Πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία επιταχύνει την κλιματική κρίση
Από τα μέσα της δεκαετίας του '80 μέχρι σήμερα, η επιστημονική συνεργασία της Ρωσίας με τη Δύση ήταν σταθερή. Τώρα, η εισβολή στο ουκρανικό έδαφος αλλάζει όλα τα δεδομένα: οι διακρατικές έρευνες παγώνουν με πολύ επικίνδυνες επιπτώσεις για το αύριο του πλανήτη.
- 6 ΑΠΡ 2022
Στις 17 Ιουλίου του 1975, Ρώσοι και Αμερικανοί αστροναύτες βρέθηκαν για πρώτη φορά στο διάστημα στα πλαίσια του Apollo-Soyuz Test Project. Ήταν μία μεγάλη μέρα για την επιστημονική κοινότητα: η συγκεκριμένη συνάντηση σηματοδοτούσε κατά κάποιον τρόπο την αναθέρμανση των επιστημονικών σχέσεων μετά από χρόνια τρομερών εντάσεων. Ο Ψυχρός Πόλεμος δε θα τελείωνε εκεί – είχε γίνει όμως το πρώτο βήμα. Κάποια χρόνια αργότερα, ύστερα από την περεστρόικα του Mikhail Gorbachev, οι συνεργασίες ανάμεσα σε αμερικανικές και ρωσικές επιστημονικές ομάδες θα γίνονταν νόρμα.
Fast forward στο σήμερα: πυρηνικές απειλές από την πλευρά του Vladimir Putin, πρωτοφανείς οικονομικές κυρώσεις από τις ΗΠΑ στη Ρωσία στη σκιά της εισβολής στην Ουκρανία. Ο πόλεμος άλλαξε όλα τα δεδομένα κόβοντας σαν μαχαίρι τις σχέσεις ανάμεσα στα δύο κράτη. Αυτό συνέβη σε κάθε επίπεδο, από την πολιτική όπου τα κόκκινα τηλέφωνα χτυπούν συνεχώς ώστε να αποφευχθεί ένας Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος μέχρι τις αθλητικές διοργανώσεις και τον πολιτισμό.
Ξαφνικά, το 2022 ο κόσμος χωρίστηκε ξανά στα δύο θυμίζοντας τις πιο σκληρές μέρες του Ψυχρού Πολέμου. Την ίδια όμως στιγμή, όσο οι δύο μεγάλες δυνάμεις ακονίζουν τα ξίφη τους, οι πολικές αρκούδες -φανερά αδυνατισμένες και στα όρια της εξαθλίωσης- τσαλαβουτούν στα παγωμένα νερά της Αρκτικής αναζητώντας λίγη τροφή. Οι πάγοι λιώνουν και η κλιματική κρίση καλπάζει χωρίς να περιμένει καμιά διπλωματική λύση.
«Δεν μπορώ να θυμηθώ κάποιον επιστημονικό τομέα στον οποίο οι Ρώσοι επιστήμονες δεν εμπλέκονται» λέει η Maribeth Murray, διευθύντρια του Αρκτικού Ινστιτούτου της Βόρειας Αμερικής στο Πανεπιστήμιου του Κάλγκαρι, σε δηλώσεις της στο εξειδικευμένο περιοδικό Hakai. Η Ρωσία έχει στην κατοχή της περισσότερο από 50% της ακτογραμμής της Αρκτικής παίζοντας κομβικό ρόλο στις επιστημονικές έρευνες στην περιοχή.
Δεν είναι μόνο όμως η γεωγραφία που την κάνει τόσο σημαντική. Εδώ και δεκαετίες, οι δικοί της επιστήμονες καταγράφουν, ερευνούν και αποζητούν λύσεις στα προβλήματα της Αρκτικής, τα οποία αφορούν πια ολόκληρον τον πλανήτη καθώς το (υπερβολικά γρήγορο) λιώσιμο των πάγων δημιουργεί αλυσιδωτές αντιδράσεις ακόμα και στις πιο θερμές γωνίες της Γης.
Μία επικίνδυνη εξέλιξη
Η συνεργασία των Ρώσων επιστημόνων με τους Αμερικανούς και, γενικά, τη Δύση είναι κομβική για τα τεκταινόμενα στην Αρκτική – η έκφραση «ισχύς εν τη ενώσει» μόνο τυχαία δεν είναι. Μάλιστα, από τη δεκαετία του ’90 και μετά όλοι τη θεωρούσαν δεδομένη, τώρα όμως οι συνθήκες άλλαξαν σε δραματικό βαθμό.
Το Arctic Science Summit Week το οποίο πρεσβεύει την «ειρηνική επιστημονική συνεργασία ανάμεσα στα έθνη» θα πραγματοποιηθεί φέτος για πρώτη φορά χωρίς την παρουσία Ρώσων επιστημόνων. Στο δελτίο τύπου που εξέδωσε σημείωσε πως «δυστυχώς δεν μπορεί να συνεχίσει κανονικά τις εργασίες του υπό αυτές τις συνθήκες». Έτσι, τα πολύτιμα reports και η εμπειρία των Ρώσων θα λείψει περισσότερο από ποτέ.
Αντίστοιχα, βέβαια, διακρατικές συνεργασίες στις οποίες οι Ρώσοι επιστήμονες έχουν τον πρώτο λόγο παγώνουν αφήνοντας τους Δυτικούς συναδέλφους απ’ έξω. Στην παρούσα φάση οι πρώτοι που επηρεάζονται από το νέο status quo είναι η πανίδα και οι ιθαγενείς πληθυσμοί. Οι εν λόγω έρευνες είναι σημαντικές για την επιβίωσή τους, δεν μπορούν όμως να προχωρήσουν όσο οι ΗΠΑ με τη Ρωσία έχουν ορθώσει ένα αδιαπέραστο τείχος μεταξύ τους.
Έρευνες για τα μικροπλαστικά που μολύνουν τις αρκτικές θάλασσες, projects τα οποία προσπαθούν να βρουν λύση απέναντι στον κίνδυνο που αποτελεί ένα νέο είδος άλγης για την πανίδα και τη χλωρίδα της περιοχής, επιστημονικές εργασίες για την όλο και αυξανόμενη παρουσία καύσιμων στα αρκτικά νερά, και επιστημονικές καταγραφές για τις τρομερές πυρκαγιές που ξεσπούν τα τελευταία χρόνια στα πιο βόρεια σημεία του πλανήτη κόβονται ξαφνικά στη μέση. Τα μισά δεδομένα βρίσκονται στην αμερικανική πλευρά, τα άλλα μισά στους Ρώσους.
Ο τίτλος άρθρου στο εξειδικευμένο περιοδικό Science είναι τουλάχιστον ενδεικτικός: Είμαστε μπροστά στο Σιδηρούν Παραπέτασμα Vol. 2. Αυτή ήταν τουλάχιστον η κεντρική ιδέα πίσω από τις δηλώσεις του James Morison, ωκεανογράφου ο οποίος ξεκίνησε την καριέρα του στην Αρκτική στα 70s και εν μέσω Ψυχρού Πολέμου. Βέβαια, ο τελευταίος φρόντισε να ξεκαθαρίσει ότι προφανώς οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η επιστημονική κοινότητα είναι λεπτομέρειες μπροστά στο δράμα του ουκρανικού λαού.
Η κλιματική κρίση δεν είναι πολυτέλεια
Ένα παγόβουνο λιώνει με ταχύτατους ρυθμούς στο Αρκτικό Αρχιπέλαγος του Καναδά. / © David Goldman / AP
Σίγουρα, στην παρούσα φάση η όποια συζήτηση για τα βήματα πίσω που κάνει η επιστημονική έρευνα εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία είναι τουλάχιστον πολυτέλεια. Το ζήτημα όμως είναι πιο σοβαρό από ό,τι δείχνει αρχικά: ακόμα και όταν τελειώσει ο πόλεμος, τι σχέσεις θα υπάρχουν ανάμεσα σε Δύση και Ρωσία;
Τι θα συμβεί αν το τείχος που έχει ορθωθεί παραμένει εκεί για να χωρίζει τους δύο κόσμους; Μάλιστα, μπορεί σήμερα να κινδυνεύουν τα καριμπού και οι πολικές αρκούδες, η κλιματική κρίση όμως η οποία συνδέεται άμεσα με την Αρκτική και το λιώσιμο των πάγων πολύ σύντομα θα χτυπήσει και τη δική μας πόρτα.
Είναι σχεδόν σίγουρο πως ο πλανήτης νοσεί και κανένα κράτος, όσο ισχυρό και αν είναι, δεν μπορεί να το σώσει από μόνο του. Οι επιστημονικές συνεργασίες και οι λήψεις κοινών αποφάσεων για την Αρκτική -και όχι μόνο- δεν αποτελούν καλή πρακτική αλλά μονόδρομο.
Έτσι, αργά ή γρήγορα και ανεξάρτητα από τις υπόλοιπες συνθήκες, οι μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη καλούνται να αντιληφθούν μία απλή αλλά δραματική αλήθεια: όσο και αν θέλουν να χωρίσουν τον πλανήτη στη μέση, είναι αναγκασμένες να βρουν μία κοινή λύση, διότι σε διαφορετική περίπτωση η κλιματική κρίση θα μας καταπιεί όλους (χωρίς να κάνεις διαχωρισμούς σε Αμερικανούς και Ρώσους, Ινδούς και Κινέζους, Έλληνες και Τούρκους).
Ο πόλεμος, λοιπόν, στην Ουκρανία χτύπησε άλλο ένα καμπανάκι. Ανεξάρτητα με το ποιος έχει δίκιο ή το ποιος έχει άδικο, το περιβάλλον δεν μπορεί να περιμένει άλλο – διότι αν συνεχίσουμε με αυτούς τους ρυθμούς, σε μερικές δεκαετίες δε θα χρειαστεί καμιά πυρηνική βόμβα για να μας εξολοθρεύσει, θα τα έχουμε καταφέρει μόνοι μας έχοντας αφήσει πολύτιμο χρόνο να χαθεί.
