Μανώλης Γλέζος, ένας αιώνιος παρτιζάνος

Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στις 31 Μαρτίου του 2020.

Η ζωή του Μανώλη Γλέζου ήταν από κάθε άποψη γεμάτη. Ο πρώτος παρτιζάνος της Ευρώπης, όπως τον αποκάλεσε ο Σαρλ Ντε Γκωλ, θα μπορούσε να έχει εξαργυρώσει την ηρωική πράξη του, στη νύχτα μεταξύ 30 και 31 Μαΐου του 1941, όταν μαζί με τον Απόστολο Σάντα, ανέβηκαν στον βράχο της Ακρόπολης και κατέβασαν τη χιτλερική σημαία, με ένα δημόσιο αξίωμα, με μια εσαεί κυβερνητική θέση.

Σε μια άλλη χώρα, ίσως. Η Ελλάδα άργησε σαράντα χρόνια να αναγνωρίσει την Εθνική Αντίσταση. Οι άνθρωποι που έκαναν παράτολμες πράξεις στην κατοχή, αργότερα οργανώθηκαν και πολέμησαν τον κατακτητή, είτε κυνηγήθηκαν, εκτελέστηκαν, φυλακίστηκαν, είτε εξαναγκάστηκαν στη σιωπή.

Ο Μανώλης που έφυγε στα 98 του χρόνια καταδικάστηκε στη ζωή του 28 φορές. Τρεις απ’ αυτές ήταν σε θάνατο. Μία από τους Γερμανούς ερήμην του για τη γενναία πράξη του στην Ακρόπολη και άλλες δυο από το … ελληνικό κράτος του εμφυλίου και εντεύθεν. Το 1958 καταδικάστηκε για «κατασκοπεία», το 1967 συνελήφθη από τη χούντα.

Οι διώξεις και οι καταδίκες του αποτυπώνουν τη διαχρονική αντιμετώπιση του αντιστασιακού κινήματος της Κατοχής, από την επίσημη ελληνική πολιτεία, επειδή οι πρωταγωνιστές συντάχθηκαν με την αριστερά. Και σε αυτή την προσπάθεια, ο Γλέζος και όχι μόνο, συκοφαντήθηκαν και σπιλώθηκαν. Δεν ήταν δυνατόν οι καταδικασμένοι για «αντεθνική δράση» να έχουν υψώσει το ανάστημά τους στους ναζί κατακτητές, ακόμη και από τις πρώτες μέρες της ζοφερής κατοχής στην Ελλάδα. Πώς θα δικαιολογούσε το μετεμφυλιακό κράτος τις εξορίες, τις φυλακές, τις δηλώσεις κοινωνικών φρονημάτων; Σε καμιά περίπτωση, ο Γλέζος και ο Σάντας, δεν έπρεπε να ήταν ήρωες.

Μια από τις πρώτες αντιστασιακές πράξεις στην Ελλάδα

Eurokinissi

Τα ονόματά τους, τα αποκάλυψε ο Ριζοσπάστης στις 25 Μαρτίου 1945, τέσσερα χρόνια μετά την αρπαγή του χιτλερικού συμβόλου με τη σβάστικα. Και οι δυο είχαν συλληφθεί ένα χρόνο αργότερα, όμως οι γερμανικές αρχές δεν φαντάζονταν ότι αυτά τα παιδαρέλια ήταν ο πρωταγωνιστές μιας από τις πρώτες αντιστασιακές πράξεις στην Ελλάδα και σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Ο ίδιος ο Γλέζος, βέβαια, στο βιβλίο του Εθνική Αντίσταση 1940-45 αποκαλύπτει ότι ο πρώτος αντιστασιακός στην Ελλάδα ήταν ο άγνωστος Μάθιος Πόταγας, ο 17χρονος μαθητής από τη Βαρβάκειο σταμάτησε τη φάλαγγα των γερμανικών τεθωρακισμένων στο δρόμο προς τη Βυτίνα.

Το απόσπασμα από το ογκώδες έργο του μεγάλου αγωνιστή: «Το μεσημέρι της 2ας Μαΐου 1941, ο 17χρονος μαθητής της Ε΄ Γυμνασίου του Βαρβακείου από τη Βυτίνα, Μάθιος Πόταγας, πετάχτηκε άοπλος στη μέση του δρόμου, ύψωσε το χέρι και φώναξε στη φάλαγγα των αρμάτων μάχης των ναζί που έφτασαν στη γέφυρα Κουτρουμπή, στο δημόσιο δρόμο, που περνούσε έξω από τη Βυτίνα: “Σταθείτε. Δεν θα μας σκλαβώσετε. Είμαι εδώ μόνος. Αλλά η Ελλάδα ολόκληρη ακολουθεί’. Έκπληκτος ο διοικητής της φάλαγγας, ρώτησε το διερμηνέα, τι λέει αυτό το παιδί. Όταν ο διερμηνέας του εξήγησε, ο διοικητής με το αυτόματό του σκότωσε τον Πόταγα. Αλλά δεν έφτανε στον ναζί αξιωματικό μόνον ο θάνατος. Διέταξε τους στρατιώτες του και με έναν ογκόλιθο συνέθλιψαν το κεφάλι του νέου που τόλμησε να υψώσει το ανάστημά του απέναντι στο Γ΄ Ράιχ και τον στρατό του…».

Ποιος στα αλήθεια ξέρει αυτή τη συγκλονιστική ιστορία; Πόσα παιδιά έχουν επισκεφθεί, ας πούμε, το σπίτι του Υμηττού όπου τρεις νεαροί ΕΠΟΝίτες στις 28 Απριλίου του 1944, άντεξε σε εφτάωρη μάχη με τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους, ώστε να μη καταληφθεί το σπίτι αποθήκη όπλων και πυρομαχικών;

Τα ονόματα των Γλέζου και Σάντα έμειναν στη μνήμη του αντιστασιακού κινήματος ζωντανά. Ο Γλέζος, άλλωστε, ήταν ενεργός στην πολιτική ζωή, όσο βέβαια του επέτρεπαν οι ανθρωποφύλακες και οι διώκτες των ιδεών. Χρειάστηκε όμως να περάσει μισός αιώνας για να μνημονευτούν σαν ήρωες, έστω και με μια απλή αναφορά, στα σχολικά βιβλία.

Οι αμφισβητίες της πράξης

Eurokinissi

Και στην ιστορική Πρώτη Σελίδα του Φρέντυ Γερμανού ένα βράδυ του 1982, οι δυο 19χρονοι ήρωες, μίλησαν για πρώτη φορά σε κρατικό μέσο για το κατόρθωμά τους. Στη διάρκεια της δίκης Γλέζου το καλοκαίρι του 1959, ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης διαβόητος υπουργός της Δικτατορίας του Μεταξά και βουλευτής της ΕΡΕ, φρόντισε να σπείρει την αμφιβολία για την πράξη των δυο νεαρών αγωνιστών, κάνοντας λόγο και για την ύπαρξη μιας ηρωίδας η οποία παρέμεινε άγνωστος και αφού «παρενώχλησεν τη γερμανική φρουράν» στη συνέχεια εξετελέσθη.

Από την εποχή της χούντας και μετά ξεκίνησε η απευθείας αμφισβήτηση, με αποκορύφωμα το θράσος των χρυσαυγιτών, αλλά και του «πωλητή κεραλοιφών» Κυριάκου Βελόπουλου. Το επιχείρημά τους για να υποβαθμίσουν, αν όχι να θεωρήσουν ολότελα «ψέμα», την πράξη των δυο νεαρών, είναι ότι η σημαία υποστέλλεται κάθε απόγευμα, στη δύση του Ηλίου.

Ότι εν πάση περιπτώσει, Γλέζος και Σάντας, πήραν μεν τη σημαία από κάποιο κουτί που την είχαν βάλει οι Γερμανοί. Τι ηρωισμοί και κουραφέξαλα. Η Χρυσή Αυγή (και άλλοι … συγγενείς ιδεολογικά) δεν μπορούσαν να δεχθούν το κατόρθωμα, την ίδια την αντιστασιακή πράξη. Πώς να δεχθούν, άλλωστε, οι υμνητές των ναζί ότι «ταπεινώθηκε» η σβάστικα, από δυο αμούστακα ελληνόπουλα.

Δεν χρειάζεται κανείς να απαντήσει σοβαρά σε τέτοιες απόψεις, αρκεί να διαβάσει κανείς την ανακοίνωση του γερμανικού φρουραρχείου, την επομένη της πράξης (1/6/1941) όπου γράφεται επί λέξει «κατά τη νύκτα της 30ής προς 31 ην Μαΐου υπεξηρέθη η επί της Ακροπόλεως κυματίζουσα γερμανική πολεμική σημαία, παρ’ αγνώστων δραστών».

Αλλά και στην Πρώτη Σελίδα του Γερμανού, ο παραλίγο τρίτος άνθρωπος της ιστορίας, ο Αντώνης Μοσχοβάκης που δεν προχώρησε μαζί με τους Γλέζο-Σάντα (όταν του αποκάλυψαν τι επρόκειτο να πράξουν) διηγήθηκε το εξής: «Την άλλη μέρα έρχεται ο Σάντας και μου δείχνει την Ακρόπολη. Βλέπεις να υπάρχει καμιά σημαία; Και μου βγάζει ένα κομμάτι από τη σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό».

Την είχαν κατεβάσει την προηγούμενη νύχτα, με πολύ κόπο μάλιστα, γιατί κάποια στιγμή η μήκους 6 μέτρων, κάποια στιγμή κόλλησε στα σύρματα, πριν πέσει πάνω στα κεφάλια τους και τους κουκουλώσει. Πριν φύγουν άφησαν τα δακτυλικά τους αποτυπώματα στον ιστό, ώστε να μη συλληφθούν και καταδικαστούν αθώοι. Οι Γερμανοί που τους συνέλαβαν ένα χρόνο μετά δεν φαντάστηκαν καν ότι αυτά τα παιδιά μπορεί να είχαν σχέση με την πράξη του 1941. Τη σημαία με τη σβάστικα, αφού έκοψαν τα κομμάτια, την έκαναν ένα μεγάλο μπόγο και την πέταξαν σε ένα ξεροπήγαδο, κάτω από την τρύπα από την οποία μπήκαν και βγήκαν.

Κάποια στιγμή (ειδικά μετά την εκπομπή του Φρέντυ Γερμανού) έγινε συζήτηση για εκτεταμένη έρευνα, όμως επειδή έπρεπε να … ανατιναχθεί ένα κομμάτι από το πηγάδι, μπήκε στοπ από την αρχαιολογική υπηρεσία. Ο αστυνομικός Παναγιώτης Bατόπουλος, που τους σταμάτησε για έλεγχο μέσα στη νύχτα, λίγο μετά την Καπνικαρέα, τους άφησε να φύγουν και να πάνε στο σπίτι τους.

Αργότερα, όπως θρυλείται, πέρασε κι αυτός στην Αντίσταση. «Η πράξη δεν είναι δική μας. Ανήκει στον ελληνικό λαό, στην ίδια την Ελλάδα. Σε όλη την αντίσταση. Δεν ήμασταν άλλωστε, εμείς. Χιλιάδες άνθρωποι χάθηκαν, κάθε ελληνική οικογένεια έχει από ένα αγωνιστή, είτε ζωντανό, είτε νεκρό» έλεγε πάντοτε ο Μανώλης Γλέζος, που ευτύχησε να ζήσει μέχρι τα βαθιά γεράματα.

Παρά τις ταλαιπωρίες που πέρασε (συνολικά σχεδόν 12 χρόνια, τα πέρασε στις φυλακές), όχι μόνο στάθηκε όρθιος, αλλά ως το τέλος της ζωής του υπεράσπισε τις ιδέες του με πάθος. Με αφοσίωση και πίστη ότι θα ζήσουμε εν τέλει σε ένα διαφορετικό κόσμο.Με νεανική ορμή, όπως τότε που ανέβαινε στον Βράχο, αψηφώντας τον κίνδυνο, τον κατακτητή και τον θάνατο. Έμεινε παρτιζάνος σχεδόν στα εκατό χρόνια της συναρπαστικής ζωής του…

Δείτε την εκπομπή Πρώτη Σελίδα, με την ιστορική αφήγηση από τον Μανώλη Γλέζο και τον Απόστολο Σάντα. Το βίντεο είναι από την επετειακή σειρά «οι εκπομπές που αγάπησα» και ο Φρ.Γερμανός κάνει ένα πρόλογο, που είναι και όλη η ουσία…

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ