Κούβα: Ένα οδοιπορικό στα μέρη που έδρασε ο Τσε

Πριν από λίγες  ημέρες, στις 14 Ιουνίου, ο Τσε  θα γιόρταζε τα 88α γενέθλιά του. Αντί γι’ αυτά, κάθε χρόνο  στις 9 Οκτωβρίου οι Κουβανοί τιμούν την επέτειο του θανάτου του. Του χρόνου, μάλιστα, θα συμπληρωθούν ακριβώς 50 χρόνια από τη δολοφονία του εμβληματικού επαναστάτη του 20ου αιώνα. Στο πέρασμα αυτών των δεκαετιών, η φιγούρα και ο μύθος του Τσε έχουν διαποτίσει κάθε πόρο της Κουβανικής γης. Ο Τσε είναι παντού: είτε ως άγαλμα στην Σάντα Κλάρα όπου δοξάστηκε, είτε ως πρόσωπο αποτυπωμένο στην πλατεία επανάστασης στην Αβάνα, είτε ως αφίσα σε χωριά και λεωφόρους, είτε ως μπλουζάκι, αναπτήρας, μαγνητάκι… Όπου κι αν βρεθείς στο νησί της Καραϊβικής, θα δεις τον Τσε Γκεβάρα, τον Αργεντίνο γιατρό που ξεκίνησε μαζί με τον Φιντέλ Κάστρο και τον Καμίλο Σιενφουέγος την επανάσταση κατά του Μπατίστα κι έκανε την Κούβα έμβλημα της αμφισβήτησης της κυριαρχίας των ΗΠΑ.

 

Κατά κάποιον τρόπο, το ταξίδι που ακολουθεί, είναι ένα ταξίδι με συνοδοιπόρο αυτόν. Τον κομαντάντε Τσε Γκεβάρα.

Στη φτωχή πλην ένδοξη Σάντα Κλάρα

Η θρυλική και πολυτραγουδισμένη Σάντα Κλάρα είναι ένα ασήμαντο χωριό στο κέντρο του νησιού, που δεν θα το ήξερε κανείς αν δεν συνδυαζόταν με το πέρασμα του Αργεντίνου αγωνιστή. Στο σιδηροδρομικό σταθμό σε υποδέχεται ένα κακόγουστο μνημείο με αναποδογυρισμένα βαγόνια, σε μνήμη της ανατίναξης του τρένου που μετέφερε στρατιώτες και όπλα του Μπατίστα από αντάρτες του “Κομαντάντε”. Το μέρος κατακλύζεται από δεκάδες μαγαζιά που πουλούν αναμνηστικά του Τσε και οριοθετείται από την μπουλντόζα που σταμάτησε το τρένο των καθεστωτικών. Στην πλατεία Ιγκλέσια Σεν Κάρμεν και στην ομώνυμη εκκλησία, υπάρχουν σημάδια από τις σφαίρες που ρίχτηκαν από το απέναντι αστυνομικό τμήμα κατά των ανταρτών, αλλά και ένα μνημείο για τους πεσόντες. Κάτι ανάλογο υπάρχει και στο δικαστικό μέγαρο, στην άλλη πλευρά της πόλης.

(Από εδώ ξεκίνησε το τρένο της Κουβανικής επανάστασης)

 

(Η διασημότερη μπουλντόζα του πλανήτη)

(Η πολιορκημένη Ιγκλέσια Σεν Κάρμεν)

Στην πλατεία Πλάσα ντε Ρεβολουσιόν δεσπόζει το χάλκινο άγαλμα του Τσε, που φιλοτεχνήθηκε από τον Χοσέ Ντελάρα το 1987, στην εικοστή επέτειο του θανάτου του. Ο Αργεντίνος αγωνιστής κρατά ένα τουφέκι στο ένα χέρι και ένα ζωστήρα στο άλλο και στην βάση είναι τυπωμένη η περίφημη φράση “Ηasta la victoria siempre”.

(Στέφανος Λεμονίδης para siempre)

Στο πίσω μέρος υπάρχει το μαυσωλείο του Τσε. Εκεί βρίσκονται τα λείψανα του Γκεβάρα και των 17 συναγωνιστών του που σκοτώθηκαν στη Βολιβία. Οι φωτογραφίες απαγορεύονται και μια άσβεστη φλόγα δίνει πόντους στη μυσταγωγική ατμόσφαιρα του χώρου. Στο μαυσωλείο εκτίθενται και προσωπικά αντικείμενα του Τσε, αλλά και φωτογραφίες από την παιδική του ηλικία ως το θάνατό του στη Βολιβία, το 1967.

(Η μάλλον ταπεινή είσοδος στο Μαυσωλείο του Τσε)

Ευτυχώς, έξω από το μαυσωλείο δεν υπάρχει κανένα μαγαζί που να πουλάει αναμνηστικά του Τσε. Στην είσοδο και την έξοδο της πόλης, πάντως, δεσπόζουν οι τεράστιες επιγραφές που γράφουν “Σάντα Κλάρα, το χωριό που δοξάστηκε ο Τσε Γκεβάρα”.

(“Νικητές, παρά τα εμπόδια και τις δυσκολίες, πάμε μπροστά” – Φιντέλ)

Στον Κόλπο των Χοίρων

Στον Κόλπο των Χοίρων, ο Φιντέλ Κάστρο με τον Τσε κατατρόπωσαν τους αντεπαναστάτες (είχαν τη βοήθεια της CIA και του αμερικανικής αεροπορίας). Η επιλογή της συγκεκριμένης τοποθεσίας είναι μάλλον παράδοξη, αφού βρίσκεται στο νότιο μέρος του νησιού – όχι από την πλευρά των ΗΠΑ – και το τερέν κυριαρχείται βάλτους και πυκνή βλάστηση. Η Κούβα έτσι κι αλλιώς ήταν σε επαγρύπνηση, αφού δυο μέρες νωρίτερα είχε πραγματοποιηθεί βομβαρδισμός από την αμερικάνικη αεροπορία. Οι άμαχοι που σκοτώθηκαν στον βομβαρδισμό συσπείρωσαν τον κόσμο γύρω από τον Κάστρο και η KGB είχε ήδη αναλάβει έργο.

(Η Floridita, αγαπημένο μπαρ και στέκι του Έρνεστ Χέμινγουεϊ, βομβαρδισμένη)

(Στιγμιότυπο από την επιστράτευση των Κουβανών)

(Πορεία με Φιντέλ, Τσε, Καμίλο)

 

Οι μυστικές υπηρεσίες των Σοβιετικών είχαν προειδοποιήσει για την επικείμενη απόβαση των οπαδών του Μπατίστα με βαρύ οπλισμό και οι επαναστάτες τους είχαν στήσει ενέδρα. Τους απομόνωσαν σε ένα κοραλλιογενές νησί και τους λιάνισαν. Ήταν η 17η Απριλίου του 1961 και η μάχη απέναντι σε 1400 αντεπαναστάτες κράτησε 72 ώρες.  Κοντά στην παραλία υπάρχει το μουσείο, με την επιγραφή “Χιρόν, νίκη του λαού και του σοσιαλισμού” να ξεχωρίζει  στην είσοδο. Στην εξωτερική πλευρά του κτιρίου, στο προαύλιο, είναι γραμμένα τα ονόματα όλων των νεκρών της μάχης, κάτω από την επιγραφή “Οι μάρτυρες του κόλπου των Χοίρων” και την αφιέρωση του Φιντέλ. Δίπλα, ένα σοβιετικό τεθωρακισμένο και μερικά αντιαεροπορικά πολυβόλα τσεχοσλοβακικής προέλευσης.

 

Μέσα στο μουσείο, ανάμεσα σε άλλα εκθέματα, ξεχωρίζουν οι φωτογραφίες από την προετοιμασία της μάχης και τα επινίκια.

 

Σε περίοπτη θέση βρίσκονται οι φωτογραφίες με τους Αμερικανούς στρατιώτες και τους Κουβανούς αντεπαναστάτες στα δικαστήρια, τους επαναστάτες πάνω από συντρίμμια αεροπλάνου και χλευαστικές λεζάντες, όπως “Η μοναδική φορά στην παγκόσμια ιστορία, που οι Αμερικανοί αναγκάστηκαν να προσφέρουν ανταλλάγματα (ύψους 53 εκατομμυρίων δολαρίων) για αιχμαλώτους πολέμου (δυο Αμερικανοί πιλότοι, τέσσερις σκοτώθηκαν)”.

(Ντοκουμέντο από τις δίκες των ηττημένων)

 

(Γερανοί ξεφορτώνουν τόνους τροφίμων και φαρμάκων – ήταν μέρος των λύτρων που συμφωνήθηκαν για την επιστροφή των αιχμαλώτων)

(Επικεφαλής των επαναστατικών δικαστηρίων ήταν ο ίδιος ο Τσε. Στο φόντο, η επιγραφή “Patria o muerte” – “Πατρίδα η θάνατος” – που βρίσκεται σε κάθε γωνιά του νησιού. Στην Αβάνα, η φράση είναι γραμμένη και στους τοίχους της αμερικανικής πρεσβείας,  στην περίφημη ή παραλιακή λεωφόρο Μαλεκόν)

 

Στο δρόμο για την Αβάνα, ο περιηγητής αντικρίζει  δεκάδες μεγάλες πινακίδες με επαναστατικό περιεχόμενο και σλόγκαν κατά του αναλφαβητισμού, με τις φωτογραφίες του Τσε, του Καμίλο και του Χοσέ Μαρτί, αλλά και του Φιντέλ με τον μακαρίτη Ούγκο Τσάβες και την υποσημείωση  “ο καλύτερος φίλος μας”.

(Μια ωραία αγωνιστική ατμόσφαιρα…)

 

(“Αυτοί είναι ξεχωριστοί καιροί και πρέπει να επενδύσουμε σ’ αυτούς” – Χοσέ Μαρτί)

(“Ο Τσε συνδύαζε τον άνθρωπο των ιδεών με τον άνθρωπο της δράσης” – Φιντέλ)

(“Αξίζει ένα εκατομμύριο φορές περισσότερο η ζωή ενός μόνο ανθρώπου, από την ιδιοκτησία του πιο πλούσιου στη γη” –  Τσε Γκεβάρα)

Όλοι οι δρόμοι οδηγούν στην Αβάνα

Η Σάντα Κλάρα είναι ο τόπος όπου υπάρχουν τα οστά του Τσε και η Αβάνα η πόλη  που τον κρατά ζωντανό στη μνήμη των Κουβανών και των τουριστών. Επίκεντρο της λατρείας του Τσε Γκεβάρα είναι το μουσείο και η πλατεία της επανάστασης.

Το μουσείο βρίσκεται στην παραλία, κοντά στο λιμάνι, εκεί που δένουν τις τελευταίες εβδομάδες τα αμερικανικά κρουαζιερόπλοια. Στεγάζεται στο προεδρικό μέγαρο, στην πάλαι ποτέ έδρα του Μπατίστα. Στην υποδοχή, ένα τανκ, με τον επεξήγηση “το άρμα που οδηγούσε ο Φιντέλ στη μάχη του κόλπου των Χοίρων”. Στην είσοδο, τα αγάλματα των τριών ηγετών της επανάστασης. Του Φιντέλ, του Τσε και του Καμίλο. Στο προεδρικό γραφείο υπάρχει η προτομή του Χοσέ Μαρτί και η κρυφή πόρτα που οδηγούσε στην “αίθουσα των καθρεπτών”, εκεί που έδωσε την τελευταία δεξίωση ο Μπατίστα, παραμονές  Πρωτοχρονιάς, πριν από την άτακτη φυγή του, με την αναγγελία της νίκης του Τσε στη Σάντα Κλάρα. 

 

 

Στις δεκάδες αίθουσες  του μουσείου εκτίθενται φωτογραφίες από τις μάχες κατά του Μπατίστα, την είσοδο των επαναστατών στην Αβάνα, αλλά και τις ομιλίες του  Τσε και του Φιντέλ από το μπαλκόνι του  προεδρικού  μεγάρου. Το μεγαλύτερο μέρος του είναι αφιερωμένο στον Φιντέλ. Ο Φιντέλ να μάχεται, ο Φιντέλ να παίζει μπειζμολ, ο Φιντέλ με την ιέρεια του κουβανικού χορού Αλίθια Αλόνσο, ο Φιντέλ νεαρός δικηγόρος κατά τη σύλληψη του για δολοφονική επίθεση κατά του Μπατίστα,  ο Φιντέλ να περνάει το κατώφλι της φυλακής, μετά τη γενική αμνηστία.

 

Φυσικά, υπάρχουν και αίθουσες αφιερωμένες στον Καμίλο και  τον Τσε, αλλά κι ένα διόραμα με τους δυο τους να ξεπροβάλουν μέσα από τα δάση της Σιέρα Μαέστρα. Στις φωτογραφίες, ο Τσε καπνίζει, ο Τσε σκοπεύει, ο Τσε επιθεωρεί, ο Τσε καβαλάει την περιβόητη μοτοσικλέτα. Στα εκθέματα, το μπερέ του Τσε, η φωτογραφική μηχανή του Τσε  και πάει λέγοντας.

(Καμίλο και Τσε περπατούν περπατούν εις στο δάσος)

(Ο Τσε ποτέ δεν είπε “όχι” σε μια βαριά, καλή, χειρωνακτική αγγαρεία)

Η πιο θλιβερή αίθουσα του μουσείου είναι αυτή που απεικονίζει τις τελευταίες στιγμές του μεγάλου επαναστάτη. Το αφιέρωμα ξεκινάει από τη μεταμφίεση του Τσε και τη φωτογραφία του διαβατηρίου που χρησιμοποίησε για την είσοδο του στην Βολιβία, τη σύλληψη του, την  καλύβα στην οποία τον φυλάκισαν, αλλά και το φορείο που χρησιμοποίησαν για να μεταφέρουν το πτώμα του το 1967. Αρχικά τον έθαψαν οι πράκτορες της CIA μέσα στη ζούγκλα, σε άγνωστο μέρος για να μη γίνει ο τάφος του τόπος προσκυνήματος, αλλά μετά  από διεθνή κατακραυγή γιατί θανατώθηκε χωρίς να δικαστεί και διπλωματικά διαβήματα της Κούβας, της Σοβιετικής Ένωσης και άλλων ανατολικοευρωπαικών χωρών, φανερώθηκε η τελευταία κατοικία του και τα οστά του μεταφέρθηκαν στην Σάντα Κλάρα. Οι πράκτορες της CIA τον σκότωσαν για να περάσει στη λήθη, κατάφεραν όμως να μείνει  το όνομα του στην αιωνιότητα.

(Ο Τσε μεταμφιεσμένος σε μεσήλικα Ουρουγανό επιχειιρηματία)

(Στα χέρια των καθεστωτικών)

(Η αυτοσχέδια φυλακή στην οποία πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής του)

Το μουσείο της επανάστασης συνδέεται με έναν κήπο, όπου είναι εκτεθειμένη  η  Granma, το πλοιάριο που μετέφερε τον Τσε και τους αδελφούς Κάστρο από το Μεξικό στην Κούβα, καθώς και τα τζιπ με τα οποία εισήλθαν θριαμβευτικά στην Αβάνα, πρώτος ο Τσέ, μετά ο Καμίλο και στο τέλος ο Φιντέλ.

Ένας αυστηρός  στρατιώτης επιβλέπει διαρκώς τους τουρίστες προκειμένου να μην προκληθούν ζημιές στα εκθέματα – όταν τον ρωτήσαμε αν ένα συγκεκριμένο τζιπ είναι αυτό που χρησιμοποίησε ο Τσε, μας απάντησε καμαρωτός “Όχι είναι του Φιντέλ, του πατέρα όλων μας”, ενώ μια  στρατιωτίνα αρνήθηκε  αρχικά να φωτογραφηθεί μαζί μας , αλλά όταν εκθειάσαμε την ομορφιά της, έφτιαξε το μαλλί και πόζαρε χαμογελαστή.

(Say Fideeeeel…)

 

Τελευταίος σταθμός, η πλατεία της επανάστασης, εκεί όπου ο Φιντέλ μιλάει επί ώρες  στους χιλιάδες βαριεστημένους Κουβανούς. Στην μια πλευρά της πλατείας υπάρχει ένα άγαλμα του Χοσέ Μαρτί, μπροστά από ένα μνημείο και στις απέναντι πολυκατοικίες είναι σε τεράστιες πλάκες τα περιγράμματα του  Τσέ και του Καμίλο “Hasta la victoria siempre ” γράφει κάτω από τον πρώτο ” Vas bien Fidel”  στον δεύτερο. Ελληνιστί “Μέχρι την τελική  νίκη” και “πας καλά Φιντέλ”.

Ο Χοσέ Μαρτί γεννήθηκε στις 28 Ιανουαρίου του 1853 και απεβίωσε στις 19 Μαΐου του 1895. Υπερασπίστηκε την πατρίδα του Κούβα, τη «δική του Αμερική» και αφοσιώθηκε σε αυτήν τη μεγάλη υπόθεση. Αυτός ο αστός και Ισπανός στην καταγωγή δεν ζητούσε μόνο την αναδιανομή του πλούτου και των περιουσιών. Ήξερε πως η κοινωνία που οραματίζεται απαιτεί και έναν νέου τύπου άνθρωπο.

Ο Χοσέ Μαρτί, ποιητής και κορυφαίος μαχητής της Κουβανικής ανεξαρτησίας, είναι μία από τις εμβληματικές φυσιογνωμίες της ιστορίας της Κούβας. Αποτέλεσε σημείο αναφοράς και έμπνευσης για τους ηγέτες της Επανάστασης στο νησί και ιδιαίτερα για τον Τσε Γκεβάρα και τον Φιντέλ Κάστρο.

 

 

Αυτή ήταν η τριπλέτα της επανάστασης στην Κούβα. Στο τέλος, βέβαια, έμεινε μόνος ο Φιντέλ. Ο Τσε διαφώνησε μαζί του μετά την επίσκεψη  στη Σοβιετική Ένωση, όταν διαπίστωσε ότι μετά από περίπου πενήντα χρόνια δεν υλοποιούσαν το όραμα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού και κυβερνούσε τη χώρα μια νομενκλατούρα, αδιαφορώντας  για τον νέο άνθρωπο. Παρότι αυτός έστρεψε τον Φιντέλ στον κομμουνισμό (ο Κάστρο ήταν απλά σοσιαλιστής που έκανε εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα), άλλαξε γνώμη όταν οι  Σοβιετικοί τα βρήκαν με τους Αμερικανούς και δεν έστρεψαν τα πυρηνικά όπλα τους κατά των Ηνωμένων Πολιτειών στην κρίση του  ’64. Σε μια συμβολική κίνηση, μάλιστα, ζήτησε από τους Κουβανούς στρατιώτες του να σημαδέψουν τους Σοβιετικούς και όχι τους Αμερικάνους. Ο Κάστρο δεν ήθελε να χαλάσει τις σχέσεις μαζί τους, αφού τα σιτηρά, τα φάρμακα, το πετρέλαιο και η στρατιωτική βοήθεια έρεαν προς την λιμοκτονούσα λόγω εμπάργκο Κούβα.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Ένα πρωί ο Φιντέλ διάβασε  γράμμα του Τσε προς τον ανήσυχο κουβανικό λαό, με το οποίο εξηγούσε ότι φεύγει από το νησί για να συνεχίσει την επανάσταση στην Λατινική Αμερική. Στη Βολιβία, όμως, δεν βρήκε το λαϊκό έρεισμα που υπήρχε στην Κούβα, προδόθηκε από τους χωρικούς και δολοφονήθηκε.

Ο έτερος της τριπλέτας, ο Καμίλο Σιενφουέγος που χρίστηκε αρχηγός του στρατού, της αεροπορίας και του ναυτικού, εξαφανίσθηκε. Σύμφωνα με ανακοινωθέν της κυβέρνησης, κατέπεσε με το Τσέσνα που οδηγούσε στην Καραϊβική και ο Κάστρο έμεινε μόνος του.

“Ήταν ο πιο αγαπητός απ όλους”, μας είπε ο 80χρονος μουσικός Τίτο, πολεμιστής στον κόλπο των Χοίρων, τον οποίο  συναντήσαμε στο Τριντιντάν. “Ήταν φτωχός Κουβανός, ενώ ο Φιντέλ ήταν δικηγόρος και ο Τσε γιατρός και Αργεντινός. Τους αγαπάμε όλους, αλλά πιο πολύ λατρεύαμε τον Καμίλο. Ήταν ένας από εμάς. Ποτέ δεν βρέθηκε το πτώμα του. ποτέ δεν βρέθηκε το αεροπλάνο, που σύμφωνα με τους ειδικούς έχει περιθώριο 5 λεπτών να ανοίξει η πάνω πόρτα και να απεγκλωβιστεί ο πιλότος”

 

Μπορεί ο συμπαθέστατος Τίτο να βάζει στην πρώτη γραμμή τον Καμίλο, σε όλη την οικουμένη όμως γνωρίζουν τον Τσε, τον επαναστάτη που σκοτώθηκε στη μάχη. Σήμερα, το όνομα του Τσε είναι ένα από τα κορυφαία προϊόντα της Κούβας – εμπορεύσιμο ως εκεί που δεν παίρνει. Μπρελόκ, μπερέδες, μπλουζάκια και ότι άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί πωλείται εν γνώσει του Φιντέλ και εν αγνοία του Τσε, που αν ζούσε, ίσως λειτουργούσε όπως ο Χριστός στο ναό του Σολομώντα, σκορπώντας με κλωτσιές και βρισιές όλα τα εμπορεύματα που είχαν πάνω τη φιγούρα του.

 

(Το ταξίδι του Oneman στην Κούβα δεν σταματά στον Τσε και στο παρελθόν. Η Κούβα αλλάζει και το επόμενο αφιέρωμα θα εστιάσει σ’ αυτές ακριβώς τις αλλαγές. Στο σήμερα, στην Κούβα μετά τον Ομπάμα)