Pablo Picasso, ένας ταύρος που αντίκρισε το πανί του matador
Ο πιο αναγνωρίσιμος ζωγράφος του 20ου αιώνα γεννήθηκε σαν σήμερα και κάνουμε μια απότομη βουτιά στην ιστορία της ζωής του.
- 25 ΟΚΤ 2024
O Salvador κρατά στα χέρια του ένα μωρό που μόλις βγήκε από τη μήτρα της μητέρας του. Κανένας παλμός, καμία κίνηση. Το μωρό θεωρείται νεκρό. Ο γιατρός ανάβει ένα από τα αγαπημένα του πούρα Αβάνας και φυσάει το καπνό στο πρόσωπο του βρέφους.
Η ψυχή του νεογνού αναπήδησε και ξέφυγε από τον θάνατο σαν μαχόμενος ταύρος. Ένα ακίνητο μέχρι τότε σώμα κάνει τους πρώτους του σπασμούς και ένα στόμα δίχως φωνή βγάζει το πρώτο του ουρλιαχτό. Το μωρό τελικά ζει και έχει πάνω του σαν γλίτσα αμέτρητα ταλέντα. Έζησε. Πέθανε. Τώρα, το νούμερο ένα εγωκεντρικό κάθαρμα που γνώρισε ποτέ η Τέχνη, τριγυρνά σε διάφορες γωνιές της Ισπανίας, πίνει τον καφέ του στα στενά της Μονμάρτης και δηλώνει παρών σε κάθε γκαλερί του κόσμου.
Pablo Picasso. Ολόκληρο το όνομά του, φτάνει τους εκατό χαρακτήρες. Για να γίνει γνωστός, χρειάστηκε τους δώδεκα. Γεννήθηκε στη Μάλαγα στις 25 Οκτωβρίου του 1881 και πέθανε απομονωμένος, στα ενενήντα ένα του χρόνια στη βίλα του στη Γαλλία. Εκεί ήταν όταν ζωγράφισε τον τελευταίο του πίνακα, την τελευταία του ζωγραφιά με κηρομπογιές. Μιλούσε συχνά για το αναπόφευκτο. Οι νεκροκεφαλές στα έργα του ήταν εκεί για να του θυμίζουν πως κανείς δεν κέρδισε τον θάνατο.
Η πρώτη τους γνωριμία έγινε όταν εκείνος ήταν δεκατριών. Η Concha, η αδερφή του, ήταν βαριά άρρωστη και ο Pablo, μη αντέχοντας τον πόνο που προκαλούσε η κατάστασή της στους γονείς του, κάνει μια συμφωνία με τον Θεό. «Το ταλέντο μου για τη ζωή της». Δίνει υπόσχεση πως δεν θα ζωγραφίσει ξανά, αρκεί να ζήσει η αδερφή του. Ο Pablo πιάνει στα χέρια του το πινέλο λίγο καιρό αργότερα.
Η Concha πεθαίνει από διφθερίτιδα. Πνίγεται από τις τύψεις, νιώθει ένοχος. Ήταν η πρώτη και η τελευταία φορά που ένιωσε έτσι. Από τότε, ένας εσωτερικός εγκεφαλικός μηχανισμός θα απορρίπτει ασταμάτητα οτιδήποτε τον απειλεί και τον κάνει ευάλωτο. Ο κοντός που ζωγράφιζε περιστέρια, πλέον προτιμούσε τους ταύρους και σαν τέτοιος έζησε, σαν ταύρος που αντίκρισε το πανί του matador.
AP Photo
Όσο περνούσαν τα χρόνια τα μάτια του βυθίζονταν στο σκοτάδι. Αυτά ήταν το όπλο του. Αυτά ήταν που έφερναν τις γυναίκες κοντά του, αυτά επίσης μπορούσαν να τις εκτοπίσουν με ένα απλό, κενό βλέμμα, αρκετό για να καταλάβουν πως έχει έρθει το τέλος της όποιας σχέσης τους. «Οι γυναίκες είναι μηχανές που αποφέρουν πόνο», θα πει στην ερωμένη του, Francoise Gilot, η μόνη που ξέφυγε από τον λαβύρινθο της προσωπικότητας του Picasso. Αστείο αν σκεφτεί κανείς πως δεν έμεινε στιγμή χωρίς εκείνες.
Αν δεν ήταν ζωγράφος και γλύπτης, ίσως ήταν ένας απλός άνθρωπος σε ένα πάρκο του Παρισιού και θα παρέδιδε καθημερινά μαθήματα σκακιού. Ήξερε να χειρίζεται κάθε άνθρωπο ξεχωριστά σαν πιόνι. Όλες του οι γυναίκες υπήρξαν οι βασίλισσες που θυσιάζονταν για να ζήσει ο βασιλιάς, με έπαθλο την προσωπική του ευχαρίστηση.
Μα οι γυναίκες ήταν μέρος της ζωής του, μιλούσε για εκείνες μέσα από τους πίνακές του, επεδίωξε τον πόνο από αυτές χωρίς ποτέ να τον λάβει. Ίσως, στην τελική, αυτό ήταν που ζητούσε. Ήταν άνθρωπος που είχε τη δύναμη να φτιάχνει τους δικούς του κανόνες και παράλληλα να σπάει τους κανόνες των άλλων. Ήθελε να έχει τον έλεγχο, να νιώθει σαν μικρό παιδί πως απειλείται και στο τέλος να βγαίνει νικητής.
Άρθρα της εποχής για τα πρώτα χρόνια του Picasso στη Γαλλία, μιλούν για ένα νέο Θεό που προσπαθεί να φτιάξει τον κόσμο από την αρχή. Έναν σκοτεινό Θεό που ζωγραφίζει πρόσωπα δίχως χαμόγελα -το σπίτι ενός λεπρού είναι περισσότερο κατοικήσιμο από τον κόσμο που πλάθει εκείνος. Το μπλε της θλίψης τον έχει περιβάλει και ο εγωισμός του είναι εκεί, πιστός και ανίκητος. Οι πίνακές του μοιάζουν άρρωστοι. Είναι μια επαναλαμβανόμενη κατάβαση στην κόλαση. Ο Carl Jung θα τον χαρακτηρίσει σχιζοφρενή μόλις τους αντικρίσει για πρώτη φορά.
AP Photo/Frank Augstein
Μία μέρα στο υποσυνείδητο του Picasso θα ήταν η απόλυτη εξερεύνηση για τον Freud. Θα τρύπωνε σε μια γωνιά και θα σημείωνε τις στιγμές που η μητέρα του, οι αδερφές του, η πρώτη του γυναίκα στο μπουρδέλο της οδού Αβινιόν και κάθε γυναίκα που πέρασε από τη ζωή του, τον άγγιξαν. Θα έβρισκε την απάντηση στην ερώτηση: «Για ποιο λόγο παρομοιάζει τον εαυτό του με τον Μινώταυρο;» και θα να ανέλυε το αίσθημα της φυγής που τρύπωνε στο κρανίο του και τον έκανε να αλλάζει τις γυναίκες όπως τα πινέλα όταν αυτά έχαναν την απαλότητά τους. Θα έβλεπε το μέγεθος του αποτυπώματος που άφησε πάνω στον Picasso ο θάνατος της αδερφής του.
«Όταν πεθάνω θα υπάρξει ένα ναυάγιο και όπως συμβαίνει με τα μεγάλα πλοία που βυθίζονται, πολλοί άνθρωποι θα βυθιστούν μαζί μου». Προφήτης ή απλά ρεαλιστής; Η Dora Maar, μία από τις ερωμένες του, κλείστηκε σε ψυχιατρική κλινική κάνοντας θεραπείες με ηλεκτροσόκ, η Marie-Therese, μητέρα της μίας του κόρης κρεμάστηκε στην επέτειο των πενήντα χρόνων από τότε που γνωρίστηκαν, η Zacqueline, η δεύτερή του γυναίκα, αυτοπυροβολήθηκε σημαδεύοντας τον κρόταφό της και ο εγγονός του, ο Pablito, πέθανε τρεις μήνες μετά την κηδεία του Picasso, αφού εκείνη τη μέρα είχε πιει ένα δοχείο με χλωρίνη. Η εγγονή του, τον κατηγορεί για όλα τα μαρτύρια που βίωσε ο περίγυρός του. Για εκείνη, ο Picasso σημαίνει θάνατος.
Γυναίκες, παιδιά, ταύροι, άλογα, μαύρο, άσπρο και το χάος. Όλα αυτά σμίγουν αρμονικά μέσω της καταστροφής. Ένας βομβαρδισμός από ψυχρά συναισθήματα, ερωτήματα και θαυμασμό για την τέχνη του Picasso έρχονται να πάρουν τη θέση του πραγματικού βομβαρδισμού της Γκερνίκα από τα γερμανικά αεροπλάνα. Αλήθεια, ποιος θα μπορούσε να δημιουργήσει κάτι τέτοιο αν ο ίδιος δεν είναι άμεσα συνδεδεμένος με τον θάνατο και την ολοκληρωτική ψυχική φθορά;
AP Photo/Bernat Armangue, File
Μια παρένθεση
Καθώς η Γκερνίκα βρισκόταν σε εξέλιξη, Η Marie-Therese, ερωμένη και μητέρα του παιδιού του, πηγαίνει στο στούντιο του Picasso. Η Dora, επίσης ερωμένη του, ανοίγει την πόρτα και μια σκηνή βγαλμένη από ταινία, ξεκινά: «Έχω κάνει ένα παιδί μαζί του, η θέση μου είναι εδώ, μαζί του». Η Dora απαντά: «Εγώ δεν έχω παιδί μαζί του, αλλά δεν έχει σημασία». Την ίδια στιγμή, ο Pablo, ατάραχος, συνεχίζει να ζωγραφίζει. Η Therese τον ρωτά: «Ποια από τις δύο θα φύγει;». Ο Picasso συνεχίζει να ζωγραφίζει. «Βρείτε τα μόνες σας», απαντάει. Οι δύο κοπέλες άρχισαν να παλεύουν. Ο ίδιος, κάποια χρόνια αργότερα, δήλωσε πως ήταν ευχαριστημένος με αυτήν την κατάσταση.
Η τελεία
Το σώμα που τον υπηρέτησε πιστά στα καλύτερά του χρόνια, εξασθενεί και η μεγαλύτερη αρρώστια είναι εγκλωβισμένη στο μυαλό του. Οι σκέψεις πως έφτανε το τέλος έτρωγαν βασανιστικά τα τελευταία δευτερόλεπτα της ζωής του. Στα μάτια του υπάρχει ο τρόμος.
Ο Picasso, αυτός ο τεράστιος ζωγράφος, ο εγωπαθής και ακούραστος, είναι φοβισμένος. Τα γιγάντια μάτια του αντικρίζουν αυτά του θανάτου. To κρανίο του ταύρου που ζωγράφισε και τόσο αγάπησε από παιδί, σιγά σιγά του ρουφάει την ψυχή. Ο Μινώταυρος αργοπεθαίνει. Πριν κλείσει τα μάτια του για τελευταία φορά, το παιδί μέσα του πήρε τον λόγο: «Γιατρέ, κάνεις λάθος που δεν παντρεύεσαι, είναι χρήσιμο».
