Nτοκουμέντα από την Επανάσταση του 1979 στο Ιράν

Μέσα σε λίγες μέρες, οι πολίτες που αντέδρασαν στο Ιράν για τον ύποπτο θάνατο της 22χρονης Mahsa Amini στα χέρια αστυνομικής μονάδας έγιναν τόσοι που η κατάσταση αυτή τη στιγμή έχει πάρει διαστάσεις καθαρής εξέγερσης με όνομα «η επανάσταση της μαντίλας». Το συμβάν αποδόθηκε σε καρδιακή προσβολή από τις Αρχές, αλλά το ιατρικό ιστορικό της κοπέλας δεν επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό, ενώ το γεγονός ότι δεν επετράπη στην οικογένεια να δει το πτώμα τροφοδότησε παραπάνω οργή. Πάνω από 30 νεκροί στις οδομαχίες, αναφέρουν οι ΜΚΟ.

Δεν πρόκειται μόνο για φεμινιστική εξέγερση, μια μαζική αντίδραση υπέρ του γυναικείου φύλου που στη Μέση Ανατολή καταπιέζεται σφοδρά από τις αξίες του φονταμενταλισμού, όπως υποθέτει το βλέμμα των Δυτικών, αλλά για ένα ρήγμα στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική συνέχεια του ιρανικού κράτους, από το 1979 μέχρι σήμερα.

Μετά την κοσμοϊστορική Επανάσταση εκείνου του έτους, επιβλήθηκε θεοκρατικό καθεστώς και με διάταγμα στις 7 Μαρτίου θεσμοθετήθηκε υποχρεωτική η χιτζάμπ για όλες τις γυναίκες στους χώρους εργασίας, όπως και η «ευπρεπής ενδυμασία» στον δημόσιο χώρο – τελείως καλυμμένα μαλλιά και φαρδιά ρούχα για να μη διαγράφεται η σιλουέτα.

Τότε δημιουργήθηκε η ειδική μονάδα Γαστ-ε-Ερσάντ (που εμπλέκεται τώρα στην υπόθεση Mahsa Amini) για να ελέγχει το κατά πόσο εφαρμόζεται ο κώδικας ενδυμασίας, ο οποίος δήλωνε εν ολίγοις ότι το Ιράν απομακρύνεται από τη Δύση.

Επομένως, πώς αξιολογείται εκείνη η Επανάσταση; Ήταν φιλολαϊκή ή απολυταρχική, δίκαιη ή υποκινούμενη, ανανεωτική ή οπισθοδρομική; Και τελικά το αποτύπωμα που άφησε ήταν θετικό ή αρνητικό; «Δεν υπάρχει μία Ιστορία, αλλά πολλές Ιστορίες», όπως είχε πει ο πολιτικός φιλόσοφος Karl Popper. Θα ήταν μάταιη κάθε απόπειρα ερμηνείας μιας επανάστασης στη Μέση Ανατολή με κριτήρια δυτικής ανάλυσης, γι’ αυτό και οι βιβλιογραφικές αναφορές πάντα διχάζονταν ανάμεσα στους όρους Ιρανική Επανάσταση και Ισλαμική Επανάσταση.

Το μόνο που εκφράζεται με απόλυτη συμφωνία είναι ο στόχος: η αποπομπή του σάχη Mohammad Reza Pahlavi που κυβερνούσε ως μονάρχης από το 1953.

Οι λόγοι ήταν πολλοί και διάφοροι, όπως και κοινωνικές ομάδες που συμμάχησαν ενάντια σε αυτόν τον σκοπό. Ήταν τα τρομερά ποσοστά αναλφαβητισμού και η φτώχεια σε μια χώρα που κατείχε την 4η θέση σε αποθέματα πετρελαίου και την 2η σε αποθέματα φυσικού αερίου (παγκοσμίως), ήταν η ρητορική του φονταμενταλισμού από τους σιίτες κληρικούς, ο υπόγειος πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ οι αντιδράσεις από το εθνικιστικό Εθνικό Μέτωπο αλλά και το κομμουνιστικό κόμμα Τουντέχ, τα οποία είχαν τεθεί εκτός νόμου από τον σάχη, ήταν εναντίον του πολλοί διανοητές, δημόσιοι υπάλληλοι, φοιτητές – όλοι σχεδόν οι πολίτες, καθένας για τον λόγο του.

Η έντονη επιθυμία για αλλαγή εκφράστηκε στο πρόσωπο του Ayatollah Ruhollah Khomeini, ενός πρώην καθηγητή φιλοσοφίας που είχε σταλεί εξόριστος. Η θερμοκρασία ανέβηκε αισθητά αρχές του 1978, μετά το καταγγελτικό δημοσίευμα της κρατικά ελεγχόμενης εφημερίδας Ettela’at ενάντια στο πρόσωπο του «φωτισμένου» Khomeini. Ο λόγος του διαμοιράζεται με κασέτες και μπροσούρες μεταξύ των πολιτών, που βγαίνουν στους δρόμους. Η αστυνομία δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί το πλήθος, προβαίνει άγαρμπα σε πυροβολισμούς κανονικών πυρών και οι θάνατοι εξοργίζουν το Ιράν.

Το διάστημα των επόμενων μηνών ήταν άκρως τεταμένο, ειδικά μετά τον Αύγουστο: ένα περιστατικό τρομοκρατικής επίθεσης στο μεγαλύτερο σινεμά της χώρας (για το οποίο παραμένουν αναπάντητα ερωτήματα μέχρι σήμερα) επέφερε τον θάνατο σε 448 πολίτες και η φλόγα φούντωσε. Οι διαδηλώσεις έγιναν πιο μαζικές και ως απάντηση του κράτους εκδίδεται στρατιωτικός νόμος.

Την ίδια μέρα, στην πλατεία Τζαλεχ η αστυνομία ανοίγει πυρά και γράφεται η ιστορία της «Μαύρης Παρασκευής». Ο αριθμός των νεκρών παραμένει αδιευκρίνιστος.

Καμία προσπάθεια δεν μπορούσε να σιγάσει την οργή. Περισσότεροι από 2 εκατομ. κόσμου κατέκλυσαν την πλατεία Αζαντί της Τεχεράνης. Οι προσπάθειες του Reza Pahlavi για να βρει πολιτική λύση δεν καρποφορούν και αναγκάζεται να φύγει από τη χώρα μαζί με την οικογένειά του. Ελάχιστες μέρες μετά, επαναπατρίζεται ο Khomeini και εγκαθιστά θεοκρατικό καθεστώς. Το ανοιχτά αυταρχικό προφίλ του νέου ηγέτη σύντομα απογοητεύει μερίδες του πλήθους, γίνονται διαδηλώσεις, αλλά το σώμα του Ιράν δεν είναι σε θέση να αντέξει άλλες συγκρούσεις.

Τώρα όμως έχει δυναμώσει ξανά.