O Αμαζόνιος φλέγεται

Κατά την άποψη του Lovejoy, όσο η προσέγγιση για τη διάσωση του Αμαζονίου δεν προβάλλει το πόσα χρήματα αξίζει η βιοποικιλότητα του τιτάνιου αυτού βιότοπου, ο κίνδυνος παραμένει μεγάλος. «Αν δεν αναγνωριστεί η αξία του, εκείνα τα μυθικά τέρατα, οι decision makers που παίρνουν τις αποφάσεις, είναι πολύ λογικό να την κοστολογήσουν ως μηδενική».

Στο μυαλό μας, ή τουλάχιστον στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων, το δάσος είναι ένας ζωντανός οργανισμός που λειτουργεί περίπου ως ένα πάρκο χωρίς περίφραξη. Είναι όμορφο, έχει καθαρό αέρα, υπάρχουν άγρια ζώα και τελείωσε η υπόθεση. Φυσικά, αυτή η ανάγνωση βασίζεται στην άγνοια. Μόνο τυχαία άλλωστε δεν είναι η πρόσφατη σύσταση (Οκτώβριος του 2019) του διεθνούς οργανισμού με τη χαρακτηριστική ονομασία Business for Nature.

Ποια είναι η κυρίαρχη αφήγηση πίσω από τις δραστηριότητες του φορέα; «Πάνω από το μισό ΑΕΠ του πλανήτη, 44 τρισ. δολάρια με άλλα λόγια, βρίσκονται σε μέσο ή και αυξημένο κίνδυνο εξαιτίας της καταστροφής του περιβάλλοντος» διαβάζουμε με μεγάλα γράμματα στην κεντρική του σελίδα.

Τα εγκλήματα του Jair Bolsonaro

Οι περισσότεροι πολιτικοί της Γης, πλην εξαιρέσεων, αντιμετωπίζουν το περιβάλλον ως κάτι που δεν προσφέρει ούτε ένα ευρώ. Μάλιστα, οι κυβερνήσεις με ακροδεξιά ατζέντα όπως αυτή του Jair Bolsonaro στη Βραζιλία, έχουν την τάση να το θεωρούν τελείως αμελητέο. Οι βιότοποι και τα τροπικά δάση είναι, κατά την άποψή τους, απλά αναξιοποίητες εκτάσεις που οφείλουν να μετατραπούν σε μηχανές οι οποίες κόβουν χρήμα. Υλοτομία, καλλιέργεια, ορυχεία και ό,τι άλλο μπορεί να βάλει ο νους.

Το παραπάνω διάγραμμα (για τα χρόνια 2010-2014) είναι χαρακτηριστικό και δείχνει την ταχύτητα με την οποία τα δάση μετατρέπονται σε κάτι άλλο (ορυζώνες, βοσκότοποι). Σήμερα, η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη και έχουμε να ευχαριστήσουμε τον Βραζιλιάνο Πρόεδρο για αυτό.

Η καταστροφή του Αμαζονίου είναι ένα διεθνές έγκλημα που κλέβει ανάσες οξυγόνου από την παγκόσμια κοινότητα. Δεν είναι μόνο οι ανεξέλεγκτες φωτιές του 2019 που κατέκαψαν τον βασικό πνεύμονα της Γης και για τις οποίες ο Bolsonaro φάνηκε, σχεδόν, να αδιαφορεί. Δεν είναι μονάχα το γεγονός ότι επί της προεδρίας του η αποδάσωση του Αμαζονίου χτύπησε ρεκόρ 12ετίας λόγω και της παράνομης υλοτομίας.

Είναι κάτι ακόμα πιο σκοτεινό: Ηγέτες των ιθαγενών πληθυσμών, άνθρωποι που προσπαθούν με τα λόγια (και όχι με τα όπλα) να σταματήσουν την καταστροφή της πατρογονικής τους γης, βρίσκονται όλο και πιο συχνά -τελείως τυχαία- δολοφονημένοι.

Zezico Guajajara,  ιθαγενής καθηγητής και υπέρμαχος των δικαιωμάτων των φυλών, νεκρός. Carlos Cabral, ηγέτης των αγροτών, νεκρός. Firmino Silvino, αρχηγός της φυλής Guajajara, νεκρός. Αυτά είναι μερικά μόνο από τα ονόματα ανθρώπων που έπεσαν θύματα της απληστίας των εργολάβων που χαίρουν της προστασίας του Jair Bolsonaro. Είναι τραγικό και όχι κωμικό το γεγονός ότι αποτελούν θύματα της άγνοιας του τελευταίου.

Αν ο Πρόεδρος της Βραζιλίας αντιλαμβανόταν την αξία του Αμαζονίου για την παγκόσμια κοινότητα αλλά και την παγκόσμια οικονομία θα μπορούσε να την εκμεταλλευτεί κατάλληλα. Και όχι να συμπεριφέρεται στο τροπικό δάσος σαν να είναι κάποιο χέρσο οικόπεδο που δε φέρνει καθόλου χρήματα στο κρατικό ταμείο. Οι εύκολες λύσεις άλλωστε προκαλούν, μετά από μία πρώτη περίοδο χάριτος, ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα. Προβλήματα που ο Bolsonaro κάνει πως δε βλέπει.

Πράσινη οικονομία: Η μόνη λύση του μέλλοντος

Γιατί όμως ήταν τόσο σημαντική η βιοποικιλότητα; Το περιβάλλον, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουμε, δεν είναι ένα τεράστιο πάρκο αναψυχής. Αντίθετα, είναι ένας ζωντανός οργανισμός, ένα πολύπλοκο σύστημα, ένα παζλ που χρειάζεται όλα του τα κομμάτια για να λειτουργήσει σωστά. Μάλιστα, εκτός από το οξυγόνο, για εμάς τους ανθρώπους -όπως δείχνουν οι τελευταίες μελέτες και προσεγγίσεις για την προστασία του- η βιοποικιλότητα αποτελεί και μία πολύ χρήσιμη πηγή για τις οικονομίες μας.

Από το 1970 έως σήμερα, το 83% των πλασμάτων που ζουν σε γλυκό νερό έχουν μειωθεί δραματικά. Αντίστοιχα, τα τελευταία 50 χρόνια, στις θάλασσες του πλανήτη οι «νεκρές ζώνες» έχουν πολλαπλασιαστεί. Τι είναι τώρα αυτές; Θαλάσσιες περιοχές όπου τα επίπεδα του οξυγόνου είναι πια τόσο χαμηλά, ώστε να μην μπορεί να επιβιώσει η θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα. Σήμερα, στους ωκεανούς υπάρχουν περισσότερες από 400 dead zones, σε μία έκταση που καλύπτει περισσότερα τετραγωνικά χιλιόμετρα από ότι το Ηνωμένο Βασίλειο.

Σκέψου, λοιπόν, τι σημαίνει αυτό για πληθυσμούς που η διατροφή τους είναι κυρίως τα ψαρικά, όπως για παράδειγμα οι Ιάπωνες; Σίγουρα, υπάρχουν οι υδατοκαλλιέργειες για να αναπληρώσουν μέχρι κάποιου βαθμού τις ανάγκες μας. Φυσικά, η λογική που μας θέλει να καταστρέφουμε βιότοπους για να τους αντικαταστήσουμε με τεχνητές εκτάσεις είναι πολύ απλά καταστροφική. Το περιβάλλον μας δίνει τα δώρα του και εμείς φροντίζουμε να τα υπερεκμεταλλευόμαστε, να τα στίβουμε κανονικά και με τον νόμο μέχρι να τα καταστρέψουμε τελείως. Κάποια στιγμή θα έρθουμε αντιμέτωποι με τις συνέπειες των πράξεών μας.

Όπως οι υδατοκαλλιέργειες δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τους θαλάσσιους βιότοπους, έτσι και τα δάση δεν πρέπει να αντικατασταθούν με τεράστιες δεντροφυτεμένες εκτάσεις που όμως δε αποτελούν οικοσύστημα. Η σκέψη ότι μπορούμε, πολύ απλά, να αντικαταστήσουμε τις δασικές εκτάσεις με αναδασωμένες πλαγιές γεμάτες πεύκα κρύβει λογικά σφάλματα και τεράστιους κινδύνους. Τα οικοσυστήματα μας προσφέρουν πολύ περισσότερα από αναψυχή. Αποτελούν έναν βασικό πυλώνα των οικονομιών μας.

Ένας κατεστραμμένος Αμαζόνιος χωρίς βιοποικιλότητα θα είναι τόσο χρήσιμος όσο οι στάχτες του που θα λερώνουν τα χέρια μας. Χωρίς αυτόν υπάρχουν δεκάδες πράγματα που δε θα μπορούν να λειτουργήσουν σωστά σε παγκόσμια κλίμακα -από τις ιχθυοκαλλιέργειες και την υλοτομία έως τις τοπικές οικονομίες και τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια. Το πλούσιο και πολύπλοκο οικοσύστημά του είναι μας είναι απαραίτητο. Και όχι μόνο για το οξυγόνο.

Το παράδειγμα του Αμαζονίου είναι χαρακτηριστικό. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα δάση είναι ζωντανοί οργανισμοί. Το να έχουμε εκτάσεις από φυτεμένα πεύκα και απουσία οποιασδήποτε βιοποικιλότητας δεν έχει κανένα νόημα. Διότι χωρίς αυτήν, το σύστημα χάνει αξία, και όταν κάτι χάνει αξία στον κόσμο μας, αργά ή γρήγορα εξαφανίζεται. Πραγματικά, πώς θα ήταν ο κόσμος μας χωρίς το μεγαλύτερό του τροπικό δάσος; Μήπως οδεύουμε προς εικόνες που φέρνουν στον νου τα κατεστραμμένα τοπία του Mad Max;

«Η οικολογία του δάσους είναι πολύ ευαίσθητη. Αν χαθεί το δάσος, μπορεί να χαθεί μαζί και η πανίδα του. Στα αθσιανά (σ.σ: η γλώσσα των δασόβιων εξωγήινων), η λέξη για τον κόσμο είναι δάσος» διαβάζουμε στο προφητικό μυθιστόρημα της μεγάλης κυρίας του sci-fi Ursula Le Guin με τίτλο Η λέξη για τον κόσμο είναι δάσος (εκδ. Αίολος).

Εκείνο, όμως, που συνήθως ξεχνάμε είναι ότι και εμείς αποτελούμε μέρος αυτής της πανίδας. Σήμερα, είμαστε οι καταστροφείς της. Αύριο, αν δεν αλλάξουμε τακτικές, μπορεί να γίνουμε τα θύματα της ίδιας μας της απληστίας. Μίας απληστίας όμως που όλα δείχνουν ότι δεν έχει νόημα. Η βιοποικιλότητα φέρνει χρήματα. Καλό είναι να αναγνωρίσουμε γρήγορα την αξία της και να την εκμεταλλευτούμε σωστά τόσο για εμάς όσο και για το μέλλον των παιδιών μας.