Πώς η βότκα κατέστρεψε τη Ρωσία

Αγκαλιά μ’ ένα μπουκάλι

Πριν από δέκα χρόνια, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε τα αποτελέσματα έρευνας για τα κράτη που καταναλώνουν περισσότερο αλκοόλ ετησίως κατ’ άτομο. Στην πρώτη δεκάδα βρίσκονταν η Λευκορωσία, η Μολδαβία, η Λιθουανία και η Ρωσία, με τα ποσά να κυμαίνονται από 17,6 λίτρα αλκοολούχων ποτών κατ’ άτομο το χρόνο (Λευκορωσία), ως και 15,1 (Ρωσία), ενώ στην έκτη θέση της κατάταξης συναντούσαμε και την Ουκρανία, με 13,9 λίτρα. Το φάντασμα της Σοβιετικής Ένωσης μοιάζει να έχει αγκαλιάσει ένα μπουκάλι βότκα και να μην φεύγει από το μπαρ πριν το αδειάσει.

Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι η  Ρωσία είναι η τέταρτη χώρα με το μεγαλύτερο ποσοστό κατανάλωσης αλκοόλ παγκοσμίως κατ’ άτομο, αλλά με πληθυσμό πολλαπλάσιο από τα τρία κράτη που προπορεύονται στη σχετική λίστα (144,5 εκατομμύρια). Οι αριθμοί τρομάζουν, όταν αυτά τα νούμερα αναλύονται ακόμα περισσότερο και προκύπτει ότι ο μέσος Ρώσος άντρας πίνει 26 λίτρα αλκοόλ ετησίως, εκ των οποίων το 51% είναι ποτά με βάση την βότκα, ή σκέτη βότκα.

Σήμερα ο μέσος όρος ζωής για κάθε Ρώσο, σύμφωνα με στοιχεία απογραφής του 2014, είναι τα 65 έτη (από τους χαμηλότερους παγκοσμίως). Το 30% όλων των θανάτων που συμβαίνουν κάθε χρόνο στη Ρωσία, σχετίζεται άμεσα με το αλκοόλ και συνδέεται άμεσα, ναι σωστά καταλάβατε, με τους άντρες.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

Στα τέλη του 15ου αιώνα, ο Βασιλιάς Ιβάν ο Τρίτος, έδρεψε πρώτος τα οφέλη της μονοπωλιακής εξουσίας πάνω σε ένα αγαθό. Η βότκα, γνωστή τότε και ως ‘το κρασί του σιταριού’ είχε χιλιάδες αγρότες που έβγαζαν γενναία μεροκάματα στο όνομά της, καλλιεργώντας σιτηρά σε όλη την επικράτεια. Αφού συνένωσε όλες τις επικράτειες σε μια ενιαία υπερδύναμη, με την κεντρική κυβέρνηση υπό τον απόλυτο έλεγχό του, απαγόρευσε σε καλλιεργητές γης το δικαίωμα να εμπορεύονται βότκα, κάτι που κατοχύρωσε ως ‘βασιλικό προνόμιό’ για τον εαυτό του.

Με αυτό τον τρόπο, ο Ιβάν μπορούσε να ελέγξει την παραγωγή και τη διανομή της βότκας. Στο πέρασμα των αιώνων χτίστηκαν εργοστάσια παραγωγής βότκας σε κάθε μεγάλη ρώσικη πόλη και το ρώσικο στέμμα συγκέντρωνε διαρκώς αμύθητο πλούτο. Στα τέλη του 18ου αιώνα, η Αικατερίνη Β’ (γνωστή και ως Μεγάλη Αικατερίνη) προτιμούσε να μην επιβραβεύει δημοτικούς άρχοντες και εξέχουσες φυσιογνωμίες του παλατιού με χρήμα, αλλά με τον έλεγχο παραγωγικών μονάδων βότκας. Κάτι αντίστοιχο με το δικό μας ‘μια θέση στο δημόσιο’.

Το 1905, η επιδημία του αλκοολισμού είχε ήδη περικυκλώσει τη Ρωσία. Όταν ο Τσάρος Νικόλαος Β` ενέκρινε το σχηματισμό της Βουλής από τα κόμματα των Δημοκρατικών και των Συντηρητικών, εκείνοι έλαβαν αμέσως δράση για την επίλυση του προβλήματος. Ζήτησαν από το συγγραφέα Λέων Τολστόι να γράψει ένα μήνυμα για την αποφυγή κατάχρησης του αλκοόλ, μια ‘κοινωνική διαφήμιση’ που θα αποτυπωνόταν σε κάθε μπουκάλι. Ο Τσάρος απέρριψε αυτή την ιδέα, με την αιτιολογία πώς κάτι τέτοιο θα προκαλούσε οικονομική καταστροφή στην χώρα. Ήταν πιο εύκολο για την βασιλική οικογένεια να ελέγχει τους υπηκόους της με το να τους παρέχει φτηνό αλκοόλ. Αδειάζοντας ένα μπουκάλι, ξεχνούσαν όλα τα προβλήματά τους. H μιζέρια τους  γινόταν το εμπόρευμα που γέμιζε πολλές βασιλικές τσέπες.

Ένα σφηνάκι ελπίδας

Η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, γκρέμισε τους Τσάρους και με τη Συντακτική Κυβέρνηση έφερε το λαό στην εξουσία, στο όνομα του Βλαδίμηρου Λένιν. Ο Λένιν προσπάθησε να οραματιστεί μια Σοβιετική Ένωση με πραγματικό σοσιαλισμό, με κάθε εργαζόμενο να δουλεύει χωρίς να νιώθει πως το ποτό είναι το μοναδικό κοινωνικό του αποκούμπι. Ο Λένιν έκλεισε όλα τα εργοστάσια παραγωγής βότκας, για να τα ανοίξει ξανά ο Ιωσήφ Στάλιν, που τον διαδέχθηκε στην εξουσία το 1922. Το τσαρικό σύστημα παραγωγής και διανομής βότκας επανήλθε σε μια ελαφρώς εκσυγχρονισμένη εκδοχή.

Ήταν εύκολο για κάθε μοντέρνο εργάτη να αγοράσει μια βότκα και καθώς αδειάζει το μπουκάλι, να νιώθει τη μνήμη του να εξασθενεί γλυκά, κόντρα σε ιστορικά γεγονότα όπως ο πόλεμος στο Αφγανιστάν (1979-1988). Αυτή η εννιαετής σύρραξη προκάλεσε ασφυκτικές πιέσεις στην οικονομία της Σοβιετικής Ένωσης και έγινε ο πρόλογος της διάλυσής της. Κάπου εδώ αξίζει να θυμηθούμε τα πλάνα από την τηλεοπτική σειρά ‘Cernobyl’ όπου φαίνονται Σοβιετικοί να αδειάζουν με αδάμαστη δίψα μπουκάλια βότκα. Τα μπουκάλια ήταν βασισμένα στο σχέδιο της Stolichnaya, που φημιζόταν για το καπάκι το οποίο άνοιγε μόνο μια φορά και να δεν κούμπωνε ξανά. Έπινες, άδειαζες μπουκάλι, το πετούσες.

Το θλιβερό Τώρα

Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης έμοιαζε με βιβλική καταστροφή και λύτρωση μαζί: Οι πρώην χώρες της Σοβιετικής Ένωσης έκαναν τα πρώτα τους βήματα προς το να αγγίζουν τον αναπτυσσόμενο κόσμο της Δύσης, έχοντας όμως απορροφήσει το κατά 30% διαλυμένο ΑΕΠ της Ένωσης, αλλά και την υποτίμηση του ρουβλίου κατά 99% σε σύγκριση με το αμερικάνικο δολάριο. Η ηγεσία του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ προσπάθησε να βγάλει το καράβι της Ρωσίας από τις ξέρες της κοινωνικής κατάρρευσης, κλείνοντας τα δημόσια εργοστάσια. Ο κόσμος προσπαθούσε να επιβιώσει σε αυτή την οδυνηρή μεταβατική εποχή και δεν ήταν λίγοι εκείνοι που προσπάθησαν να φτιάξουν βότκα παράνομα, σε αυτοσχέδια αποστακτήρια σε κουζίνες και αυλές σπιτιών. Τουλάχιστον ήταν εξευτελιστικά φτηνή, σε σύγκριση με την βότκα των Δυτικών.

Η κυβέρνηση, κατά τη δεκαετία του 1990, μέχρι και σήμερα, προσπάθησε να καταχωρήσει νόμους για την μείωση της κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών, όπως η απαγόρευση πώλησης τους μετά τις 11 το βράδυ και ο διπλασιασμός της τιμής της βότκας. Η πρόσφατη ιστορία και οι προαναφερθέντες αριθμοί, δείχνουν πως τέτοια μέτρα είναι ασπιρίνες για ένα έθνος που τηρεί πιστά τον αλκοολισμό του, εδώ και 400+ χρόνια. Η βότκα ζει και βασιλεύει στη Ρωσία, συρρικνώνοντας μπουκάλι με μπουκάλι τον πληθυσμό της κάθε χρόνο.