Πώς είναι να ‘μεταφράζεις’ τραγούδια του Αγγελάκα στη νοηματική

Στην τρίτη μέρα του Street Mode Festival στη Θεσσαλονίκη, παρέα με τους Χατζηφραγκέτα, ανέβηκε στη σκηνή ένα κορίτσι για να “μεταφράσει” στη Νοηματική το μυθικό ‘Για λόγους Ταξικούς’. Χωρίς να γνωρίζω τη Νοηματική και χωρίς να καταλαβαίνω τι ακριβώς έκανε (εκτός απ’ τις στιγμές που έφερνε το χέρι στο στόμα κι έδειχνε πώς καπνίζεται το “τσιγάρο”), με εντυπωσίασε. Γιατί πέρα από όλα τα άλλα, είχε και τον ρυθμό και όπως θα έβλεπες κάποιον ράπερ να κουνάει ρυθμικά τα χέρια του, εκείνη έκανε το ίδιο με κινήσεις όμως που παρέπεμπαν στη Νοηματική.

Δες το βίντεο για να καταλάβεις.

Η κοπέλα λέγεται Έλενα Τσαρσιταλίδη και με μεγάλη υπομονή, κάθισε να μου εξηγήσει, τις δυσκολίες και τις προκλήσεις αυτού που κάνει: να ανεβαίνει σε μουσικές σκηνές και να “μεταφράζει” τραγούδια ώστε να γίνονται αντιληπτοί οι στίχοι τους απ’ τους κωφούς.

Δες όσα είπαμε:

Πώς προέκυψε η συνεργασία στη σκηνή με τους Χατζηφραγκέτα;

Η όλη ιδέα και υλοποίηση ανήκει στην ομάδα που έφτιαξε και προωθεί την Amstel Kargo IPA. Έχοντας δει αντίστοιχες δουλειές που γίνονται στην Αμερική, θέλησαν να κάνουν προσβάσιμα κάποια τραγούδια στη Νοηματική. Επικοινώνησαν με το Σωματείο Διερμηνέων Ελληνικής Νοηματικής, και έτσι άρχισε η συνεργασία μας. Εκείνοι επέλεξαν τους καλλιτέχνες, επικοινώνησαν μαζί τους και έστησαν το όλο εγχείρημα. Εγώ απλά έλαβα τα τραγούδια, τα προετοίμασα και ανέβηκα στη σκηνή. Κάναμε ακόμα ένα τραγούδι με τον Γιάννη Αγγελάκα αλλά και με τον Εισβολέα εκτός από τους Χατζηφραγκέτα.

Την αργκό των Χατζηφραγκέτα πώς κατάφερες να τη μεταφράσεις;

Η αργκό ήταν σίγουρα το πιο δύσκολο κομμάτι. Όπως και τα πολλά ονόματα που χρησιμοποιούν, τα οποία δεν αποδίδονται εύκολα στη Νοηματική από μια σκηνή, όπου η απόσταση από αυτόν που σε παρακολουθεί μπορεί να είναι πολύ μεγάλη και ο χρόνος περιορισμένος. Η μεταφορά στη νοηματική δεν έχει καμιά διαφορά από το να διερμηνεύεις ένα τραγούδι σε μια οποιαδήποτε ξένη ομιλούμενη γλώσσα. Θα ήθελα πολύ να ακούσω το “τρέχεις να γλιτώσειςκαι φωνάζεις Κύριε Ελέησον, έριξε χυλόπιτα η Λόλα στον Καρνέισον” στα αγγλικά, τα ισπανικά ή τα ιαπωνικά! Στα δύσκολα σημεία, η προσπάθεια που κάνω είναι η απόδοση του νοήματος και όχι κατά λέξη του τι λέει.

Είχες μεταφράσει ξανά στη Νοηματική κάποιο ραπ τραγούδι; Πόσο σε δυσκόλεψε; Πόσες πρόβες χρειάστηκε;

Ραπ είναι η πρώτη φορά που κλήθηκα να διερμηνεύσω. Αρκετά δύσκολο εγχείρημα. Κυρίως λόγω ταχύτητας. Αλλά και οι στίχοι, υπήρξαν μια πρόκληση. Είχε τεράστιο ενδιαφέρον. Με δυσκόλεψε αρκετά μπορώ να πω, κυρίως και λόγω του χρόνου που είχα για προετοιμασία. Είχα μόνο μια εβδομάδα για να προετοιμαστώ, το οποίο σημαίνει πως ξυπνούσα και κοιμόμουν με τα τραγούδια στα αυτιά μου! Είτε διάβαζα στίχους, είτε άκουγα τα τραγούδια. Έκανα πρόβες όπου βρισκόμουν. Ακόμα και στο αεροδρόμιο και το αεροπλάνο καθώς ανέβαινα Θεσσαλονίκη! Έχει πολύ πλάκα να βλέπεις τους γύρω σου να σε κοιτάνε μισό περίεργοι μισό τρομαγμένοι!

Μπορεί να σου ακουστεί αφελές, (και είναι 100%), αλλά με τρώει να σε ρωτήσω. Προσπαθείς να κρατήσεις την ομοιοκαταληξία; Όχι μόνο στο ραπ τραγούδι και στα υπόλοιπα.

Για να υπάρχει ομοιοκαταληξία πρέπει να έχεις ήχους. Δηλαδή έχεις δύο λέξεις που οι καταλήξεις τους ακούγονται ίδια. Η Νοηματική, όμως, είναι μια οπτική γλώσσα. Δεν έχει, επίσης, συλλαβές. Κάθε λέξη αντιστοιχεί σε ένα νόημα. Άρα, είναι πρακτικά αδύνατο σε μια οπτική γλώσσα να έχεις ομοιοκαταληξία, που είναι ένα καθαρά ηχητικό χαρακτηριστικό.

Άρα ουσιαστικά είναι σαν να κάνεις μία αφήγηση. Τι ξεχωριστό έχει απ’ το να αφηγείσαι μία οποιαδήποτε ιστορία; Είναι πιο διακεκομμένες οι ‘φράσεις’ για παράδειγμα;

Όχι, δεν είναι σαν αφήγηση. Ουσιαστικά αυτό που προσπαθείς να επιτύχεις είναι μια μεταφορά μεν των όσων λέει το κάθε κομμάτι, αλλά ταυτόχρονα και μια όσο το δυνατόν “λυρική’ εκφορά λόγου/νοημάτων. Προσωπικά, προσπαθώ περισσότερο να αποδώσω νοήματα και εικόνες που αισθάνομαι πως μεταφέρει το εκάστοτε τραγούδι, παρά να κάνω μια λέξη προς λέξη διερμηνεία. Επίσης, με το σώμα και την κατάλληλη ταχύτητα, δίνεις τον ρυθμό, τη μελωδία και το ύφος του τραγουδιού.

Γενικά ποιες δυσκολίες συναντάς σε αυτήν την προσπάθεια;

Το πιο δύσκολο, νομίζω, στη συγκεκριμένη δουλειά ήταν πως στο live τραγούδησαν πιο γρήγορα από ό, τι στα ηχογραφημένα τραγούδια με τα οποία έκανα πρόβες. Έτσι τα ήδη πολύ γρήγορα τραγούδια έγιναν ακόμα γρηγορότερα!!

Σε ποιων άλλων καλλιτεχνών τα live έχεις πάρει μέρος;

Από το 2015 διερμηνεύω μαζί με μια ακόμα συνάδελφο, και πολύ καλή μου φίλη, το καλλιτεχνικό κομμάτι του Pride. Ανάμεσα στα ονόματα που έχουμε διερμηνεύσει είναι οι Μέλισσες, η Πωλίνα, η Νατάσα Μποφίλιου, η Ελεονόρα Ζουγανέλη, Ευριδίκη, τη Μαρίζα Ρίζου, η Ελένη Φουρέιρα και πολλοί ακόμα.

Πώς ξεκίνησε αυτή η ιδέα; Ήταν δική σου; Ήταν κάποιου φορέα; Πότε το έκανες για πρώτη φορά;

Το Pride ήταν πάντα προσβάσιμο στο κομμάτι των ομιλιών, όμως το να ξεκινήσει η πλήρης προσβασιμότητα και στο καλλιτεχνικό του μέρος ήταν πρωτοβουλία της ομάδας ΛΟΑΤ ΑΜΕΑ. Αυτοί μας πρότειναν τη συγκεκριμένη συνεργασία η οποία ξεκίνησε το 2015 και συνεχίζουμε κάθε χρονιά.

Υπάρχουν δυσκολίες που έχεις αντιμετωπίσει με συγκεκριμένα τραγούδια; Πχ κάποιες κινήσεις των χεριών να πρέπει να γίνουν πολύ γρήγορα ή που να μοιάζουν, και έτσι να δυσκολεύεσαι να πεις καθαρά αυτό που θες…

Δυσκολίες υπάρχουν πολλές σίγουρα. Τα ποιήματα και ο λυρικός λόγος δεν είναι κάτι που μπορεί να αποδοθεί 100%. Τα αφηρημένα νοήματα και οι μεταφορές αποτελούν μια πρόκληση. Επίσης τα ονόματα και γενικότερα οι αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα, είτε διάσημα είτε άσημα, ανεβάζουν το επίπεδο δυσκολίας, γιατί τα ονόματα δεν έχουν δικά τους νοήματα (συνήθως, αυτό είναι μια μεγάλη συζήτηση/επεξήγηση…). Άρα πρέπει να χρησιμοποιήσεις γράμματα (το δακτυλικό αλφάβητο που υπάρχει), το οποίο είναι και χρονοβόρο και μη καταληπτό από μια απόσταση, όπως αυτή που μπορεί να έχει ένας θεατής με τη σκηνή. Καταλαβαίνεις λοιπόν πώς τραγούδια όπως η ‘Μποσανόβα του Ησαΐα’ του Δεληβοριά, είναι σχεδόν αδύνατα να αποδοθούν.

Το κοινό πώς ανταποκρίνεται; Και οι κωφοί και οι ακούοντες.

Συνήθως οι ακούοντες ενθουσιάζονται! Είναι κάτι πρωτόγνωρο τις περισσότερες φορές, κάτι που σου τραβάει το μάτι και σε παραξενεύει ευχάριστα. Συνήθως αυτοί που δεν ξέρουν Νοηματική κάνουν και τα πιο διθυραμβικά σχόλια! Και οι κωφοί όμως ανταποκρίνονται θετικά, είτε ζωντανά είτε σε βίντεο.

Η “κανονική” σου δουλειά ποια είναι;

Το να είσαι διερμηνέας Νοηματικής είναι μια “κανονική” δουλειά. Πολλοί συνάδερφοι βιοπορίζονται και εργάζονται αποκλειστικά ως διερμηνείς. Προσωπικά εργάζομαι ως διερμηνέας επίσημα εδώ και 7 χρόνια, αλλά ταυτόχρονα, τα πρωινά εργάζομαι ως αναπληρώτρια δασκάλα σε δημοτικό σχολείο.

Σε ποιες άλλες δράσεις για τους κωφούς έχεις συμμετάσχει εκτός απ’ αυτό με τα τραγούδια;

Σκέψου για μια στιγμή να βρίσκεσαι κάπου στο εξωτερικό, ας πούμε κάτι δύσκολο, πχ στη Μογγολία. Σε ποιες συνδιαλλαγές σου θα χρειαζόσουν έναν διερμηνέα δίπλα σου; Η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα είναι η φυσική γλώσσα επικοινωνίας των Κωφών στην Ελλάδα. Επομένως, όταν μιλάμε για ισότιμη πρόσβαση, μιλάμε για διερμηνεία σε κάθε έκφανση. Οι διερμηνείς εργαζόμαστε σε οποιαδήποτε επικοινωνιακή ανάγκη μπορεί να προκύψει στον εκάστοτε πελάτη, από μια ιατρική επίσκεψη, ένα δικαστήριο, το μάθημα που παρακολουθεί στο Πανεπιστήμιο μέχρι το τηλέφωνο που θέλει να πάρει και να παραγγείλει πίτσα!

Πώς σου ήρθε η ιδέα να το κάνεις αυτό;

Έτυχε! Είχα έρθει ως φοιτήτρια από την Πάτρα που σπούδαζα να παρακολουθήσω ένα συνέδριο στην Αθήνα. Σε κάθε ομιλία υπήρχε και ένας διερμηνέας νοηματικής. Μαγεύτηκα. Οι γλώσσες με τραβούσαν πάντα, αλλά αυτό είχε κάτι διαφορετικό. Είπα στον εαυτό μου “αυτό θέλω να μάθω να το κάνω και εγώ” και γυρνώντας στην Πάτρα, ξεκίνησα μαθήματα.