Jaron Lanier: O γκουρού που επιμένει ότι τα social media μάς σαπίζουν τον εγκέφαλο

To μόνο σίγουρο είναι ότι, αν έχεις δει έστω και μια φορά τον 60χρονο Νεοϋορκέζο προγραμματιστή, συνθέτη, συγγραφέα και tech φιλοσόφο, που θεωρείται ως ένας από τους γκουρού/ ιδρυτές του virtual reality (ένας κλάδος στον οποίο ξεκίνησε την καριέρα του από την Atari στα μέσα των 80s), δεν τον ξεχνάς.

Η εμφάνιση του (κάτι σαν ψυχεδελικό ρασταφάρι μπαλόνι) είναι τόσο αντισυμβατική και χαρακτηριστική, όσο και οι απόψεις του. Με πιο χαρακτηριστική αυτή που θέλει το μέλλον του είδους μας να εξαρτάται από το αν εγώ και εσύ πάρουμε τη γενναία απόφαση να σβήσουμε τα social accounts μας, τα οποία όντως θεωρεί υπαρξιακή απειλή επιπέδου πανδημίας.

Ο -συνήθως ξυπόλητος- Jaron Lanier (που μεγάλωσε ορφανός και αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο του New Mexico δουλεύοντας παράλληλα ως γιδοβοσκός) ήταν, βλέπεις,  ένας από τους πρώτους που βγήκε και μας προειδοποίησε για τα χίλια κακά της μοίρας μας που αντιπροσωπεύουν τα social media, ήδη από την εποχή που αυτά ήταν ακόμη στα σπάργανα. Και, όπως συμβαίνει με όλους τους προφήτες πριν από την ώρα τους, υπέστη κρυφο-χλευασμό και κρυφο-γελοιοποίηση πριν συνειδητοποιήσουμε όλοι τι είναι αυτό που εκείνος βλέπει πριν από εμάς.

Αυτός άλλωστε, ο μοναδικός τρόπος που βλέπει τα πράγματα, είναι ο λόγος που διατηρεί εδώ και μια δεκαπενταετία ένα ‘όλα τα σφάζει, όλα τα μαχαιρώνει’ πόστο στη Microsoft Research. Στο πλαίσιο του οποίου αναπτύσσει πρωτοποριακές τεχνολογίες (όπως το Together Mode) με στόχο το πως μπορούμε να αισθανόμαστε ότι είμαστε ο ένας δίπλα στον άλλο, ακόμη και όταν είμαστε μακριά.

Αυτός, ο τρόπος που σκέφτεται και το γεγονός ότι δε διστάζει να είναι σουπερ επικριτικός απέναντι σε μια βιομηχανία της οποίας υπήρξε ιδρυτικό μέλος ήδη από την αρχή της, είναι ο λόγος που είναι περιζήτητος (εκείνος και τα βιβλία του). Επισκιάζοντας τα tech επιτεύγματά του που περιλαμβάνουν -αλλά δεν περιορίζονται- στη δημιουργία video games, virtual reality, facial recognition software και ιατρικών συσκευών.

Να στο θέσω απλά. Αυτός ο τύπος (διάσημος και για τη συλλογή εξωτικών μουσικών οργάνων που διατηρεί) παίζει, όπως εύστοχα επισήμανε ο δημοσιογράφος του GQ,  να είναι ο τελευταίος ηθικός άνθρωπος που απέμεινε στη Silicon Valley.

Εκείνος που, διαβάζοντας τα 4 βιβλία του (You Are Not a Gadget-2010, Who Owns the Future?-2013, Dawn of the New Everything-2017, Ten Arguments for Deleting Your Social Media Accounts Right Now-2018) αισθάνεται ότι καταλαβαίνεις λίγο καλύτερα το τι συμβαίνει σήμερα και το τι έρχεται μετά.

Ένας tech orientated Yuval Noah Harari που επαναλαμβάνει συνεχώς ότι δεν έχει καμία πρόθεση να μας πει πως να ζούμε. Απλώς επισημαίνει τους κινδύνους που αυτό αντιπροσωπεύει. Ξεκινώντας από το ότι κάθε φορά που μας προσφέρεται μια δωρεάν υπηρεσία, όπως το facebook, τότε το προϊόν προς πώληση είμαστε εμείς οι ίδιοι.

Αν σε ενδιαφέρει να μάθεις κάτι παραπάνω για το γιατί τα social media μας σαπίζουν τον εγκέφαλο, μπορείς να δεις ξανά τo The Social Dilemma ή να ακούσεις την παρακάτω ομιλία του. Αν και πλέον είναι εμφανές σε όλους πως οι συγκεκριμένοι -ανεξέλεγκτοι από τις εκλεγμένες αρχές- αλγόριθμοι προκαλούν εθισμό, διχασμό, χαμηλή αυτοεκτίμηση, Τραμπισμό και, το πιο σημαντικό, αλλάζουν το πως συμπεριφερόμαστε ως είδος.

Ότι η δύναμη τους να διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα είναι τόσο μεγάλη (και ενδεχομένως αδύνατον να σταματηθεί) που ένα μεγάλο μέρος του κοινού μπορεί να βλέπει εκατοντάδες να πεθαίνουν γύρω του, αλλά να συνεχίζει -βασισμένο σε fake news με τα οποία βομβαρδίζεται ανελέητα- να συνεχίζει να πιστεύει ότι ο ιός δεν υπάρχει και ότι οι μάσκες δε βοηθούν σε τίποτα.

Πιο ενδιαφέρον θεωρώ, προσωπικά, να ακούσω τι έχει να πει πως μπορούμε και εμείς να συμβάλουμε στο να τον βοηθήσουμε να πετύχει τον στόχο του, το να μην κάνουμε δηλαδή εντελώς σμπαράλια το μέλλον μόνο και μόνο για μερικά εφήμερα likes παραπάνω.

Με την πανδημία, σύμφωνα με τον Jaron, να βοηθάει αναπάντεχα καθώς ‘οι άνθρωποι, αντί να δέχονται παθητικά ένα feed, παίρνουν περισσότερο χρόνο προσπαθώντας να έρθουν σε επαφή -μέσω βίντεο- ο ένας με τον άλλο’. Ενώ εξίσου θετικό είναι ότι πλέον όλο και περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα social media όχι μόνο για να ενισχύσουν τον ακτιβισμό τύπου Black Lives Matter (κάτι που παλιότερα, παράδοξα, οδηγούσε στη γιγάντωση των αντιπάλων τους) αλλά για να βάλουν τις ίδιες τις εταιρίες να είναι υπόλογες για όλα όσα επιτρέπουν να συμβαίνουν εντός τους.

Και, φυσικά, να τις μποϊκοτάρουν (εκείνες και όσους διαφημίζονται σε αυτές) όταν επιμένουν να κάνουν τα στραβά μάτια. Χρησιμοποιώντας, ουσιαστικά, την ίδια τους τη δύναμη εναντίον τους.

Εννοείται πως υπάρχουν εκείνοι οι tech δισεκατομμυριούχοι που θα ήθελαν ο Jaron, ο απόλυτος insider, να εξαφανιστεί από προσώπου γης. Και αρκετοί περισσότεροι συνοδοιπόροι του που δεν καταλαβαίνουν πως και γιατί δεν έχει εξαργυρώσει τη φήμη του (και το γεγονός ότι έχει υπάρξει οργανικό μέρος σούπερ επιτυχημένων ιδεών) για να βγάλει περισσότερα χρήματα (σ.σ. έχει γύρω στα 5 εκ, δολάρια προσωπική περιουσία).  Αλλά το γεγονός ότι ο τύπος δεν το κάνει για τα χρήματα είναι κάτι που απλώς έρχεται και μεγεθύνει την αξιοπιστία του.

Δεν είναι τυχαίο ότι, μετά από μήνες ενδοσκόπησης και απομόνωσης στο σπίτι του στην Καλιφόρνια λόγω πανδημίας (παρόλο που αρκετοί τον προσκάλεσαν στα πολυτελή καταφύγιά τους στη Νέα Ζηλανδία) εκεί που καταλήγει, όσον αφορά το άμεσο μέλλον μας, είναι ότι πρόκειται να δούμε μια τρομακτική αύξηση της ανεργίας.

Με αφορμή την πανδημία και πραγματική αιτία την αυτοματοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη (βλέπε αυτοκινούμενα φορτηγά, 100% αυτοματοποιημένες αποθήκες κτλ). Καταλήγοντας ως επικρατέστερη λύση για να προχωρήσουμε μπροστά ένα παγκόσμιο εγγυημένο βασικό εισόδημα. Μια ριζοσπαστική ιδέα που φαίνεται να έρχεται όλο και πιο εμφατικά στο προσκήνιο.

Δεν ξέρω αν αυτό τελικά θα συμβεί. Δεν ξέρω αν, σε πέντε χρόνια από τώρα, θα πρέπει να στείλω την 10χρονη κόρη μου για αποτοξίνωση για το TikTok ή αν, σε δέκα χρόνια από τώρα, ένα ρομπότ θα γράφει το ίδιο άρθρο (και καλύτερα) από ότι εγώ. Το μόνο που ξέρω είναι ότι ο Lanier, ένας φύσει αισιόδοξος old school χίπης που επιμένει ότι έχει νόημα να κριτικάρεις μόνο κάτι που θεωρείς ότι μπορεί να γίνει καλύτερο, είναι κάποιος που αξίζει να έχεις σταθερά στο ραντάρ σου.