Ohitorisama: Η ιαπωνική τέχνη του να κάνεις τα πάντα μόνος

Δέκα χρόνια πριν, δεν ήταν λίγοι οι Ιάπωνες που ένιωθαν άβολα με τα γύρω βλέμματα όταν έτρωγαν μόνοι σε κάποιο κυλικείο, στο γραφείο ή σε ένα ραμενάδικο. Πολλοί, μάλιστα, μαθητές ή εργαζόμενοι προτιμούσαν να το κάνουν στα κρυφά, μακριά απ’ όλους, σε απομόνωση, στο μπάνιο. Το να αρνηθείς έμοιαζε αγενές ή καθόλου φιλικό, αλλά αυτή η τάση οδήγησε στο “benjo meshi” – το να παίρνει κανείς ένα «γεύμα στην τουαλέτα».

Η Ιαπωνία, όμως, αλλάζει σε μεγάλο βαθμό. Ένας από αυτούς τους ανθρώπους είναι ο Miki Tateishi, μπάρμαν στο Τόκιο. Εργάζεται στο Bar Hitori, ένα άνετο σημείο στην περιοχή του Σιντζούκου που έχει σχεδιαστεί για πελάτες που θέλουν να πίνουν μόνοι τους. Το μπαρ, που άνοιξε στα μέσα του 2018, αντιπροσωπεύει μια ασυνήθιστη ευκαιρία στην Ιαπωνία, μια χώρα που οι κανόνες της, τυπικοί και άτυποι, βασίζονται σε μια ιδιότυπη ομαδική συμμόρφωση: Την ευκαιρία να βγει κάποιος έξω και να πιει μόνος του. Αντί να κρύβεται κάποιος στην τουαλέτα, οι άνθρωποι βγαίνουν έξω και αγκαλιάζουν την αρέσκειά τους στη μοναχικότητα.

«Μερικοί άνθρωποι θέλουν να απολαμβάνουν τον ελεύθερό τους χρόνο όντας μόνοι, άλλοι θέλουν να χτίσουν μια νέα κοινότητα», λέει ο Tateishi. Πιστεύει ότι η πολιτική του μπαρ για «μόνο σόλο» άτομα, βοηθάει τους πιθανούς επισκέπτες που διαφορετικά θα ξενερώσουν ή δε θα νιώσουν ευπρόσδεκτοι από παρέες. Οι πελάτες αυτών των μπαρ μπορούν να ξεκινήσουν κουβέντα μεταξύ τους σε ένα χαλαρό περιβάλλον που μπορεί να φιλοξενήσει περίπου δώδεκα άτομα. Η ροή μπύρας διευκολύνει τις αλληλεπιδράσεις.

«Νομίζω ότι αυτό είναι σπάνιο», λέει ο Kai Sugiyama, ένας 29χρονος που εργάζεται σε μια κατασκευαστική εταιρεία. «Αισθάνομαι ότι οι Ιάπωνες ζουν όλη τους ζωή σε μια ομάδα, έτσι οι άνθρωποι αναγκαστικά θέλουν να κάνουν πράγματα με άλλους ανθρώπους. Η κουλτούρα μας δεν περιλαμβάνει το να κάνουμε πράγματα μόνοι μας.

Ωστόσο, το Bar Hitori – hitori σημαίνει «ένα άτομο» – δεν είναι το μόνο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι επιχειρήσεις αλλάζουν για να φιλοξενήσουν άτομα που θέλουν να κάνουν πράγματα μόνοι τους. Από το φαγητό μέχρι τη νυχτερινή ζωή έως τα ταξίδια, έχουν εμφανιστεί νέες επιλογές που απευθύνονται ειδικά σε άτομα τα τελευταία χρόνια. Το ιαπωνικό κίνημα ακούει στο όνομα “ohitorisama”: Οι άνθρωποι επιλέγουν τολμηρά να περνούν τον χρόνο μόνοι τους και οι απόψεις των άλλων «καταλήγουν στα σκουπίδια».

Ohitorisama = solo party

Σε ελεύθερη μετάφραση, το “ohitorisama” σημαίνει κάτι σαν «πάρτι για έναν – solo party». Αν αναζητήσει κανείς το hashtag στο ιαπωνικό Instagram, θα βρει εκατοντάδες χιλιάδες φωτογραφίες: Γεύματα εστιατορίου σε εστιατόριο, αίθουσες κινηματογράφου, σκηνές σε κάμπινγκ ή στιγμιότυπα στα μέσα μεταφοράς που επισημαίνουν σόλο περιπέτειες. Τους τελευταίους 18 μήνες, όλο και περισσότεροι άνθρωποι έχουν δηλώσει την αγάπη τους για το ohitorisama τόσο στα media όσο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Μια πρόσφατη καινοτομία είναι το “hitori yakiniku”. Το yakiniku σημαίνει «ψητό κρέας». Περιλαμβάνει συνήθως το κάθισμα μιας ομάδας ανθρώπων γύρω από μια σχάρα σε ένα τραπέζι εστιατορίου, όπου μαγειρεύονται εκείνη την ώρα βουνά κοτόπουλου, βοδινού ή χοιρινού κρέατος που τα μοιράζονται όλοι μεταξύ τους. Αλλά με το ohitorisama, ο μόνος που ψήνει (και τρώει) όλο αυτό το κρέας είναι ο εαυτός σου και μόνο.

Ακόμα και το καραόκε, το κλασικό, ομαδικό, ιαπωνικό χόμπι ακολουθεί τη σόλο μόδα. «Η ζήτηση για καραόκε ενός ατόμου έχει αυξηθεί έως 40% (σ.σ. Όλων των πελατών καραόκε)», λέει η Daiki Yamatani, διευθυντής πωλήσεων που κάνει PR για την εταιρεία σόλο καραόκε 1Kara στο Τόκιο.

Στην Ιαπωνία, τα σημεία καραόκε βρίσκονται παντού, συχνά μεγάλα κτίρια με αρκετούς ορόφους ιδιωτικών δωματίων καραόκε χτισμένα για ομάδες διαφόρων μεγεθών. Όμως, η ζήτηση από μοναχικούς τραγουδιστές αυξάνεται και έτσι η 1Kara ανταλλάσσει μεγάλες ομαδικές αίθουσες για στούντιο προσωπικής ηχογράφησης σε μέγεθος τηλεφωνικού θαλάμου. Οι δραστηριότητες κατανάλωσης αλκοόλ και νυχτερινής διασκέδασης είναι παραδοσιακά μοιρασμένες με συναδέλφους ή φίλους, ενώ η κουλτούρα του φαγητού μεταφράζεται ως πάμπολλα γεύματα με φίλους και συγγενείς. Το κίνημα ohitorisama αντιπροσωπεύει μια σημαντική αλλαγή. Αλλά τι οδήγησε σε αυτήν την αλλαγή και γιατί ακριβώς θεωρείται τόσο σημαντικό;

Η πίεση των social media

Σε μια χώρα όπου η συμμόρφωση και η νοοτροπία του να είσαι μέρος του συνόλου καθόρισαν την πορεία της και την εξέλιξή της μέσα σε λίγα χρόνια, το να είσαι μόνος είναι μεγάλη υπόθεση. 125 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε ένα σύμπλεγμα νησιών ενός αρχιπελάγους λίγο μικρότερο από την Καλιφόρνια, τα 4/5 αυτής της γης είναι ορεινά και ακατοίκητα. Ο τόπος υπήρχε προτού έρθουν οι πρώτοι κάτοικοι, ο σεβασμός στη φύση ισχυρός, οπότε δόθηκε έμφαση στη συλλογικότητα και τη σύνδεση με τους άλλους.

«Η Ιαπωνία είναι μια μικρή χώρα και όλοι πρέπει να συνυπάρχουν», λέει η Motoko Matsushita, ανώτερος σύμβουλος της μεγαλύτερης εταιρείας οικονομικής έρευνας της Ιαπωνίας, το Ινστιτούτο Έρευνας Nomura με έδρα το Τόκιο. Μελετά το ohitorisama, τις ρίζες και το μέλλον του. «Πρέπει να επικεντρωθούμε στο να ζούμε μαζί σε αρμονία, γι ‘αυτό η εγγενής πίεση (του να κάνουμε πράγματα σε μία ομάδα) ήταν υψηλή.

Η Matsushita λέει ότι μαζί με την άνοδο των κοινωνικών μέσων -ο τρόπος με τον οποίο οι αριθμοί φίλων ή τα likes μπορούν να υπαγορεύσουν την αξία του καθενός- οδήγησε στην ασφυκτική πίεση του στιγματισμού των ατόμων που ήθελαν να είναι μόνοι τους. Η παρούσα συνθήκη, μαζί με την επικοινωνιακή κουλτούρα που δεν κοιμάται 24 ώρες επί 7 μέρες στη συνέχεια τροφοδότησε την άνοδο του ohitorisama. Στην περίπτωση του “benjo meshi”, ο κοινωνιολόγος που επινόησε τον όρο το 2008, ο Daisuke Tsuji του Πανεπιστημίου της Οσάκα, διαπίστωσε ότι οι μαθητές έτρωγαν στην τουαλέτα όχι επειδή δεν τους άρεσε να τρώνε μόνοι τους, αλλά επειδή δεν ήθελαν οι συνάδελφοί τους να νομίζουν ότι δεν είχαν κανέναν να μοιραστούν ένα γεύμα.

Αλλά η Matsushita πιστεύει ότι αυτό αλλάζει, λέγοντας ότι οι αρνητικές κοινωνικές πιέσεις γύρω από το να είμαστε μόνοι έχουν μειωθεί. «Πρέπει να παντρευτείς, πρέπει να έχεις παιδί – αυτές οι κοινωνικές πιέσεις μειώνονται», λέει χαρακτηριστικά ο Tsuji και παραθέτει μια έρευνα για 10.000 άτομα που διεξήγαγε και διαπίστωσε αυξημένες θετικά στάσεις απέναντι στην ανεξαρτησία και την «οικογενειακή ευελιξία» από το 2015 έως το 2018. Λίγοι, για παράδειγμα, ένιωσαν ότι οι άνθρωποι πρέπει να παντρευτούν και να αποκτήσουν παιδιά, ενώ περισσότεροι θεώρησαν ότι ήταν εντάξει να χωρίσεις ακόμη και αν είχες παιδιά. Μεταξύ παντρεμένων ζευγαριών, περισσότεροι άνθρωποι ένιωθαν εντάξει να κρατήσουν κάτι μυστικό από τη σύζυγό τους.

Η 22χρονη Erika Miura που εργάζεται στον τομέα της πληροφορικής, είναι βετεράνος του ohitorisama. Καθισμένη στο Bar Hitori, λέει ότι βρίσκεται σπάνια με τους φίλους της, επειδή θέλει να κάνει τόσα πολλά πράγματα μόνη της. «Οι άνθρωποι αποβάλλουν την ιδέα, αλλά πηγαίνω σκι μόνη μου», λέει. Πηγαίνει επίσης να δει ταινίες και στο καραόκε μόνη της, έτσι νιώθει πιο ελεύθερη και ισχυρίζεται ότι υπάρχουν κάθε είδους σόλο υπηρεσίες στο Τόκιο.

Το Ohitorisama προσφέρει επίσης ευκαιρίες σε όσους ανήκουν σε μια «παραδοσιακή» οικογενειακή μονάδα, λένε οι ειδικοί. Το 2018, η έρευνα του διαφημιστή και ερευνητή Kazikura Arakawa διαπίστωσε ότι έως ένας στους τρεις παντρεμένους ανθρώπους κάνουν σόλο δραστηριότητες, όπως τα περιστασιακά ατομικά ταξίδια. Η Matsushita, που είναι παντρεμένη με παιδιά, συμφωνεί, λέγοντας: «Μου αρέσει μερικές φορές το καραόκε τύπου hitori».

H παγκόσμια μόδα

Σε ό,τι αφορά στους ηλικιωμένους, η Matsushita λέει ότι αυτή η ηλικιακή ομάδα -ειδικά οι γυναίκες- αντιστέκεται ψυχολογικά όταν ο περίγυρός της τη βλέπει μόνη. Πιστεύει όμως ότι, καθώς οι Ιάπωνες βλέπουν τη νεότερη γενιά να συνεχίζει να ωθεί τα όρια και να διαλύει προκαταλήψεις, τα πράγματα θα μπορούσαν να αλλάξουν, ειδικά όταν οι marketers των σόλο υπηρεσιών γνωρίζουν ότι οι συνταξιούχοι θα είναι ο επόμενος στόχος των υπηρεσιών τους, καθώς δημογραφικά διαθέτουν χρόνο και χρήμα.

Μια «σούπερ σόλο» κοινωνία που αποτελείται από νέους που δεν παντρεύονται ποτέ και ηλικιωμένους που μετά τη χηρεία μένουν μόνοι τους θα είναι το μέλλον όλων των χωρών, όχι μόνο της Ιαπωνίας», λέει ο Arakawa. «Δεν είναι πλέον πρακτικό να εστιάζουμε μια επιχείρηση αποκλειστικά σε οικογένειες». Φυσικά, σε χώρες όπου το να κάνει κανείς διάφορες δραστηριότητες μόνος του δεν προξενεί παράξενα βλέμματα, το φαινόμενο των “solo party” μπορεί να ξενίσει τον υπόλοιπο κόσμο. Στην Ιαπωνία, η σχετικά γρήγορη εξέλιξή της σόλο κουλτούρας έχει γίνει ένα καυτό θέμα. Οι άνθρωποι τείνουν να σκέφτονται θετικά σχετικά με το να ξοδεύουν τον χρόνο με τους εαυτούς τους».