μηδενικής ανοχής. Αυτός είναι περίπου ο τρόπος που ο Wells φαντάστηκε τον πληθυσμό των ιθαγενών πολιτισμών όταν είδαν μπροστά τους τον δυτικό κατακτητή. Πιο συγκεκριμένα, ο ‘Πόλεμος των Κόσμων’ ήρθε ως η συνέχεια μιας συζήτησης του Wells για το πώς μπορεί να είδαν οι κάτοικοι της Τασμανίας τους Άγγλους κατακτητές. Και η αλήθεια είναι ότι αυτή η σκέψη μπορεί να μην απείχε και πολύ από την πραγματικότητα.

“Eμείς οι άνθρωποι, τα πλάσματα που κατοικούν στη Γη πρέπει να είμαστε γι’αυτούς (σ.σ. του Αρειανούς) το ίδιο ξένοι και κατώτεροι όσο είναι για μας οι μαϊμούδες […] Πριν λοιπόν τους κρίνουμε σκληρά πρέπει να σκεφτούμε τις αδιανόητες καταστροφές που έχει προκαλέσει το είδος μας όχι μόνο σε άλλα είδη του πλανήτη αλλά και σε άλλες ράτσες […] Είμαστε εμείς οι ‘απόστολοι της αγάπης’ για να διαμαρτυρηθούμε που οι Αρειανοί πολέμησαν στο ίδιο πνεύμα”, γράφει ο ίδιος στον ‘Πόλεμο των Κόσμων’.

O Wells, λοιπόν, χωρίς απαραίτητα να είναι ο ίδιος αλληγορικός συγγραφέας κωδικοποίησε μια γενικότερη ανησυχία ενός κόσμου που βρισκόταν σε μια αναμονή. Η βικτωριανή εποχή έπνεε τα λοίσθια και ο ταυτόχρονα η ανθρωπότητα είχε μπει σε μια διαδικασία εξερεύνησης. Η τεχνολογία είχε βοηθήσει τον άνθρωπο να κοιτάξει καλύτερα προς τον Άρη και μαζί να ανακαλύψει τι συμβαίνει στα μεγάλα βάθη της θάλασσας. Αυτή η ροπή του ανθρώπου προς το ανεξερεύνητο δημιουργούσε μαζί με την προσμονή και έναν φόβο για το άγνωστο. Kωδικοποιώντας αύτη την ανησυχία φαντάστηκε μια ιστορία εισβολής με όρους όμως τελείως ανθρώπινους. Οι εξωγήινοι παρουσιάστηκαν μεν ως απειλή για τον άνθρωπο αλλά τελικά είχαν μια παντελώς ανθρώπινη υπόσταση.

Η μυθοπλασία της ‘Πρώτης Επαφής’

Αν η μυθοπλασία της εισβολής χάθηκε περίπου στις αρχές του 20ού αιώνα, αυτό δεν συνέβη και με τις εξωγήινες εισβολές. Τα παραδείγματα είναι αντίστοιχης θεματικής έργων, μετά τον Wells, είναι πάρα πολλά. Η μυθοπλασία της ‘εξωγήινης εισβολής’ με ονομάστηκε σε μυθοπλασία της ‘πρώτης επαφής’. Και ιδίως μεταπολεμικά και στον κινηματογράφο υπήρξε ένα από τα δημοφιλέστερα είδη. Από τη σειρά βιβλίων ‘Space Odyssey’ του Clarke και την ‘Οδύσσεια του Διαστήματος’ του Kubrick στο ‘Star Treck’ και από το ‘Α for Andromeda’ στο ‘Solaris’ του Tarkovsky. Αργότερα, ο ‘E.T.’ του Spielberg και η ‘Independence Day’. Kαι φυσικά, τελευταία, το εξαιρετικό ‘Arrival’. Πλάι σε αυτά και ένα σύνολο ‘μαρτυριών’ για επαφές με εξωγήινα όντα, συνωμοσιολογικών θεωριών και ντοκουμέντων.

Η πρώτη επαφή με τους εξωγήινους έγινε ένας πολύ συγκεκριμένος τρόπος προβολής που γινόταν σε ένα αόριστο μέλλον. Μια καταστροφή που φανταζόμαστε αλλά δεν υπολογίζουμε, παρότι ομολογουμένως βρίσκεται στη σφαίρα των πιθανοτήτων. Ταυτόχρονα όμως συνέχιζε πάντα να είναι ένας τρόπος να μιλήσουμε για ζητήματα και ανησυχίες οικουμενικές και πανανθρώπινες. Η ανησυχία για το άγνωστο μέλλον και κυρίως για το απρόβλεπτο του μέλλοντος αυτού είναι μια ανησυχία που μπορεί να αφορά ολόκληρους πολιτισμούς. Αφορά όμως και καθέναν και καθεμιά από εμάς. Και δεν αφορά βέβαια σε καμία περίπτωση εξωγήινους και υπερεξελιγμένες τεχνολογίες. Τουλάχιστον όχι αποκλειστικά.

Ταυτόχρονα βέβαια ο ορισμός της εξωγήινης ζωής ήταν πάντα και είναι ένας καλός τρόπος να ορίσουμε τη ανθρώπινη. Ποια είναι τα συστατικά της και τι είναι αυτό που τη διαχωρίζει από τα υπόλοιπα στοιχεία του Σύμπαντος. Γιατί στην πραγματικότητα το τι είναι ‘εξωγήινο’ και τι ‘εξωγήινη ζωή’ είναι δύο τελείως διαφορετικά πράγματα. Ακόμα και αν τώρα που μιλάμε η πρώτη και κυρίαρχη φιγούρα του εξωγήινου είναι ο grey alien. Η απεικόνιση των εξωγήινων δηλαδή ως πλασμάτων με γκριζωπό δέρμα, μεγάλα μάτια, μακριά άνω άκρα και ένα μεγάλο οβάλ κεφάλι. Έτσι εξάλλου μας το παρέδωσε -περίπου- ο H.G. Wells τόσο στο ‘War of Worlds’ όσο και στο ‘The First Men in the Moon’ του 1901.

Και αυτή η εικόνα κυριαρχεί ακόμα και αν η απεικόνιση της διάνοιας που ονομάζεται Giger, το λεγόμενο Χenomorph, για το εκπληκτικό franchise ‘Alien’ τα πήγε πολύ καλά. Εδώ είχαμε μια πιο λαβκραφτικής επιρροής απεικόνιση που ταίριαζε με το story της ταινίας. Οι εξωγήινοι συνεχίζουν να είναι υπερεξελιγμένα όντα. Αυτή τη φορά όμως δεν μας τρομάζουν με τον τρόπο που τρομάζουμε κοιτώντας τον ουρανό. Μας τρομάζουν με τον τρόπο που μας τρομάζει ένα έντομο ή ένα τρωκτικό το οποίο έχει εισβάλλει στον προσωπικό μας ασφαλή χώρο.

Και στις δύο περιπτώσεις πάντως -Grey Alien και Xenomorph- η εξωγήινη ζωή αντιμετωπίστηκε ως μια ζωή που μοιάζει ή κινείται περίπου όπως ο άνθρωπος. Με κάποιες παραλλαγές ως προς την εμφάνιση ή ως προς το τρόπο σκέψης και λειτουργίας. Πάντα όμως ανθρωποκεντρικά. Και η αλήθεια είναι ότι και εγώ έπιασα τον εαυτό μου να φαντάζεται, όταν είδα τα βίντεο του Πενταγώνου, μέσα στα άγνωστα εναέρια αντικείμενα οδηγούς. Στην εμφάνιση ήταν κάπως έτσι. Όπως ήδη τους είχαν φανταστεί οι δημιουργοί επιστημονικής φαντασίας. Όσο και αν φαίνεται παράξενο, η φαντασία είναι πρώτα και κύρια μια συλλογική υπόθεση. Θα είναι όμως οι εξωγήινοι απαραίτητα αυτό που περιμένουμε, σε περίπτωση που έρθουμε σε επαφή μαζί τους;

Πράγματι είναι ένα βαθύ φιλοσοφικό ζήτημα το τι είναι τελικά αυτό που θα ορίσουμε ως πρώτη επαφή του ανθρώπου με τα εξωγήινα όντα. Πάνω σε αυτόν ακριβώς τον προβληματισμό, ο Tarkovsky σχημάτισε την εικόνα ενός εξωγήινου όντος που τελικά ήταν ένας νοήμων πλανήτης. Το 2010 η ΝΑSΑ θα έκανε μια πολύ σημαντική ανακάλυψη σχετικά με την ανακάλυψη ενός βακτηρίου που δημιουργεί DNA με αρσενικό. Ό,τι πιο εξωγήινο έχει δει μέχρι τώρα η ανθρωπότητα. Όχι βέβαια με τη λογική ενός νοήμονος όντος που εισβάλλει στη Γη. Περισσότερο ως ανακάλυψη μιας μορφής ζωής τελείως ξένης με αυτά που μέχρι τώρα ξέρουμε για το τι συνιστά ζωή. Κανείς δεν εντυπωσιάστηκε. Αυτή η αποκάλυψη δεν ταίριαζε με το πώς είχαμε φανταστεί ως ανθρωπότητα το μέλλον. Αυτό, λοιπόν, ήταν σημείο τομής μόνο για την ακαδημία.

Ο κορονοϊός και οι εξωγήινοι

Η αλήθεια είναι όμως ότι και τώρα που είδαμε με τα μάτια μας κάποια άγνωστα αντικείμενα να κινούνται με έναν άγνωστο σε εμάς τρόπο δεν εντυπωσιαστήκαμε και πολύ. Η αλήθεια είναι ότι το να τα δημοσιοποιεί το ίδιο το Πεντάγωνο πιστοποιώντας την αυθεντικότητά τους είναι κάτι πραγματικά σημαντικό. Και μαζί μια καλή αρχή που θα μας βγάλει από την ασφαλή διατύπωση ότι οι κατά καιρούς μαρτυρίες ή τα ντοκουμέντα από διάφορα άγνωστης ταυτότητας αντικείμενα είναι αξιωματικά παραποιημένα. Τα περισσότερα μπορεί να είναι. Δεν είναι όμως όλα.

Ξανατονίζουμε βέβαια ότι σε καμιά περίπτωση κάτι που είναι ‘άγνωστο’ δεν είναι απαραίτητα ‘εξωγήινο’. Αν και αυτή η άμεση σύνδεση έχει πραγματικά πολύ ζουμί. Στα τρία βίντεο που δημοσιοποιήθηκαν και επίσημα τη Δευτέρα δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το τι συμβαίνει. To “What the fuck is this thing?” ενός από τους πιλότους που τα εντόπισαν είναι όμως αρκετά χαρακτηριστικό. Και για να κάνουμε και εμείς με τη σειρά μας μια άσκηση φαντασίας, αν αυτή η είδηση έβγαινε τη δεκαετία του ‘90 σίγουρα θα μας αφορούσε πολύ μα πολύ περισσότερο. Θα έμπαινε στα πρωτοσέλιδα. Όλο και κάποια αίρεση θα είχε κάτι να πει γι’αυτή. Οι δημοσιογράφοι θα πίεζαν περισσότερο τον Πρόεδρο για αποκαλύψεις.

Το 2020 όμως ζούμε εν μέσω μιας πραγματικής και όχι μυθοπλαστικής πανδημίας. Η ανθρωπότητα έρχεται αντιμέτωπη με μια συνθήκη που είχε ξεχάσει ή την είχε εναποθέσει και αυτή στη φαντασία. Το ξέραμε ότι μια πανδημία ήταν πιθανή. Βρέθηκε στον ορίζοντα των προσδοκιών. Και στο μέσο αυτής της κατάστασης, προέκυψε αυτή η πολύ περίεργη είδηση. Τώρα όμως δεν είναι η δεκαετία του ‘90. Ο ορίζοντας προσδοκιών μας είναι τελείως διαφορετικός από αυτό που ήταν τότε. Είναι τελείως διαφορετικός και από αυτό που ήταν τον Ιανουαρίου του ίδιου έτους.

Η κάθε εποχή φαντάζεται με τελείως διαφορετικό τρόπο την καταστροφή της. Kαι κάθε φαντασία της επερχόμενης καταστροφής τελικά λειτουργεί ως ένδειξη ανησυχιών του παρόντος. Φαίνεται, λοιπόν, ότι στη μάχη αυτή η πανδημία είναι ο ορίζοντας προσδοκιών μας. Καμιά φορά, τυχαίνει να νιώσεις φόβο όχι κοιτώντας στον ουρανό προς το άγνωστο αλλά από κάτι τόσο μικρό που δεν μπορείς καν να το δεις με γυμνό μάτι.