O Μιχαήλ Γκορμπατσόφ μέσα από 10 μεγάλες στιγμές της ιστορίας
Έξι χρόνια στο τιμόνι της ΕΣΣΔ, ο Γκορμπατσόφ έκανε μεταρρυθμίσεις που άλλαξαν τον ρου της παγκόσμιας ιστορίας. Με το επιθανάτιο τέλος να γράφεται σε ηλικία 91 ετών, το ερώτημα πλανάται αναπάντητο: ήταν ήρωας ή προδότης;
- 31 ΑΥΓ 2022
Για τους μισούς, τις τελευταίες ώρες η είδηση είναι ο θάνατος του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ενώ για τους άλλους μισούς η διαπίστωση ότι ήταν ζωντανός – ο όγδοος και τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, που υπέγραψε τη διάλυση αυτής τον Δεκέμβριο του 1991, έφτασε τα 91 έτη ζωής, μέχρις ότου καταλήξει στην κλινική της Μόσχας «εξαιτίας μακράς και σοβαρής ασθένειας», αλλά συμβολικά το τέλος του Γκορμπατσόφ συνέβη μαζί με το τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού, εκείνο τον χειμώνα.
Από τότε, το βάρος της διάλυσης ήταν φορτωμένο στην πλάτη του, αλλά και αυτό το νόμισμα έχει δύο όψεις: για τη Δύση, ο Γκορμπατσόφ αποτέλεσε πολύτιμο βοηθό ώστε να τερματίσει ανώδυνα ο Ψυχρός Πόλεμος, όπως και για τη μετατροπή της κομμουνιστικής υπερδύναμης σε καπιταλιστικά κράτη, ενώ για τον περισσότερο κόσμο της Ρωσίας ο «Γκόρμπι» δεν ήταν παρά ένας προδότης, ο οποίος ευθύνεται για τα δεινά που ακολούθησαν.
Τα δεινά αυτά φτάνουν μέχρι τον πόλεμο στην Κριμαία αλλά και τον τωρινό στην Ουκρανία, κατά την άποψη των κομμουνιστών στη Ρωσία – εάν δεν είχε διαλυθεί τότε η ΕΣΣΔ, δεν θα απελευθερωνόταν η βία ως «μαμά της ιστορίας», όπως έλεγε ο Μαρξ, για τη διαμόρφωση των συνόρων, ισχυρίζονται οι ίδιοι, όταν ζητούσαν παλιότερα τη δίωξη του Γκορμπατσόφ με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας.
Παίρνοντας μια βαθιά ανάσα, σε μία από τις τελευταίες του εμφανίσεις μπροστά στην κάμερα για το ντοκιμαντέρ του Werner Herzog, ο Γκορμπατσόφ θα παραδεχόταν τελικά ότι δεν έπρεπε να είχε προχωρήσει στη διάλυση.
«Ανατρέχοντας στα γεγονότα σήμερα, το μετανιώνω». Αλλά το ποτάμι της ιστορίας δεν γυρίζει προς τα πίσω και με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, τα έξι χρόνια της θητείας του στο τιμόνι της ΕΣΣΔ σημάδεψαν την εποχή που άλλαξε ο ρους τόσο για τη Ρωσία όσο και για τον υπόλοιπο κόσμο.
Ακολουθούν οι στιγμές και οι ημερομηνίες που καθόρισαν τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, όπως και την πολιτική του ιστορία:
- Όταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έκανε τα πρώτα βήματα στον κομμουνιστικό αγώνα, ήταν μόλις 15 ετών: το 1946 έγινε μέλος στην Κομμουνιστική Νεολαία (Κομσομόλ), ενώ παράλληλα δούλευε στα χωράφια της οικογένειάς του, στη Σταυρούπολη στην Ουκρανία.
- Στην ηλικία των 19 ετών, το 1950, αφήνει την επαρχία για τη Μόσχα και το κρατικό πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της πρωτεύουσας, όπου θα έκανε σπουδές στη νομική. Το γεγονός αυτό του έδωσε πρόσβαση σε βιβλία που ήταν απαγορευμένα στους υπόλοιπους φοιτητές, γνωρίζοντας έτσι τις ιδέες των πολιτικών φιλοσόφων της Δύσης, όπως Hobbes, Hegel και Rousseau. Πέραν αυτών, γνώρισε τη σύζυγό του, Raisa.
- Μέσα σε μια πενταετία είχε ολοκληρώσει τις σπουδές του και διατηρώντας ένα ισχυρό αριθμό επαφών στο Κομσομόλ, επέστρεψε στη Σταυρούπολη για να πάρει γρήγορα τη θέση του επικεφαλής της τοπικής Κομμουνιστικής Νεολαίας, το 1956. Η ανέλιξή του στις πολιτικές βαθμίδες θα συνέβαινε με ταχύτατους ρυθμούς έκτοτε, αλλά μέχρι τη δεκαετία του 1980 θα παρέμενε στην ουκρανική επαρχία.
- Τη δεκαετία του ’80, ως το νεότερο μέλος του Πολίτμπιρο, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ανεβάζει την επιρροή του, προτάσσοντας τον στόχο της αναβίωσης για τη Σοβιετική Ένωση. Είχαν ήδη φανεί τα οικονομικά προβλήματα της εποχής Μπρέζνιεφ και η ένωση είχε ανάγκη τη μεταρρύθμιση. Το πρόσωπο του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ εξελίσσεται σε σύμβολο και η εκλογή του στη θέση του επικεφαλής στην ΕΣΣΔ συμβαίνει τελικά το 1985. Έτσι, τα ηνία παίρνει για πρώτη φορά ηγέτης που δεν είχε γεννηθεί στα χρόνια της Οκτωβριανής επανάστασης.
- Τον Μάρτιο του 1985 παρουσιάζει το σχέδιο για την αναδιάρθρωση του ΕΣΣΔ. Οι δύο πολιτικοί όροι που πρωταγωνιστούν στην ομιλία και τη θητεία του νέου γενικού γραμματέα είναι η «περεστρόικα» και η «πολιτική της γκλάσνοστ», οι οποίες μεταφράζονται ελεύθερα σε «αναδόμηση» και «εφαρμογή πολιτικής διαφάνειας». Το μήνυμα της ελευθερίας μεταδίδεται τότε με την απελευθέρωση εκατομμυρίων πολιτικών κρατούμενων, αλλά αργότερα θα ακολουθούσε και το ανάλογο της ελευθερίας στην οικονομία: μαζικές ιδιωτικοποιήσεις.
- Μετά την απρόσμενο πυρηνικό δυστύχημα στο Τσερνόμπιλ, ακολούθησαν 19 ημέρες σιωπής: όταν ο Γκορμπατσόφ απευθύνθηκε στον λαό, παραδέχτηκε το λάθος του και δήλωσε επίσης: «αυτό είναι άλλο ένα χτύπημα της καμπάνας, μια νέα τρομερή προειδοποίηση ότι στην πυρηνική εποχή χρειάζεται νέα πολιτική σκέψη και απαιτούνται νέες πολιτικές» – η απάντηση ήρθε με την υπογραφή της συνθήκης απαγόρευσης πυρηνικών πυραύλων το 1987 με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Ρόναλντ Ρίγκαν. Μείωση των ρωσικών στρατευμάτων ή και αποχώρηση αυτών από τον χάρτη, ακολούθησαν.
© AP
- Εγκαταλείποντας το λεγόμενο δόγμα Μπρέζνιεφ, ο Γκορμπατσόφ παραχώρησε ένα βαθμό ελευθερίας στους δορυφόρους της Μόσχας, έτσι που δεν ήταν απαραίτητο να καθορίζουν τη γραμμή τους από το Κρεμλίνο. Όταν το 1989 είχαν εκδηλωθεί μαζικές διαδηλώσεις στο Βερολίνο για την Πτώση του Τείχους, ο ίδιος συνειδητά δεν παρενέβη, υποστηρίζοντας έμμεσα το τέλος των δύο κόσμων.
- Στον απόηχο της κοσμοϊστορικής αλλαγής που «ένωσε τα δύο άκρα», το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης του 1990 απονέμεται στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, με κύρια αιτιολογία τη συνεισφορά του ώστε να τερματίσει ο Ψυχρός Πόλεμος «γρήγορα και αναίμακτα».
- Από την άλλη, το κλίμα στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι το ίδιο ευχάριστο και επαινετικό προς το πρόσωπο του Γκορμπατσόφ: οι μεταρρυθμίσεις γεννούν νέες θέσεις και αξιώματα, ο Μπόρις Γέλτσιν εκλέγεται πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας και η αποσταθεροποίηση πιστώνεται από ένα αποτυχημένο πραξικόπημα τον Αύγουστο του 1991, εις βάρος του Γκορμπατσόφ. Η αντίστροφη μέτρηση πλησιάζει στο τέλος.
- Στις 25 Δεκεμβρίου 1991 γράφεται το τέλος μιας εποχής: μεταδίδεται η τελευταία ομιλία του Γκορμπατσόφ, με την ιδιότητα του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης. «Εγκαταλείπω το αξίωμά μου με ανησυχία — αλλά και με ελπίδα, με πίστη σε εσάς, στη σοφία σας και στην πνευματική σας δύναμη», είχε πει εκείνη την ημέρα, όταν μαζί με τη δική του παραίτηση, η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο κατέβηκε από το Κρεμλίνο.
