Ο Kasparov και η πρώτη ήττα της ανθρωπότητας από τις μηχανές

Το ματς μεταξύ ενός εκ των κορυφαίων σκακιστών όλων των εποχών, του Gary Kasparov, με τον υπολογιστή της IBM Deep Blue ήταν σίγουρα ιστορικό. Πολλές φορές μάλιστα έχει ιδωθεί ως αφετηρία αλλά και τέλος. Η πρώτη φορά που ο άνθρωπος είδε μπροστά στα μάτια του μια μηχανή να τον κερδίζει σε ένα παιχνίδι που ο ίδιος είχε επινοήσει χιλιετίες πριν. Η τελευταία που έβλεπε υποτιμητικά το δημιούργημά του. Το πρωινό της 10ης Φεβρουαρίου 1996 στην πάντα ηλιόλουστη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, το σκάκι γινόταν πρώτο θέμα παγκοσμίως.

Ο Kasparov και ο Deep Blue

Η κατασκευή του υπολογιστή Deep Blue ξεκίνησε το 1985 από το λεγόμενο ChipTest project στο Carnegie Mellon University. Ένα από τα βασικά μέλη της κατασκευής του ήταν και ο πολύ γνωστός Αμερικανός σκακιστής Joel Benjamin. To αρχικό όνομα που δόθηκε ήταν Deep Thought για να αλλάξει το 1989, όταν η IBM πλήρωσε και αγόρασε όλο το project για λόγους έρευνας και καινοτομίας αλλά όπως αποδείχτηκε αργότερα έκανε μια από τις καλύτερες κινήσεις marketing του 20ού αιώνα.

Ο Deep Blue ήταν ένας υπερ-υπολογιστής με δυνατότητες παράλληλης επεξεργασίας, απίστευτη για την εποχή ταχύτητα και τη βοήθεια 480 VLSI chips σχεδιασμένων ειδικά για το σκάκι. Οι ελπίδες του να ξεπεράσει τον κορυφαίο εν ζωή σκακιστή βασίζονταν στην “brute force” του, δηλαδή στην ικανότητά του να κάνει εκατομμύρια υπολογισμούς βασισμένο στη μνήμη χιλιάδων αγώνων που είχε στα δεδομένα του.

Από την άλλη ο 33χρονος Ρώσος Garry Kasparov ήταν το 1996 ο καλύτερος εν ζωή σκακιστής. Από μικρή ηλικία το όνομά του άρχισε να ακούγεται στους  κύκλους της Σοβιετικής Ένωσης και λίγο μετά όλου του πλανήτη. Έγινε παγκόσμιος πρωταθλητής για πρώτη φορά το 1985, ακριβώς τη χρονιά που εκκινούσε το project του Deep Blue. Μέχρι και σήμερα είναι ο σκακιστής που κρατάει το ρεκόρ αυτού που βρέθηκε για περισσότερο σερί διάστημα στην κορυφή της κατάταξης του FIDE (από το 1986 μέχρι το 2005).

Η μηχανή εναντίον του ανθρώπου

Το παιχνίδι μεταξύ Kasparov και Deep Blue προφανώς έκρυβε πίσω του πολλούς συμβολισμούς που υπερέβαιναν το ίδιο το σκάκι. Τα μάτια όλων είχαν στραφεί στο Κέντρο Συνεδριάσεων της Φιλαδέλφεια. Πολύ περισσότερο από ένας αγώνας σκακιού επρόκειτο για ματς μεταξύ του κορυφαίου σε ένα από τα παιχνίδια που η ανθρωπότητα έχει συνδέσει με την ευφυΐα απέναντι σε έναν ταχύτατο υπολογιστή.

Το Deep Blue κέρδισε το δικαίωμα να κάνει εκείνο την πρώτη κίνηση. Ακολούθησαν 12 τυπικές κινήσεις. Στη 13η όμως φάνηκε ότι τα πράγματα για τον Kasparov δε θα ήταν καθόλου εύκολα. Ακόμα και όσοι δεν είχαν ιδέα για το τι συνέβαινε στον ίδιο τον αγώνα μπορούσαν να τον δουν αγχωμένο να προσπαθεί να συγκεντρωθεί ξοδεύοντας 27 λεπτά μέχρι να κάνει την επόμενη κίνηση. Το φάσμα του πρώτου χαμένου game από έναν υπολογιστή γιγαντώνονταν μπροστά του και εκείνος προσπαθούσε να βρει τον τρόπο να ανατρέψει την πορεία των πραγμάτων.

Δε θα ήταν βέβαια η πρώτη φορά που θα έχανε από ένα υπολογιστικό πρόγραμμα. Οι ήττες του όμως έρχονταν σε αγώνες ράπιντ που γενικά δε θεωρούνται οι πλέον ενδεικτικοί των ικανοτήτων ενός σκακιστή. Ο Kasparov σε μια κατάσταση απόγνωσης επιλέγει να κάνει μια επιθετική κίνηση με το πιόνι του. Αυτή η κίνηση που αργότερα θα γίνει αντικείμενο ατελείωτων συζητήσεων και αναλύσεων είχε έναν χαρακτήρα μπλόφας. Ο Deep Blue όμως μπορούσε να σκεφτεί 200 εκατομμύρια υπολογισμούς ανά δευτερόλεπτο και ακόμα σημαντικότερο δεν είχε το συναισθηματικό υπόβαθρο στο οποίο στοχεύει συνήθως μια μπλόφα. Ο Kasparov την πάτησε με έναν τελείως «ανθρώπινο τρόπο».

«Η μηχανή είπε τότε “Δε σε πιστεύω. Δεν ξέρω ποιος είσαι ή τι είσαι αλλά θα σε κερδίσω”» θυμάται ο σχολιαστής και chess master Maurice Ashley. «Ο Kasparov θεώρησε ότι αυτή ήταν μία πολύ έξυπνη κίνηση -αυτό θα πίστευε κάθε άνθρωπος- ωστόσο φάνηκε ότι δεν μπορείς να κάνεις μπλόφα σε έναν υπολογιστή». Τελικά, ο Kasparov ηττήθηκε στην κίνηση 37 του game. Η ιστορία μόλις είχε γραφτεί. Επρόκειτο για την πρώτη νίκη ενός υπολογιστικού συστήματος επί ενός grandmaster κάτω από τους αυστηρούς κανόνες ενός επίσημου τουρνουά.

Η όχι τόσο γνωστή συνέχεια της ιστορίας

Ο Kasparov γύρισε έξαλλος στο δωμάτιο του ξενοδοχείου μην μπορώντας να χωνέψει αυτό που είχε συμβεί. Δεν είπε ούτε λέξη στους δημοσιογράφους που περίμεναν με τρομερή αγωνία μία δήλωσή του. Εκείνο το βράδυ δεν κοιμήθηκε ούτε ένα λεπτό.  Στο μυαλό του ερχόταν ξανά και ξανά το ματς. Έψαχνε να βρει τι ήταν αυτό που είχε κάνει λάθος και τελικά μάλλον τα κατάφερε. Η επόμενη μέρα θα ήταν τελείως διαφορετική.

Το Game 2 ήταν ένας μαραθώνιος που δυσκόλεψε ακόμα περισσότερο λόγω τεχνικών προβλημάτων. Ο Kasparov κατάφερε να μείνει συγκεντρωμένος και με δεξιοτεχνία, παρά τις διάφορες καθυστερήσεις, απέκλεισε τη δυνατότητα ελιγμών στον αντίπαλό του. O Deep Blue τελικά παραιτήθηκε από το game στην 73η κίνηση. Μετά τη νίκη ο Kasparov παραδεχόταν ότι την αμέσως προηγούμενη μέρα είχε υποτιμήσει της δυνατότητες του υπερ-υπολογιστή αποδίδοντας σε αυτό την ήττα του. Η συνέχεια του ματς ήταν σκληρή αλλά θα τον δικαίωνε.

Τα Games 3 και 4 ήρθαν ισόπαλα. Το 5ο κράτησε για περισσότερες από 4 ώρες. Εκεί ο Kasparov εκμεταλλεύτηκε ένα «λάθος» του Deep Blue και εξασφάλισε τη νίκη σε 48 κινήσεις. «Μπορεί η ήττα να είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, μπορεί να είναι και μόνο μιας αδυναμίας. Δεν το ξέρουμε ακόμα. Πάντως, ό,τι κι αν έγινε, εμείς πετύχαμε τον σκοπό μας την πρώτη μέρα. Αποδείξαμε ότι αυτός ο υπολογιστής μπορεί να είναι ανταγωνιστικός σε τόσο υψηλό επίπεδο», δήλωνε ο Chung-Jen Tan, μέλος της develοpment team της IBM λίγο μετά.

Ο Kasparov έμπαινε στο Game 6 με πολύ καλή ψυχολογία. Ήταν δεδομένο ότι δεν είχε χάσει. Αυτό που έμενε μόνο ως διακύβευμα ήταν αν τελικά θα κέρδιζε ή αν το αποτέλεσμα θα ήταν ισόπαλο. Ανακουφισμένος από το τεράστιο βάρος που είχε προηγηθεί, κατάφερε να πάρει και το Game 6 ίσως ευκολότερα από κάθε άλλο. «Νιώθω πολύ χαρούμενος… Απέδειξα ότι ακόμα και αυτή η μηχανή δεν είναι ανίκητη». Για να συμπληρώσει αργότερα: «Για πρώτη φορά είδα κάτι που προσομοιάζει με τεχνητή νοημοσύνη. Ξέρω ελάχιστους παίκτες σκακιού που θα μπορούσαν να παίξουν σε τέτοιο επίπεδο».

Η τελική νίκη του Kasparov ήταν προφανώς σημαντική αλλά μάλλον αποτέλεσε ένα μικρό ανάχωμα σε μια προκαθορισμένη πορεία που κανένας άνθρωπος δε θα μπορούσε να εμποδίσει. Η πρώτη νίκη του Deep Blue σε Game ήταν γεγονός. Στο rematch που έγινε έναν χρόνο μετά, τον Μάιο του 1997, ο υπολογιστής θα τον κέρδιζε. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν ήταν πλέον μόνο μέρος της φαντασίας ενός sci-fi δημιουργού.