Πώς γίνεται κάποιοι γονείς να φτάνουν μέχρι την παιδοκτονία

Με βάση τον ελληνικό Ποινικό Κώδικα (άρθρο 303), η παιδοκτονία ορίζεται συγκεκριμένα ως εξής: «μητέρα που με πρόθεση σκότωσε το παιδί της κατά τον τοκετό ή μετά τον τοκετό, αλλά ο οργανισμός της εξακολουθούσε να βρίσκεται σε διαταραχή από τον τοκετό».

Φυσικά, αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι σε καθημερινή βάση παιδιά κάθε ηλικίας χάνουν τη ζωή τους από τα χέρια των γονιών τους – είτε αυτοί οι φόνοι ορίζονται νομικά ως «παιδοκτονίες» είτε όχι.

Σχετικά, λοιπόν, με το φύλο των δραστών παρατηρείται μία ισορροπία, αφού το 52% είναι άντρες ενώ το 48% γυναίκες. Τα Μέσα Ενημέρωσης όμως παρουσιάζουν συνήθως τις γυναίκες που σκοτώνουν τα παιδιά τους είτε ως «τέρατα», είτε ως «τρελές», «ψυχρές», «σατανικές», και «συναισθηματικά απόμακρες».

Η παιδοκτονία θεωρείται ένα έγκλημα ακόμα χειρότερο όταν η μητέρα είναι αυτή που δολοφονεί το παιδί της και όχι ο πατέρας, μιας και οι προσδοκίες του ρόλου απαιτούν από τις μητέρες να είναι ανιδιοτελείς και να αγαπούν τα παιδιά τους άνευ όρων.

Οι πατέρες πάλι που σκοτώνουν τα παιδιά τους δεν εγείρουν τόσο έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις στο κοινό αίσθημα, μιας και τα κοινωνικά πρότυπα δεν αναμένουν οι άντρες γονείς να έχουν την ίδια άνευ όρων αγάπη που δείχνουν οι μητέρες προς τα παιδιά τους.

Διαφορετικές μέθοδοι, κίνητρα και αιτιολογία

Οι πιο συνηθισμένες μέθοδοι παιδοκτονίας είναι ο ξυλοδαρμός, ο πνιγμός, ο στραγγαλισμός και ο πνιγμός. Η μέθοδος θανάτωσης σχετίζεται με την ηλικία του θύματος.

Η παιδοκτονία βρεφών και μικρών σε ηλικία παιδιών συνήθως διαπράττεται χωρίς κάποιο άλλο μέσο πέρα από τα ίδια τα χέρια του θύτη, και σπάνια περιλαμβάνει όπλα, μαχαίρια ή άλλα αντικείμενα.

Αντίθετα, τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας συνήθως δολοφονούνται με μαχαίρια ή πυροβόλα όπλα. Οι πατέρες τείνουν να χρησιμοποιούν πιο βίαιες μεθόδους όπως το ξύλο, η ασφυξία ή χρήση αιχμηρών αντικειμένων, ενώ οι μητέρες πιο συχνά πνίγουν ή δηλητηρίαζαν τα παιδιά τους.

Πώς όμως φτάνει ένας γονιός στην παιδοκτονία; Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν περισσότερες από μία διαδρομές μέχρι αυτό το σημείο. Οι περιπτώσεις ανθρωποκτονίας είναι διαφορετικές, καθεμία αποτελεί αποτέλεσμα ενός μοναδικού συνόλου περιστάσεων, παραγόντων κινδύνου, οι οποίοι παίζουν ρόλο με διαφορετικούς τρόπους στις ζωές των διαφορετικών δραστών.

Παλιότερες αλλά και πιο πρόσφατες μελέτες έχουν αναγνωρίσει πέντε βασικές κατηγορίες κινήτρων πίσω από τις παιδοκτονίες.

• Οξύ ψυχωσικό επεισόδιο: Γονείς που σκοτώνουν χωρίς κάποιο κατανοητό κίνητρο, λόγω ψυχωσικής εκτροπής.
• Κακοποίηση: Θάνατος του παιδιού λόγω σωματικής κακοποίησης, χωρίς απαραιτήτως η δολοφονία να είναι εκ προθέσεως.
• Αλτρουιστική παιδοκτονία: Η πράξη διαπράττεται από «αγάπη», για να βοηθήσει το παιδί να αποφύγει πόνο ή ταλαιπωρία.
• Ανεπιθύμητο τέκνο: Το παιδί δεν είναι επιθυμητό, ο γονιός αντιλαμβάνεται το παιδί ως βάρος και τροχοπέδη στη ζωή του. Ισχύει συχνά για τις περιπτώσεις δολοφονίας νεογνών.
• Συζυγική εκδίκηση: Το κίνητρο είναι μια εκδικητική και σκόπιμη προσπάθεια να υποφέρει ο σύζυγός του, ως αντίποινα.

Πιο συγκεκριμένα, το οξύ ψυχωσικό επεισόδιο αφορά πιο συχνά μητέρες με σχιζοφρένεια ή επιλόχειο κατάθλιψη με ψυχωσικά στοιχεία ή έκτροπή. Η ψυχωσική αιτιολογία εμπλέκεται στο 15% των περιπτώσεων και σχετίζεται με περιπτώσεις όπου οι γονείς δολοφονούν παιδιά λόγω παραληρητικών ιδεών και παραισθήσεων (για παράδειγμα ακουστικές ψευδαισθήσεις) ή ντελίριο.

Η κακοποίηση έχει να κάνει με περιπτώσεις κακοποίησης παιδιού, αποτέλεσμα της οποίας είναι η δολοφονία, χωρίς απαραιτήτως να είναι αυτός ο άμεσος ο σκοπός.

Όσο για την αλτρουϊστική παιδοκτονία, το κίνητρο παραδόξως δεν είναι ο θυμός ή το μίσος, αλλά η αγάπη. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο κόσμος φαίνεται στον γονιό πολύ σκληρός για το παιδί ή επειδή το τελευταίο έχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας και έτσι οι δράστες το αντιλαμβάνονται ως κάποια μορφή ευθανασίας (για παράδειγμα βαρύ αυτισμό ή αναπηρία). Ο ίδιος ο γονιός μπορεί να πάσχει από κάποια συναισθηματική διαταραχή (κατάθλιψη, επιλόχεια κατάθλιψη). Βιώνοντας το αδιέξοδο σκοτώνει το παιδί του, ενώ πολλές φορές στη συνέχεια αυτοκτονεί (επεκτεινόμενη αυτοκτονία).

Κλείνοντας τις υποπεριπτώσεις, και πέρα από τα ανεπιθύμητα παιδιά υπάρχει και η εκδικητικότητα, εδώ ο φόνος γίνεται με σκοπό να βλάψουν έμμεσα τον σύντροφο. Πρόκειται, όμως, για τις πιο σπάνιες περιπτώσεις.

Ένα άλλο πρίσμα υπό το οποίο μπορεί κανείς να εξετάσει τα κίνητρα και τα αίτια της παιδοκτονίας, είναι η ψυχοπαθολογία αυτή καθεαυτή. Οι μελέτες δείχνουν ότι το 37% των δραστών έχει κάποια ήδη γνωστή ψυχική διαταραχή, η οποία είναι συνήθως μία συναισθηματική διαταραχή (κατάθλιψη, επιλόχειος κατάθλιψη) ή διαταραχές προσωπικότητας (συνήθως με στοιχεία ψυχοπαθητικής προσωπικότητας, ή αντικοινωνικής προσωπικότητας).

Υπάρχει επίσης και το σύνδρομο Μινχάουζεν διά αντιπροσώπου. Στο εν λόγω σύνδρομο, ο σκοπός δεν είναι πάντα η δολοφονία του παιδιού, αλλά μπορεί και αυτό να προκληθεί μέσα από την κακοποίηση.

Ο επικίνδυνος συνδυασμός των παραγόντων

Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι, σε γενικές γραμμές, οι πατέρες που σκοτώνουν τα παιδιά τους προηγουμένως έχουν επιδείξει βίαιο χαρακτήρα προς τους συντρόφους ή τους συγγενείς τους, ενώ οι μητέρες που διέπραξαν παιδοκτονία, αρκετά συχνά, είχαν πέσει οι ίδιες θύματα οικογενειακής βίας ή ήταν παιδιά χωρισμένων γονιών. Παράλληλα, στις έφηβες μητέρες τα ποσοστά παιδοκτονιών είναι αυξημένα, ενώ οι άντρες παιδοκτόνοι είναι πιο πιθανό να είχαν καταδικαστεί στο παρελθόν για βίαια αδικήματα ή/και να είχαν ιστορικό κατάχρησης ουσιών.

Φτάνοντας τώρα στο κρίσιμο ζήτημα του τοκετού, πρέπει να σημειωθεί ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν ψυχιατρικές ασθένειες μετά τον τοκετό από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στη ζωή τους. Τον μήνα που ακολουθεί τον τοκετό, έχουν έως και 25 φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχωσική συμπτωματολογία.

Η επιλόχειος κατάθλιψη επηρεάζει μεταξύ 10% και 22% των ενήλικων γυναικών. Η ψύχωση εμφανίζεται σε γυναίκες μετά τον τοκετό σε ποσοστό περίπου 1 περίπτωση ανά 1000 γεννήσεις και συνήθως περιλαμβάνει παραληρητικές ιδέες και ψευδαισθήσεις.

Τέλος, έρευνες έδειξαν πως όταν συντρέχει ένας συνδυασμός παραγόντων -όπως ψυχική ασθένεια, κακές σχέσεις γονέων, ενδοοικογενειακή βία, κατάχρηση ουσιών- ο κίνδυνος της παιδοκτονίας αυξάνεται σημαντικά.

* Ο Αριστοτέλης Βάθης είναι ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής στην Αθήνα. Έχει εξειδικευθεί στην ψυχοθεραπεία και στην ολιστική ιατρική (βελονισμός, ομοιοπαθητική) για την αντιμετώπιση διαταραχών ψυχικής υγείας χωρίς φάρμακα. Έχει μεγάλη κλινική εμπειρία στη θεραπευτική αντιμετώπιση κατάθλιψης και ψυχικών τραυμάτων (EMDR).

Στο παρόν άρθρο χρησιμοποιήθηκε βιβλιογραφία από τις εκδόσεις Phillip J. Resnick, 2016, Filicide in the United States / Phillip J. Resnick, 1969, Child murder by parents: a psychiatric review of filicide / Brown T et al. 2019. Filicide offenders / Sandra M. Flynn et al, Filicide: Mental Illness in Those Who Kill Their Children, 2013.