Οι άντρες δεν μιλούν για την ψυχική τους υγεία και αυτό τους σκοτώνει

Σε μια από τις σπουδαιότερες στιγμές του στο ‘Sopranos’, ο James Galdolfini υποδύεται φανταστικά την ανδρική αμηχανία του χαρακτήρα του, Tony Soprano, κατά την πρώτη επίσκεψή του σε μια ψυχοθεραπεύτρια. Κατά τη διάρκεια της πρώτης τους συνομιλίας, ο Tony αρνείται πεισματικά ότι υπέστη κρίση πανικού, ενώ, όταν ερωτάται για το πώς νιώθει, απαντάει μονολεκτικά “Good, fine”. Μια τυπική απάντηση ενός άντρα σε κάθε τέτοια ερώτηση που αφορά τα συναισθήματα του, “μια χάρα”.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο προφανές ότι η ψυχική υγεία είναι ένα κομμάτι ιδιαίτερα σημαντικό για την ανθρώπινη ζωή, καθώς αποτελεί μέρος -σημαντικό κιόλας- της γενικότερης καλής υγείας ενός ανθρώπου. Σε αυτό το πλαίσιο έχει δημιουργηθεί ένα ολόκληρο κίνημα με σκοπό να τελειώνουμε επιτέλους μια και καλή με τον στιγματισμό της ψυχικής νόσου. Ομολογουμένως έχουν γίνει σπουδαία βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Δυστυχώς όμως αυτό δεν ισχύει τόσο για τους άνδρες που θεωρούν τα ζητήματα ψυχικής υγείας ένα ταμπού για το οποίο αποφεύγουν επισταμένα και με διάφορους τρόπους να μιλήσουν.

Μέρος της επιτέλεσης φύλου είναι για τους άντρες ακριβώς αυτό: το να μη μιλούν δηλαδή για τα συναισθήματά τους και να εφευρίσκουν διάφορους τρόπους, για να αποφύγουν οποιαδήποτε σχετική συζήτηση. Όταν μάλιστα το κάνουν, αντί να επιδοκιμαστούν για το θάρρος τους, γίνονται συχνά αντικείμενο κριτικής. Η πιο συχνή φράση που ακούει ένας άντρας, όταν δεν είναι καλά συναισθηματικά, από τη στιγμή μάλιστα που γεννιέται, είναι “να γίνει άντρας”, να αντεπεξέλθει στα προβλήματά του, να σκληραγωγηθεί. Και όταν πας σχολείο τι θα κάνεις; Και όταν πας στρατό; Και όταν πιάσεις δουλειά; Και όταν κάνεις οικογένεια;

Αυτή η κοινωνική πίεση οδηγεί τους άντρες -ίσως όχι συνειδητά- να κρύβουν αυτού του τύπου τα προβλήματα κάτω από το χαλάκι όντας σιωπηροί γι’ αυτά και φυσικά θεωρώντας αδιανόητο να επισκεφτούν έναν ειδικό, ακριβώς επειδή υποχρεώνονται να επιτελέσουν τον ρόλο του μάτσο αρρενωπού άντρα ο οποίος πρακτικά πρέπει να κινείται με βάση έναν άξονα καθόλου πολύπλοκων συναισθημάτων. Οι άντρες δεν κλαίνε και, όταν κλαίνε, επιτρέπεται να το κάνουν για πολύ συγκεκριμένους λόγους.

Αυτός ο δισταγμός των ανδρών να πάνε στους ειδικούς ψυχικής υγείας κυριολεκτικά τους σκοτώνει. Έτσι τουλάχιστον πιστεύουν πολλοί επιστήμονες που προσπαθούν να εξηγήσουν τον λόγο που, ενώ οι γυναίκες είναι πολύ πιο εύκολο και συχνό να διαγνωστούν με κατάθλιψη (αυτή η κοινωνία μπορεί να προσφέρει άπειρους λόγους για να συμβεί αυτό), ο αριθμός των ανδρών που αυτοκτονούν είναι πολύ μεγαλύτερος. Συγκριτικά με τις γυναίκες, οι άντρες είναι τρεις φορές πιο πιθανό να πεθάνουν από αυτοκτονία στην Αυστραλία, 3,5 φορές στις ΗΠΑ και περίπου τέσσερις στη Ρωσία.

Είναι προφανές ότι αυτό που έχει οριστεί ως τοξική αρρενωπότητα, ως ένας πολύπλοκος εξουσιαστικός μηχανισμός που στην πραγματικότητα μπορεί να επιδρά πολύ άσχημα και σε κάποιους άντρες που δεν ανταποκρίνονται στα πρότυπα.

Ο Αντρέας Αλαβέρας είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής και μου μίλησε για το αν πράγματι οι άντρες δυσκολεύονται περισσότερο να μιλήσουν για τα ψυχικά τους προβλήματα, καθώς και για τα πράγματα εκείνα που πρέπει να υποψιάσουν κάποιον ότι ίσως χρειάζεται να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.

“Aπό έρευνες έχει φανεί ότι σχεδόν οι διπλάσιες γυναίκες παρουσιάζουν κατάθλιψη. Ο άντρας από την άλλη έχει μεγαλώσει σε μια κοινωνία που πρέπει να είναι και να δείχνει άτρωτο. Αυτό οδηγεί στη δημιουργία ενός στίγματος για κάποιους από αυτούς”.

Αυτή η εικόνα του άτρωτου, εκείνου που πρέπει να φαίνεται και να είναι δυνατός μπορεί να είναι παράγοντας που θα τον εμποδίσει να επισκεφτεί έναν ειδικό: “Ισχύει σε γενικές γραμμές μιλώντας ότι οι άντρες θα επισκεφτούν πιο δύσκολα ένα ειδικό. Νομίζω ότι είναι και πιο εύκολο για τις γυναίκες να συζητήσουν με τις φίλες τους και εκείνες να τις παροτρύνουν να επισκεφτούν έναν ειδικό. Κάτι τέτοιο συμβαίνει πιο δύσκολα στους άντρες. Αυτό βέβαια σχετίζεται και με άλλους παράγοντες, όπως το πού έχεις μεγαλώσει, έχει σημασία δε και το επίπεδο μόρφωσης”.

Το δύσκολο βήμα είναι πάντα το πρώτο βήμα που θα δώσει το θάρρος στον άντρα να ζητήσει τη βοήθεια ενός ειδικού: “Η θεραπευτικη διαδικασία δεν είναι πιο δύσκολη από τη στιγμή που ο άντρας αποφασίσει να επισκεφτεί ένα ειδικό. Εγώ τουλάχιστον από τη δική μου εμπειρία δεν το πιστεύω αυτό. Αν κάνει το πρώτο βήμα, είναι μετά στο χέρι του ψυχαναλυτή να τον καθοδηγήσει. Αυτό βέβαια είναι και χαρακτηρολογικό“.

Ποια είναι κάποια από τα στοιχεία που πρέπει να υποψιάσουν έναν άντρα ότι μπορεί να χρειάζεται τη βοήθεια ενός ειδικού; “Υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια. Ο κακός ύπνος είτε είναι αυπνία είτε ο πολύς ύπνος είτε ο διακεκομμενός ύπνος. Η κακή διάθεση. Μπορεί πράγματα που αισθάνεσαι να έχουν και σωματικά συμπτώματα: σπυριά ή εφίδρωση από το άγχος. Η υπερφαγία ή το να μην τρως. Το πώς ο άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του μέσα σε ένα σύνολο. Το να αισθάνεσαι θλίψη ή οργή για τον εαυτό σου. Βέβαια για να θεωρήσουμε ότι κάποιος έχει κατάθλιψη πρέπει να πληροί κάποια κριτήρια”.’

Το σίγουρο είναι ότι είναι επιτακτική ανάγκη να αρχίσουμε να μιλάμε περισσότερο για τα πράγματα που μας προβληματίζουν. Είτε σε άτομα που βρίσκονται κοντά μας, στον στενό μας κύκλο, είτε -στις περιπτώσεις που αυτό δεν αρκεί- σε κάποιον ειδικό. Η ψυχική υγεία δεν είναι παιχνίδι και σίγουρα το να διαταράσσεται αυτή δεν είναι κάτι που πρέπει να μας δημιουργεί την οποιαδήποτε ενοχή.