Νήσος Φορμίκουλα, το πολύτιμο καταφύγιο φώκιας στο Ιόνιο

Τα τελευταία χρόνια, μια μικροσκοπική βραχονησίδα στα καταγάλανα νερά του Εσωτερικού αρχιπελάγους Ιονίου, στην οικολογικά πολύτιμη δηλαδή περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα στην Κεφαλλονιά, την Ιθάκη, τη Λευκάδα και την ηπειρωτική Ελλάδα, δίνει μάχη να σωθεί προτού να είναι αργά.

Με έκταση περίπου 400 τ.μ., η βραχονησίδα Φορμίκουλα (ή Φερμίκουλο ή Φερμέκλο, για τους ντόπιους) οριακά διακρίνεται στον χάρτη από ψηλά, αλλά πολύ πρόσφατα διαπιστώθηκε ότι η σημασία της είναι πολύ μεγαλύτερη από «κρυφό διαμάντι του Ιονίου», όπως τη χαρακτηρίζουν επανειλημμένα σε άρθρα του διαδικτύου, δελεάζοντας τα κλικ των αναγνωστών το καλοκαίρι και την όρεξη των παραθεριστών για εξερεύνηση με σκάφος. Αυτός είναι και ο μόνος τρόπος να προσεγγίσεις όλες τις Τηλεβοΐδες Νήσους, όπου ανήκει.

Σε επιστολή που απηύθυναν από κοινού στο αρμόδιο υπουργείο τον Απρίλιο του 2023, η περιβαλλοντική οργάνωση iSea, το Ινστιτούτο Ερευνών Tethys, το Blue Marine Foundation και ο Δήμος Λευκάδας ζητούν την προστασία της με άμεση λήψη μέτρων.

Ποιος είναι ο λόγος; Την ίδια στιγμή που στη Φορμίκουλα καταφθάνουν ανεξέλεγκτα σκάφη αναψυχής και ιστιοφόρα, ρίχνοντας άγκυρα κατά το δοκούν και ρυπαίνοντας το μέρος, το μικρό νησάκι αποτελεί ένα πολύ πλούσιο «οχυρό βιοποικιλότητας» στην περιοχή, όπως το χαρακτήρισε η περιβαλλοντική οργάνωση.

Πρόκειται για περιοχή ενταγμένη στο δίκτυο Natura2000, χαρακτηρισμένη ως οικότοπο κοινοτικού ενδιαφέροντος από τη δεκαετία του ’90 και κηρυγμένη ως «Σημαντική Περιοχή για τα Θαλάσσια Θηλαστικά» (IMMA).

Εντούτοις η αργοπορημένη καταχώρησή της στο δίκτυο των προστατευόμενων περιοχών όπως και την κείμενη νομοθεσία που τις ορίζει, είχε ως συνέπεια να μην έχουν χαρτογραφηθεί μέχρι πρόσφατα τα ενδιαιτήματα του βυθού της. Το έργο αυτό έκανε η περιβαλλοντική οργάνωση iSea το 2022, οργανώνοντας δύο επισκέψεις στο ακατοίκητο νησάκι του Ιονίου και καταγράφοντας μια σειρά από παραμέτρους, όπως η θαλάσσια βιοποικιλότητα, η βιομάζα της ιχθυοπανίδας και η κατάσταση διατήρησης των υποθαλάσσιων λιβαδιών περιμετρικά της νήσου, εξαιρετικά πολύτιμων για τη συγκράτηση της άμμου και τον φυσικό καθαρισμό των θαλασσών.

Τα ευρήματα ήταν πολύ διαφωτιστικά, κινητοποιώντας τοπικούς συλλόγους και οργανώσεις.

Το νησί Φορμίκουλα είναι το μικρότερο στο σύμπλεγμα των Τηλεβόιδων νήσων.

Βρίσκεται κοντά στο Μεγανήσι και προσεγγίζεται αποκλειστικά με σκάφος.

Στο πλαίσιο της έρευνας που εκπόνησε η iSea, χαρογραφήθηκαν 0,63 τετ. χλμ. συνεκτικών λιβαδιών περιμετρικά της νήσου Φορμίκουλα. Καταγράφηκαν και ταυτοποιήθηκαν 80 διαφορετικοί θαλάσσιοι οργανισμοί που ανήκουν μάλιστα σε 20 διαφορετικές ταξινομικές ομάδες, γεγονός που «αποδεικνύει την ύπαρξη μιας πολύ πλούσιας βιοποικιλότητας», όπως επισημαίνεται στη συνοπτική αποτύπωση της έρευνας.

Εκτός απ’ τα ψάρια, στους οργανισμούς περιλαμβάνονται θαλάσσια φύκη, σφουγγάρια, εχινόδερμα, μαλάκια και θαλάσσια θηλαστικά, με κυριότερο όλων βέβαια τη μεσογειακή φώκια, ένα από τα πιο απειλούμενα και εμβληματικά είδη των ελληνικών θαλασσών.

Φαίνεται μάλιστα ότι εκεί βρίσκεται ο πυκνότερος πληθυσμός φώκιας στην Ελλάδα, αναλογικά με το μέγεθος του νησιού.

Ανέκαθεν ήταν γνωστό ότι η Φορμίκουλα αποτελούσε ένα από τα καταφύγια της Μεσογειακής Φώκιας στο Ιόνιο – μια πληροφορία που βέβαια λειτούργησε ενάντια στις ισορροπίες του οικοτόπου, με όλο και περισσότερα σκάφη να περνάνε από εκεί τους καλοκαιρινούς μήνες, ψάχνοντας τα χαριτωμένα θηλαστικά για να κολυμπήσουν μαζί τους στα νερά. Κατά τη διάρκεια της χαρτογράφησης, εντοπίστηκαν τουλάχιστον δύο σημεία τα οποία αξιοποιούνται εποχικά από φώκιες για να αναπαραχθούν, να ξεκουραστούν και να βρουν τροφή.

Η περιοχή χαρακτηρίζεται ιδιαίτερης σημασίας και για τα θαλασσοπούλια, εξαιτίας εγγύτητας με ενδιαίτημα αναπαραγωγής.

Ενώ τα παραπάνω είδη φαίνονται να λειτουργούν σε αρμονία και χωρίς να έχουν ζημιωθεί (προς το παρόν) από τα σκάφη που συγκεντρώνονται τέτοια εποχή στις δύο αντικριστές παραλίες του νησιού, δεν συμβαίνει το ίδιο στα υποθαλάσσια λιβάδια: τα λιβάδια Ποσειδωνίας, όπως έχει αποδειχθεί από έρευνες, είναι το πρώτο θύμα στην αλυσίδα της ανθρωπογενούς παρέμβασης στα θαλάσσια οικοσυστήματα (υπολογίζεται ότι η μείωση των εξετάσεων τους στη Μεσόγειο έχει ξεπεράσει το ποσοστό του 34%).

Στην περίπτωση της Φορμίκουλας, το πρόβλημα αφορά στην πυκνότητα, αλλά «απαιτείται περισσότερη έρευνα για την εξαγωγή ακριβέστερων συμπερασμάτων και τη σύνδεση της κατάστασης των λιβαδιών με πιθανούς στρεσογόνους παράγοντες, όπως ο ευτροφισμός ή/και η ρύπανση», σημειώνεται στο report της περιβαλλοντικής οργάνωσης.

Από τη δεκαετία του ’90, κατέστη δελεαστικός προορισμός για τους παραθεριστές με σκάφος.

Η ανεξέλεγκτη προσάραξη σκαφών και οι παράνομες πρακτικές αλιείας απειλούν τις ισορροπίες του οικοσυστήματος.

Από περιβαλλοντικές οργανώσεις χαρακτηρίζεται ως «οχυρό βιοποικιλότητας».

Διαθέτει τον πυκνότερο πληθυσμό φώκιας στην Ελλάδα, αναλογικά με το μέγεθός του νησιού.

Με τη συντονισμένη δράση των περιβαλλοντικών οργανώσεων, έχει αλλάξει η περιρρέουσα νοοτροπία. Πλέον, αρκετοί ντόπιοι αλιείς έχουν αντιληφθεί την αξία του νησιού για το γενικότερο οικοσύστημα στο Εσωτερικό Ιόνιο Αρχιπέλαγος και κατ’ επέκταση για τις ψαριές τους.

Είναι χαρακτηριστικό ότι δεκάδες τοπικοί σύλλογοι (περίπου 40) έχουν ταχθεί υπέρ στη διεκδίκηση για να τεθούν μέτρα προστασίας στη Φορμίκουλα, ορίζοντας ζώνες προστασίας περιμετρικά του νησιού με διαφορετικές δυνατότητες χρήσης στην κάθε μια από αυτές.

Αυτά τα μέτρα έχουν εισαχθεί στην Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) που αφορά στις περιοχές Natura 2000 του Ιονίου και της Δυτικής Ελλάδας, αλλά για την εφαρμογή της απαιτούνται μερικοί μήνες ακόμη. Ως εκ τούτου, διανύουμε ακόμη ένα καλοκαίρι που αμέτρητοι τουρίστες θα καταφθάνουν στο μικρό νησί, ψάχνοντας με τις μάσκες τους τις φώκιες.