Πώς η Αλβανία έγινε η μόνη χώρα που είχε περισσότερους Εβραίους στο τέλος του B’ Παγκοσμίου Πολέμου
- 27 ΙΑΝ 2023
Μέχρι το 1990 η Αλβανία ήταν μια χώρα που αποτελούσε μυστήριο για τον περισσότερο κόσμο. Το καθεστώς Χότζα την είχε κρατήσει απομονωμένη από τον υπόλοιπο πλανήτη και λίγα πράγματα ήταν γνωστά για τους βόρειους γείτονές μας.
Όταν η χώρα άρχισε επιτέλους να αποκτά περισσότερη εξωστρέφεια, κυρίως και λόγω του μεγάλου κύματος μετανάστευσης που γνώρισε τα πρώτα 20 χρόνια της δημοκρατίας της, άρχισαν να γίνονται γνωστές και περισσότερες λεπτομέρειες για την ιστορία της. Μερικές από αυτές μάλιστα είναι και πολύ εντυπωσιακές. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και το γεγονός πως η Αλβανία είναι η μοναδική χώρα που στο τέλος του στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε στο έδαφός της περισσότερους Εβραίους απ’ ότι είχε στην αρχή του, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης.
Κατά τη διάρκεια του χειρότερου πολέμου που γνώρισε η Ευρώπη έχασαν άδικα τη ζωή τους πάνω από έξι εκατομμύρια Εβραίοι, η Αλβανία όμως όχι μόνο κατάφερε να προστατέψει τους Εβραίους πολίτες της, αλλά και να περιθάλψει και πολλούς άλλους που αναζήτησαν καταφύγιο στα εδάφη της.
«Η Αλβανία είχε περισσότερους Εβραίους στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, παρά στην αρχή του», είχε δηλώσει στους New York Times, o Michael Berenbaum, πρώην υπεύθυνος του αμερικανικού Μουσείου Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος.
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Κέντρο Μνήμης του Ολοκαυτώματος, Yad Vashem, «Η Αλβανία υπήρξε η μόνη ευρωπαϊκή χώρα στην οποία οι Εβραίοι που ζούσαν εκεί στο τέλος του πολέμου ήταν περισσότεροι (γύρω στους 2.000) από τον αριθμό των Εβραίων που ζούσαν εκεί προπολεμικά (γύρω στους 200). Σχεδόν όλοι οι Εβραίοι της Αλβανίας, καθώς και όλοι οι πρόσφυγες Εβραίοι που διέφυγαν στην Αλβανία κατά τη διάρκεια του πολέμου, σώθηκαν χάρη σε Αλβανούς μη Εβραίους».
Αυτό σύμφωνα με πολλούς ειδικούς οφείλεται στην besa, έναν από τους σημαντικότερους κώδικες τιμής στη γείτονα χώρα, ο οποίος απαιτεί να κρατάς τον λόγο σου πάση θυσία, ακόμα κι αν χρειαστεί να διακινδυνεύσεις τη ζωή σου. Έτσι, οι Αλβανοί τη δεκαετία του 1940 έδωσαν την besa τους στους Εβραίους γείτονές τους και δεν μπορούσαν να διανοηθούν ότι δε θα την τηρήσουν. Το εντυπωσιακό με την besa που βρίσκουμε και σε άλλες χώρες των Βαλκανίων, είναι πως στην Αλβανία δεν έχει να κάνει καθόλου με τη θρησκεία και όλες οι θρησκευτικές ομάδες της χώρας τη χρησιμοποιούν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
«Γεννήθηκα στην Αλβανία λίγο μετά το τέλος του πολέμου», λέει στο DW η Anna Cohen, η οικογένεια της οποίας άφησε τη Θεσσαλονίκη και βρήκε καταφύγιο στο χωριό Tre Vllaznit. «Αισθανόμουν πάντα Αλβανίδα με εβραϊκή καταγωγή», συμπληρώνει. «Οι Αλβανοί ήταν φανταστικοί», λέει και πάλι στο DW, η Johanna Jutta Neumann, που γεννήθηκε στο Αμβούργο, αλλά διασώθηκε από μια οικογένεια μουσουλμάνων σε κάποιο χωριό της Αλβανίας.
Πολλοί από τους Εβραίους που βρέθηκαν τελικά στην Αλβανία, περνούσαν πρώτα από το Κόσοβο, οι κάτοικοι του οποίου ήταν στην πλειοψηφία τους Αλβανοί. Ο Leka Rezniqi, παρουσιαστής ειδήσεων σε τηλεοπτικό κανάλι του Κοσόβου, μίλησε πριν λίγα χρόνια στους New York Times, για τον προπάππο του, Arsllan Rezniqi, ο οποίος είχε μεταφέρει με το φορτηγό του δεκάδες Εβραίους της Γιουγκοσλαβίας. Είχε μάλιστα χτίσει και καταφύγιο στον κήπο του. Οι γείτονες του ήξεραν ότι κρύβει Εβραίους, αλλά κανείς δεν τον κατέδωσε πότε. «Ήξεραν ότι αν ο Arsllan είχε δώσει την besa του, δε θα τους πρόδιδε ποτέ».
Στη διάσωση του αλβανικού εβραϊκού πληθυσμού, βοήθησε και το γεγονός πως στην Αλβανία αν και το 70% του πληθυσμού τότε δήλωναν Μουσουλμάνοι, το θρησκευτικό αίσθημα ήταν και παραμένει χαμηλό, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει κάποια θρησκευτική ή εθνική έχθρα απέναντι στους Εβραίους. Ο αντισημιτισμός δεν ήταν κάτι που χαρακτήριζε την αλβανική κοινωνία.
Στη διάσωση των Εβραίων από τη ναζιστική λαίλαπα βοήθησαν, εκτός από τους απλούς κατοίκους και οι αρχές της χώρας, παρέχοντας πλαστά έγγραφα στους καταδιωκόμενους, ενώ μέχρι το 1943 η αλβανική πρεσβεία στο Βερολίνο έδινε βίζες και άσυλο σε Εβραίους απ΄ όλη την Ευρώπη. Ο ιστορικός Michael Schmidt-Neke υποστηρίζει πως η επιθυμία των Αλβανών να σώσουν τους Εβραίους δε γνώριζε, τάξη, θρησκευτικές και πολιτικές πεποιθήσεις. «Υπήρχαν κομμουνιστές αντάρτες που έσωζαν Εβραίους και υπήρχαν και εκείνοι που συνεργάζονταν με τους κατακτητές, ενώ την ίδια στιγμή έκρυβαν Εβραίους στα σπίτια τους».
