Ο Ηλίας Παπαηλιάκης ανακάλυψε τον δικό του κυκλαδικό ρυθμό στη Νάξο
Πήγαμε στο Κάστρο της Νάξου για τη νέα έκθεση, σε επιμέλεια Χριστόφορου Μαρίνου, με τίτλο Η ώρα του μάγου: μια σπουδαία δουλειά, που αποκαλύπτει τον σκοπό της γρήγορα κι ακαριαία, σαν ταχυδακτυλουργικό τρικ.
- 1 ΑΥΓ 2022
Θα ήταν μάλλον βαρετό να ξεκινούσαμε από το φαίνεσθαι, οπότε πάμε απευθείας στην ουσία: πριν κρεμαστούν τα μεγάλα τελάρα του Ηλία Παπαηλιάκη στο πέτρινο κτίριο που δεσπόζει επάνω στο Κάστρο της Νάξου, θα έπαιρνες όρκο ότι είναι ένας πολύ λάθος χώρος για έκθεση σύγχρονης τέχνης – κομψός και ιστορικός μεν, αλλά ακατάλληλος.
Πρόκειται για την πάνω-πάνω αίθουσα στη Μονή Ουρσουλινών, που χρονολογείται από τον 18ο αιώνα. Το δίκτυο της αδελφότητας διατήρησε ισχυρή παρουσία στη Νάξο μέχρι το 1970.
Σήμερα, παραμένει ενεργή, αλλά το εμβληματικό κτίριο, το οποίο επιθεωρεί από ψηλά το λιμάνι του νησιού και την Πορτάρα, έχει οδηγηθεί στα χέρια του δήμου – αναπαλαιώθηκε και στεγάζει το Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Νάξου, αποκτώντας μια επιπλέον ιδιότητα στους τουριστικούς χάρτες του νησιού: «ένας συνεδριακός χώρος υψηλού επιπέδου».
Είναι μια εντυπωσιακή αίθουσα. Το δάπεδο είναι στρωμένο με κόκκινο-λευκό πλακάκι σε στυλ σκακιέρας, ενώ τα παράθυρα χαρίζουν περιμετρική θέα στο Αιγαίο. Οι τοίχοι, επίσης, είναι σε απαλή απόχρωση ροζ και όταν σουρουπώνει το περιβάλλον λούζεται από το βαθύ πορτοκαλί, έτσι που εξανεμίζει κάθε διάθεση για ακριβή παρατήρηση. Αυτόματα κατευθύνεσαι προς το παράθυρο, από προσμονή να δεις το τέλος της καλοκαιρινής ημέρας.
Αυτό θα έκανε και ο Παπαηλιάκης, πιστεύω, όσο ετοίμαζε την έκθεση για την ανάθεση. Όπως εξιστορεί ο επιμελητής Χριστόφορος Μαρίνος, ο Ηλίας είχε στο καθημερινό πρόγραμμά του το αρχαιολογικό μουσείο, δίπλα από τη Σχολή Ουρσουλινών.
Παρατηρούσε τα ειδώλια, τα οποία συχνά ήταν ξαπλωμένα αντί για όρθια στο ναξιώτικο μουσείο: «παρατηρούσε τις γραμμές και τις σχέσεις, την ακρίβεια, την κλίμακα, τη συμπύκνωση, που ενέχει το σύστημα του κυκλαδικού ρυθμού».
Με αυτό το λιτό κάλλος, έφτιαξε όλα τα νέα του έργα. Λουσμένα στο πορφυρό φως από το ηλιοβασίλεμα, όπως παρουσιάζονται τώρα στην έκθεση Η ώρα του μάγου (επισκέψιμη δωρεάν για όλο το καλοκαίρι), αυτά τα μεγάλα τελάρα κάνουν την έκπληξη, κλέβοντας την παράσταση τη στιγμή του δειλινού: το φως απλώνεται σαν πέπλο επάνω τους, οι γραμμές γίνονται πιο απαλές και με ένα ταχυδακτυλουργικό τρικ εμφανίζουν τον σκοπό τους: ένα νέο κυκλαδικό ρυθμό, εν έτει 2022.
Όπως κατάλαβες, η έκθεση απαιτεί αυτοψία.
Τι δείχνει η Ώρα του Μάγου
Είναι η πρώτη φορά που δύο τέτοιου βεληνεκούς ονόματα της αθηναϊκής σκηνής αποβιβάζονται στην αίθουσα, για λογαριασμό του Δήμου Νάξου, αλλά είναι ευτυχές το ότι ακολουθήθηκε το πρωτόκολλο με συνέπεια:
Ο καλλιτέχνης επισκέφθηκε τον χώρο μαζί με τον επιμελητή (εξού και η σωτήρια απόφαση να τοποθετηθούν γκρι ψευδότοιχοι, μειώνοντας την ένταση της αίθουσας), έμεινε επίσης στο νησί και ουσιαστικά, μέσω της επαφής του με τα αρχαία ειδώλια και τον κυκλαδικό ρυθμό, εντρύφησε στην κατεύθυνση που ακολουθεί τα τελευταία χρόνια.
Τη «σχεδιαστική ζωγραφική»: είναι ένας όρος που εφηύρε ο Χριστόφορος Μαρίνος, ενώ θα μπορούσε κάλλιστα να αποδοθεί και ως «ζωγραφική της μιας ανάσας». Υπάρχει έντονα το στοιχείο του σώματος και του χρόνου στην τωρινή πρακτική του Παπαηλιάκη: αφού κλειδώσει την ιδέα, στέκεται μπροστά στο τελάρο και βγάζει την εικόνα σε ελάχιστο χρόνο, με λίγες μονοκοντυλιές.
Η ακρίβεια είναι τόσο απόλυτη, που δυσκολεύεσαι να πιστέψεις ότι για μόνο βοήθημα έχει ένα προσχέδιο του έργου υπό κλίμακα.
Γι’ αυτό και τα τελάρα του είναι σταθερά 2×2 μέτρα, «όσο φτάνει το άνοιγμα των χεριών του», όπως σημείωσε ο Μαρίνος στο τουρ της έκθεσης. Με αυτή την τεχνοτροπία έχει αναδυθεί στην ώριμη φάση του ο Ηλίας Παπαηλιάκης και τώρα παρουσιάζει το τελευταίο επεισόδιο αυτής της ιστορίας: έργα από το 2021 και 2022, τα οποία έγιναν εξ αρχής με γνώμονα το Πολιτιστικό Κέντρο Νάξο (η ανάθεση έγινε μετά την αναδρομική στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων).
Και πρόκειται για το απόγειο αυτής της τεχνοτροπίας, χωρίς αμφιβολία.
Πίσω από το πέπλο του Μάγου
photo: Ellastration
Τα ευρήματα που ανακάλυψε αυτό το διάστημα ο Παπαηλιάκης εντοπίζονται μεν μόνο από τα διαβασμένα μάτια, αλλά ακουμπούν και ένα μικρό παιδί: είναι η γλυκιά διάθεση που σου καλλιεργεί το χρώμα, είναι το εύρημα της γραμμής του ορίζοντα που αυξάνει τη θεατρικότητα και το βάθος, ή απλά το ταλέντο ενός ζωγράφου να γνωρίζει εκείνες τις ελάχιστες γραμμές, που χρειάζονται για να αποδώσεις κάτι σε δύο διαστάσεις.
Σε αναπτύγματα δηλαδή, τα οποία φτάνουν τα τέσσερα μέτρα, όπως το «Εργαστήριο Παιχνιδιών» στην έκθεση της Νάξου.
Σε αυτόν τον πρακτικό όσο και εννοιολογικό γρίφο απαντάει ο Ηλίας Παπαηλιάκης με τη ζωγραφική του. Στα ειδώλια του αρχαιολογικού μουσείου, όπως έχει διευκρινίσει ο ίδιος άλλωστε, δεν έβλεπε μόνο φιγούρες, αλλά «ένα σύστημα το οποίο αφορά βάθη, πλάτη και ύψη».
Τούτη την αγωνία δηλώνει στον επισκέπτη της Ώρας του Μάγου, με μια υπαινικτική εγκατάσταση: ένας σχεδιασμένος «Γραφέας» κοιτάει ευθεία μια σειρά από γυάλινα τετράγωνα δοχεία, παραταγμένα σε τραπέζι, τα οποία αντιπροσωπεύουν τηνμελέτη του Παπαηλιάκη στη ζωγραφική απόδοση.
Είναι ο ίδιος, με άλλα λόγια, τη στιγμή της σύλληψης. Όταν μεταπλάθει τους όγκους σε γραμμές, τις εικόνες σε θεατρικές σκηνές. Είναι η Ώρα του Μάγου, λοιπόν.
INFO
Ηλίας Παπαηλιάκης: Η Ώρα του Μάγου
Επιμέλεια: Χριστόφορος Μαρίνος
Νάξος, πρώην Σχολή Ουρσουλινών, Κάστρο της Χώρας
Έως 18/9
Δευτ.-Κυρ.: 10.00-13.00 & 19.00-22.00
Είσοδος ελεύθερη
