Ούτε μέδουσες, ούτε καρχαρίες: Ο πραγματικός κίνδυνος στις ελληνικές θάλασσες

Αλλά κανένα από αυτά δεν κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στους λουόμενους, όσο η πιθανότητα να συναντήσουν ένα κοπάδι από ασπόνδυλα που βγήκαν στα ρηχά. «Ο πανικός είναι πανάρχαια συνταγή», μας λέει ο Θοδωρής Τσιμπίδας από το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος.

«Είναι πάγιο φαινόμενο να διασπείρονται κινδυνολογίες κάθε αρχή του καλοκαιριού, αλλά φέτος νομίζω το παρακάναμε.

Ο διευθυντής της ΜΚΟ, της οποίας αποστολή είναι η παρατήρηση και η προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας στο Αιγαίο, βρίσκεται εν πλω όσο μιλάμε στο τηλέφωνο, ανοιχτά των Δωδεκανήσων. Σκοπός του, μια εκπαιδευτική αποστολή για το νέο πλήρωμα ερευνητών που έχουν ενταχθεί στην οργάνωση, ενώ νιώθει βαθιά απογοήτευση, όταν με την πάροδο των χρόνων, αντί να ανθίζει η γνώση βάσει της επιστήμης, ανθίζει η ημιμάθεια και η παραφιλολογία.

Επικίνδυνες μωβ μέδουσες «που καραδοκούν στις παραλίες», σκοτωμένα χταπόδια που επιδεικνύονται περήφανα στην κάμερα από τον θηρευτή τους, ενώ οργιάζουν τα σχόλια από κάτω για IQ στα πόδια του μαλάκιου (;), και ο τρόμος για τους καρχαρίες καλά κρατεί, μετά τα πλάνα στο Ιόνιο.

Αυτή είναι η ροή ειδήσεων που ρυθμίζει το καλοκαιρινό mood τις τελευταίες ημέρες, θυσιάζοντας την ψυχραιμία για τα κλικ. Το Αρχιπέλαγος απέστειλε στα Μέσα μια ανακοίνωση-απάντηση για όλες αυτές τις ανακρίβειες.

Το κύριο μήνυμα της οργάνωσης ήταν το εξής: ο βασικός κίνδυνος στις θάλασσες δεν είναι άλλος από το ανθρώπινο είδος.

Ο πραγματικός κίνδυνος πίσω από τους μύθους

«Ακούμε από μεγάλους ανθρώπους, κυρίες αλλά και οικογένειες με παιδιά, να ανησυχούν ειλικρινά για το τι υπάρχει κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και δεν πάνε για μπάνιο», εξηγεί ο κύριος Τσιμπίδας, «ακόμη και νησιώτες, που μεγάλωσαν μέσα στη θάλασσα, ανησυχούν». Και πράγματι, ο κίνδυνος για τις θάλασσες του Αιγαίου είναι υψηλός, αλλά δεν αφορά το ανθρώπινο είδος, όσο το ίδιο το οικοσύστημα. Τα ψάρια.

Τα ευρήματα από τις έρευνες της ΜΚΟ Αρχιπέλαγος είναι αποκαλυπτικά: «Δεν υπάρχει βιομάζα πλέον στις μεσογειακές θάλασσες. Ελάχιστα σημεία έχουν ξεφύγει από την αδηφάγα υπεραλίευση. Γενικά, τα ψάρια είναι αποδεκατισμένα, οπότε μοιραίο είναι ό,τι δεν αλιεύεται να παρουσιάζει έξαρση». Η πορεία των πληθυσμών κάτω από το νερό είναι φθίνουσα ήδη από τη δεκαετία του ’80: τότε ήρθαν στα χέρια των ψαράδων οι μηχανότρατες, οι οποίες «έχουν εξελιχθεί πια σε ολόκληρα θηρία», αποδεκατίζοντας όσα είδη είναι βρώσιμα.

Το αποτέλεσμα περιγράφεται με τον όρο «κλιματική απορρύθμιση». Κρίκοι της τροφικής αλυσίδας έχουν αφαιρεθεί μέσω της υπεραλίευσης και τώρα φαίνονται οι συνέπειες, τόσο με την έξαρση στις μωβ (και όχι μόνο) μέδουσες, όσο και στις καταγραφές σε εισβολικά είδη: πρόκειται για είδη τα οποία ήρθαν ως μετανάστες από άλλα ύδατα –κατά 90% από την Ερυθρά Θάλασσα, όπως εξηγεί ο Θοδωρής Τσιμπίδας– και εγκαταστάθηκαν εδώ, αφού βρήκαν ελεύθερο χώρο, χωρίς θηρευτές. Τα δύο που είναι περισσότερο γνωστά είναι το λαγοκέφαλα και το λεοντόψαρο, αμφότερα τοξικά.

«Ακόμη δεν έχει παρατηρηθεί έξαρση στους πληθυσμούς τους, αλλά είναι βέβαιο ότι θα συμβεί», εξηγεί ο διευθυντής της ΜΚΟ. Προς το παρόν, κολυμπούν κυρίως στο νότιο Αιγαίο. «Ήρθαν για να μείνουν, πρέπει να μάθουμε να ζούμε μαζί τους, δυστυχώς».

Με τις μέδουσες, τι ισχύει τελικά;

Η ανακοίνωση που απέστειλε το Αρχιπέλαγος ήταν μια επίκληση στη λογική: το χταπόδι είναι «ένα ευφυέστατο είδος με ιδιαίτερες χαρακτηριστικές ικανότητες», αλλά προφανώς δεν σκέφτεται με τα πόδια, ενώ αρκεί να περιμένουμε μέχρι το στάδιο της αναπαραγωγής για να το ψαρέψουμε με κριτήρια αειφορίας (μετά τους 12 μήνες, κάθε χταπόδι «γονιμοποιεί έως και εκατοντάδες χιλιάδες αυγά»).

Από την άλλη, οι επιθέσεις από καρχαρίες στη χώρα είναι ελάχιστες: τους τελευταίους δύο –ολόκληρους– αιώνες έχουν καταγραφεί περίπου 10 περιστατικά και όλα, μα όλα, είναι βασικά ανεπιβεβαίωτα. Αλλά το πρωτοφανές για φέτος είναι ο σάλος που έχει ξεσπάσει για τις μωβ μέδουσες, που είναι «τελείως δυσανάλογος με την πραγματικότητα».

Πράγματι, η έξαρση είναι μεγάλη τα τελευταία χρόνια στη Μεσόγειο, κυρίως λόγω της υπεραλίευσης και της απορρύθμισης που αναφέραμε. Αλλά ανέκαθεν, αυτά τα ασπόνδυλα ήταν διαχειρίσιμος φόβος για τους λουόμενος. «Εγώ που μεγάλωσα στην Ικαρία, θυμάμαι πολλά καλοκαίρια με κοπάδια – περιμέναμε μερικές μέρες και περιορίζονταν, αυτό θα συμβεί και φέτος».

Όπως εξηγεί ο κύριος Τσιμπίδας, «είναι θέμα ημερών η έξαρση που παρατηρείται: σε γενικές γραμμές, συμπίπτει η περίοδος αναπαραγωγής αυτού του είδους με τον πηγαιμό μας στη θάλασσα – τις τελευταίες εβδομάδες ήρθαν στα ρηχά για να γεννήσουν με ασφάλεια κι έπειτα πρόκειται να ακολουθήσουν διαφορετικές διαδρομές και να απλωθούν στους ωκεανούς. Όλα τα είδη, όταν αναπαράγονται, δημιουργούν μεγάλες συγκεντρώσεις, μετά διασπείρονται».

Μέχρι τότε; Απλά βάζουμε μια μάσκα και ελέγχουμε το πεδίο, όσο κολυμπάμε.