Οι πλατείες της Αθήνας λένε την ιστορία της πόλης στην πανδημία

Σε αυτή την κάτι-σαν-δεκαετία που ξεκίνησε πριν από περίπου 14 μήνες πολλά δομικά μέρη αυτού που θεωρούσαμε κανονικό μπήκαν σε παρένθεση. Οι ισορροπίες μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας ζωής άλλαξαν ριζικά εις βάρος της δεύτερης. Η μετακίνηση 6 ήταν ουσιαστικά η μόνη επιτρεπόμενη μετακίνηση που δεν αφορούσε καθαρά την επιβίωσή μας. Χωμένοι στα σαλόνια, τις κρεβατοκάμαρες και τα μπαλκόνια μας, βρίσκαμε μόνη δίοδο προς τον δημόσιο χώρο της πλατείας της γειτονίας μας που στην προηγούμενη κανονικότητα ίσως και να είχαμε παραμερίσει.

Δεν χρειάζεται όμως να καταφύγουμε μόνο στη βιωματική σχέση μας μαζί τους εν μέσω κορονοϊού. Σκεφτείτε πόσο πολλές φορές το επίκεντρο των συγκρούσεων όσον αφορά τη διαχείριση της πανδημίας ήταν μία πλατεία. Καθεμία από αυτές αποτέλεσε ένα μικρό κομμάτι ενός παζλ που φτιάχνει την πλήρη εικόνα. Συγκρούσεων για την πανδημία και τους τρόπους διαχείρισής της αλλά τελικά και για την επόμενη μέρα στον έλεγχο του δημόσιου χώρου.

Παρακάτω μαζέψαμε 6 από αυτές. Εκείνες για τις οποίες έγινε ο περισσότερος λόγος κατά βάση σε μία περίοδο που ξεκινάει από τον Μάιο του 2020, όταν το πρώτο lockdown τελείωνε και μία νέα μεταβατική συνθήκη συμβίωσης με τον κορονοϊό ξεκινούσε.

Πλατεία Ομονοίας: H πλατεία των εγκαινίων της νέας εποχής

Το πρώτο καινούργιο πράγμα που θα αντίκριζε ο Αθηναίος που δε μένει στο κέντρο για την πόλη του ήταν η ανανεωμένη πλατεία Ομονοίας. Είδηση νέα και ταυτόχρονα πολύ παλιά. Μετανάστες, τοξικοεξαρτημένοι, φτηνά ξενοδοχεία, μικροπαραβατικότητα, σεξεργάτριες. Όσα το κράτος θέλει συνήθως να κρύψει βρίσκονταν δίπλα στο ιστορικό του κέντρο. Η πλατεία Ομονοίας είναι εδώ και δεκαετίες ένα μόνιμο πεδίο αλλαγών και ανασχεδιασμών που μαρτυρούν απλά την αδυναμία της κεντρικής διοίκησης να την εντάξει στον κεντρικό σχεδιασμό του.

Η αυγή της νέας περιόδου, λοιπόν, ήρθε με τα εγκαίνια της νέας πλατείας Ομονοίας. Για ακόμα μία φορά. Ταυτόχρονα, είχαμε και τον πρώτο από τους πολλούς κατ’ εξαίρεση συγχρωτισμούς. Ο δήμαρχος Αθηναίων, Κώστας Μπακογιάννης, έκανε μία σεμνή αλλά λαμπρή τελετή παρουσίασης μίας εντυπωσιακής, για συγκεκριμένα κοινά, αστικής παρέμβασης. Βρέθηκε όμως ταυτόχρονα στο επίκεντρο της κριτικής για τον συνωστισμό που προκάλεσε η εν λόγω τελετή. Σε ποιον ανήκει η πλατεία Ομονοίας τώρα; Σε ποιον θα ανήκουν οι πλατείες στο μέλλον;

Πλατεία Συντάγματος: H πλατεία της κανονικότητας

Λίγο πιο κάτω από την Ομόνοια, η Πλατεία Συντάγματος. Το πιο κεντρικό σημείο της χώρας και όσα δεν έχει καταφέρει να συμβολίσει η πρώτη. Όταν περπατάς στο Σύνταγμα νιώθεις ότι όλα είναι τακτοποιημένα. Ότι εδώ το κράτος έκανε τη δουλειά του. Ίσως, γι’αυτό ταυτόχρονα είναι και ο κατ’εξοχήν χώρος των πιο θεσμικών συγκρούσεων. Εκεί που κατεβαίνουν συνήθως κοινοβουλευτικά κόμματα, συνδικαλιστικές οργανώσεις, σωματεία.

Την Πρωτομαγιά του 2020 το ΠΑΜΕ έκανε, παρά τις απαγορεύσεις, την πρώτη συμβολική συγκέντρωση στη λεγόμενη «πάνω πλατεία». Ένωσε κατά κάποιον τρόπο το παρελθόν και το μέλλον των διαδηλώσεων στη πιο «μεταβατική» εβδομάδα της σύγχρονης ιστορίας μας. Η κανονικότητα που ήρθε να αναγνώσει και κατά κάποιον τρόπο να επιβάλλει το ΠΑΜΕ, ακολουθήθηκε από μία άλλη λιγότερο πολιτική κανονικότητα. Η εορταστική περίοδος των φετινών Χριστουγέννων ήταν μία μικρή νησίδα κανονικότητας ανάμεσα στα συνεχή lockdown. Αθηναίοι από διάφορες πλευρές της πόλης συνδέθηκαν και πάλι με το κέντρο μέσα από το παραδοσιακά στολισμένο Σύνταγμα.

Είτε για να θυμηθείς είτε για να διαδηλώσεις είτε απλά για να κάνεις μία χριστουγεννιάτικη βόλτα, η πλατεία Συντάγματος έμενε εκεί κρατώντας τον ρόλο που πάντα είχε.

Πλατεία Αγίας Παρασκευής: Η πλατεία της επόμενης μέρας

Την ώρα που με διάφορους θεσμικούς τρόπους κόμματα και φορείς συγκρούονταν στις κεντρικές πλατείες, στον βόρειο τομέα είχαμε μία πολύ λιγότερο θεσμική σύγκρουση. Στις 6 Μαΐου του 2020, η Αστυνομία κλείνει την πλατεία Αγίου Ιωάννου λόγω «των απαράδεκτων εικόνων συνωστισμού». Τα προηγούμενα βράδια ομάδες νέων κατά βάση κατοίκων της περιοχής (και όχι μόνο) μαζεύονταν εκεί ανά ομάδες.

Τελικά, μετά από μία διακριτική παρουσία αστυνομικών δυνάμεων τις πρώτες μέρες είχαμε τα πρώτα επεισόδια των κατοίκων με κατασταλτικές δυνάμεις της Αστυνομίας. Κατά κάποιον τρόπο, η Αγία Παρασκευή αποτέλεσε το μοντέλο παρόμοιων συγκρούσεων που έγιναν με αφορμή (όπως αποδείχτηκε αργότερα) λόγους υγειονομικούς αλλά αιτία τον έλεγχο στον δημόσιο χώρο.

Πλατεία Νέας Σμύρνης: H πλατεία του ξεσηκωμού

«Την 14.50 ώρα σήμερα (7-3-2021) Ομάδα ΔΙ.ΑΣ. μετέβη στην πλατεία της Νέας Σμύρνης, προκειμένου να διενεργήσει ελέγχους για την εφαρμογή των μέτρων αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης του κοροναϊού». Αυτή ήταν η αρχή της ανακοίνωσης της Ελληνικής Αστυνομίας η οποία στη συνέχεια ανακάλυψε μία επίθεση 30 νεαρών εις βάρος της. Τα βίντεο αρχίζουν να κυκλοφορούν και αποδεικνύουν ότι δεν υπήρξε καμία επίθεση εκτός από την ωμή καταστολή και τον ξυλοδαρμό ενός πολίτη.

Η πλατεία της Νέας Σμύρνης γίνεται το επίκεντρο ενός ξεσηκωμού ενάντια στα μέτρα καταστολής. Μία τεράστια συγκέντρωση ακολουθεί λίγες μέρες μετά. Στο περιθώριό της, ένας αστυνομικός γίνεται στόχος επίθεσης πρωτοφανούς αγριότητας. Από χώρος ξεσηκωμού η πλατεία Νέας Σμύρνης γίνεται και χώρος μετασχηματισμού των πολιτικών διαχείρισης της πανδημίας. Η Αστυνομία δέχεται μία ασυνήθιστα μεγάλου εύρους κριτική την οποία διαχειρίζεται με πολύ πιο διακριτική παρουσία κατά τους επόμενους μήνες. Η Νέα Σμύρνη και τα γεγονότα της εξέφρασαν συσσωρευμένη οργή του παρελθόντος και έγιναν ο διάδρομος για την πολιτική διαχείριση του μέλλοντος.

Πλατεία Βαρνάβα: H πλατεία της νεολαίας που κουράστηκε

Τα πρώτα κυβερνητικά σήματα για άνοιγμα της αγοράς και του τουρισμού έρχονται, παρά την πολύ δύσκολη κατάσταση στις ΜΕΘ. Τα σχολεία και τα μαγαζιά ανοίγουν δειλά-δειλά. Οι διαδημοτικές μετακινήσεις απελευθερώνονται. Η πλατεία Βαρνάβα στο Παγκράτι γίνεται χώρος μαζώξεων συνήθως αλλά όχι αποκλειστικά νέων ανθρώπων. Οι πρώτες αντιδράσεις της Αστυνομίας είναι χλιαρές και στο πλαίσιο της πολιτικής που είχε εγγραφεί σε Αγία Παρασκευή και Νέα Σμύρνη.

Η απουσία ουσιαστικών ελέγχων γίνεται word of mouth. Κάθε σαββατοκύριακο όλο και περισσότεροι άνθρωποι συγκεντρώνονται στην πλατεία Βαρνάβα με ένα ποτό στο χέρι και ανά παρέες. Η απαγόρευση κυκλοφορίας από τις 21:00 είναι ενεργή αλλά καταργείται εν τοις πράγμασι από τη συνθήκη. Το απόγευμα του Σαββάτου 17 Απριλίου, η ομάδα Ο.Δ.Ο.Σ. αποκλείει την είσοδο στον χώρο προκειμένου να αποφευχθούν νέοι συνωστισμοί.

Πλατεία Αγίου Γεωργίου (Κυψέλη): Η πλατεία μίας νεολαίας που ξέφυγε

Λίγες ώρες μετά λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά εικόνες χιλιάδων ανθρώπων κάνουν πια κανονικό πάρτι στην πλατεία Αγίου Γεωργίου στην Κυψέλη. Οι εικόνες συνωστισμού με μουσική και χωρίς μάσκες είναι δυστυχώς αποκαρδιωτικές και πλήρως ανεύθυνες. Το «τύποις» κοινωνικό συμβόλαιο που είχε χτιστεί μεταξύ μίας εξοργισμένης κοινής γνώμης και ενός φοβισμένου από αυτή την οργή κράτους σπάει. Νέοι άνθρωποι από όλη την Αθήνα κάνουν τελικά πράγματι αυτό για το οποίο κατηγορούνταν αδίκως σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας.

Η αντίδραση που έρχεται αντανακλαστικά, με τις εσχατολογικές εικόνες τύπων που κατουρούν και αφοδεύουν, άλλων που κάνουν σεξ στις πιλοτές και άλλων που πετάνε τα σκουπίδια στο δρόμο ξεθωριάζουν για ακόμα μία φορά τη συζήτηση για την πανδημία. Η ανησυχία για τον συγχρωτισμό δε χρειάζεται πολλές μέρες, για να γίνει σταυροφορία ηθικού πανικού ενάντια στη νεανική «ακολασία». Η Αστυνομία τηρεί στάση αναμονής ψάχνοντας τρόπους να επικαιροποιήσει τη σημασία της παρουσίας της στα μάτια της μεσοαστικής τάξης της πόλης. Ακόμα μία πλατεία γίνεται χώρος συμβολισμών και συγκρούσεων που ξεκινούν από την πανδημία αλλά τελικά ελάχιστα την αφορούν. Θα είναι άραγε η τελευταία;