Μύες ή μυς; 5 πολύ συχνά εκφραστικά λάθη της ελληνικής γλώσσας
- 20 ΣΕΠ 2020
Όταν ρωτάτε, λοιπόν, κάποιον αν είναι σωστό κάτι ή κάτι άλλο και η απάντησή του είναι “και τα δύο σωστά είναι”, δεν το κάνει από μπακαλίστικη διάθεση. Είναι γιατί όντως κάποια πράγματα μπορεί να έχουν διαφορετικές εξηγήσεις και να είναι εξίσου σωστά για διαφορετικούς λόγους. Και αν αυτό δεν ισχύει τόσο για την ορθογραφία για παράδειγμα (που είναι πιο τυποποιημένη και πιο αργή στις αλλαγές), ισχύει πολύ περισσότερο για τον προφορικό λόγο. Στο ζήτημα των γλωσσικών λαθών, λοιπόν, μεγαλύτερη σημασία από το “τι;” έχει το “γιατί;”.
Αλλά ας δούμε κάποια παραδείγματα συχνών τέτοιων λαθών.
‘Τους μύες’ αντί ‘τους μυς’
Το ουσιαστικό ‘μῦς’ είναι προφανώς μια ιδιαίτερη περίπτωση που δυσκολεύει πολλούς από τους ομιλητές της νέας ελληνικής. Τριτόκλιτο που έρχεται κατευθείαν από την αρχαία ελληνική γλώσσα. Η κλίση σύμφωνα με τη γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας δίνει την ονομαστική πληθυντικού ως “οι μύες” και την αιτιατική ως “τους μυς”.
Στα νέα ελληνικά βέβαια, η χρήση του “τους μυς” είναι σωστή αν ακολουθήσουμε την αρχαία ελληνική. Από την άλλη, αν χρησιμοποιήσει κανείς ως αιτιατική πληθυντικού “τους μύες” δεν θα του πει κανείς τίποτα. Ακριβώς επειδή είναι συμβατό με τους κανόνες της νέας ελληνικής.
“Μετά μεσημβρίας” αντί “μετά μεσημβρίαν”
Μπορούμε να το συνδέσουμε και με το “πρό Χριστού” αλλά “μετά Χριστόν”. Εδώ μπορούμε πιο σαφώς να μιλήσουμε για λάθος με δεδομένο ότι έχουμε μια φράση που παίρνουμε αυτούσια από τα αρχαία ελληνικά. Ως γλωσσικό απολίθωμα.
Λέμε ότι το ‘μετά μεσημβρίας’ είναι λάθος γιατί, όταν το ‘μετά’ συντάσσεται με γενική στα αρχαία ελληνικά, τότε δηλώνει -μεταξύ άλλων- συνοδεία. Δηλαδή όταν λέμε ότι κάποιος ήρθε “μετά της συζύγου του” δεν σημαίνει ότι ήρθε μετά τη σύζυγό του αλλά μαζί της.
Το ‘μετά’ στην περίπτωση μας, λοιπόν, χρειάζεται αιτιατική, προκειμένου να δηλώσει χρονική αλληλουχία. “Μετά μεσημβρίαν”, λοιπόν, για να δηλώσουμε το “μετά το μεσημέρι”.
“Αυτοί οι οδοί” αντί “αυτές οι οδοί”
Μπέρδεμα που προκύπτει κατά βάση λόγω της κατάληξης σε ‘-ος’. Η β’ κλίση των αρχαίων ελληνικών είχε αρσενικά και θηλυκά σε ‘-ος’. Στα νέα ελληνικά όμως αυτή η κατάληξη έχει συνδεθεί με το αρσενικό γένος.
Αυτό οδηγεί πολύ συχνά σε μπέρδεμα τους ομιλητές της νέας ελληνικής το οποίο γίνεται ακόμα μεγαλύτερο σε πτώσεις όπου η κατάληξη του αρσενικού άρθρου είναι ίδια με την κατάληξη του ουσιαστικού (για παράδειγμα “τους οδούς”). Σαν να πηγαίνει μόνη της η γλώσσα σου. Όχι παράξενο.
“Εγώ σαν φίλος στο λέω” αντί “ως φίλος”
Στη ροή του λόγου πολύ πιθανό να το κάνουμε, ακόμα και αν ξέρουμε ότι πρόκειται για λάθος. Εν προκειμένω λέμε ότι είναι λάθος γιατί το ‘σαν’ χρησιμοποιείται για παρομοιώσεις. Αυτό που χρειαζόμαστε εδώ είναι το ‘ως’ το οποίο χρησιμοποιείται για να δηλώσει μια ιδιότητα. Να σημειώσουμε μάλιστα ότι το ‘ως’ ακολουθείται από κατηγορούμενο στην κατάλληλη πτώση. Για παράδειγμα “η εμπειρία του ως γιατρού” και όχι “η εμπειρία του ως γιατρός”.
‘Του επικεφαλούς’ αντί ‘του επικεφαλής’
Εδώ το λάθος εντοπίζεται πάλι από μια σύγχυση της νέας ελληνικής με την αρχαία. Ο ‘επικεφαλής’ είναι μεταφραστικό δάνειο από τα γαλλικά και τη φράση en tête που σημαίνει προφανώς ακριβώς το ίδιο πράγμα. Αυτή η ετυμολογία είναι που του δίνει και την ιδιαιτερότητα στη κλίση του. Βασικά στη μη κλίση του.
Μπορεί λοιπόν η λέξη να χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό στην καθημερινή χρήση αλλά τυπικά είναι επίρρημα. Θεωρητικά λοιπόν είναι “επί κεφαλής” και γι’αυτό δεν κλίνεται. Για να είμαστε ειλικρινείς βέβαια το ότι πλέον χρησιμοποιείται κατά βάση ως ουσιαστικό και ότι έχει ενωθεί σε μια λέξη θα μπορούσε να είναι η πρώτη ένδειξη, ώστε να αρχίσει να κλίνεται και αυτό κατά τα ουσιαστικά σε “-ης”. Προς το παρόν πάντως θεωρείται λάθος.