Πώς τα έξυπνα κινητά ροκανίζουν τη μνήμη μας, σύμφωνα με την επιστήμη

Το θολό σημείο αυτής της τεχνολογικής εξέλιξης, που κυριάρχησε στα 00s και πλέον θεωρείται απόλυτα δεδομένη ακόμη και για ένα μικρό παιδί, είναι πώς επιδρά τελικά στη μνήμη του εγκεφάλου: μήπως όσο αυξάνεται η μνήμη στο κινητό μας, μειώνεται εκείνη του μυαλού μας;

Διότι δεν είναι μόνο οι αλάθητες απαντήσεις από τις μηχανές αναζήτησης που έχουν έρθει στην άκρη των δαχτύλων μας με τις έξυπνες συσκευές:

Ανάμεσα σε δεκάδες άλλες λειτουργίες που εκτελούν, εκείνες θυμούνται τα τηλέφωνα των επαφών μας, εκείνες μας ενημερώνουν για τα γενέθλια και τις ονομαστικές εορτές φίλων μας, ενώ το πρώτο πράγμα που κάνουν πολλοί στο αμάξι είναι να βάλουν GPS – ακόμη κι αν ξέρουν τον δρόμο, θα τους εμφανίσει κίνηση και βέλτιστες διαδρομές.

Κοινώς, τα κινητά τηλέφωνα αναλαμβάνουν σταδιακά όλο και περισσότερες λειτουργίες του εγκεφάλου, που σχετίζονται με τη μνήμη.

Το δεδομένο αυτό της ψηφιακής εποχής έχει απασχολήσει τη διεθνή ερευνητική κοινότητα, με το ρωσικό Kaspersky Lab να εισάγει το 2015 τον όρο «ψηφιακή αμνησία»: ένα φαινόμενο κατά το οποίο το μυαλό μας χάνει σταδιακά την ικανότητα να συγκρατεί πληροφορίες, καθώς το άτομο επαφίεται στα τεχνολογικά μέσα για να συγκρατούν τα δεδομένα που χρειάζεται.

Κινδυνολογία ή λογική εξέλιξη των πραγμάτων; Οι επιστήμονες παραμένουν διχασμένοι.

Το άγχος της ψηφιακής αμνησίας

Η ψύχραιμη οπτική λέει ότι το κινητό συγκεντρώνει απλά όλα τα εργαλεία αποθήκευσης πληροφοριών, τα οποία είχαμε κάποτε: μέσα στο λογισμικό τους περιλαμβάνεται η ατζέντα, το ημερολόγιο με τα ραντεβού σε γιατρούς, το μπλοκ σημειώσεων και τα memo, που αφήναμε στο ψυγείο.

Αντί για αυτά, πλέον ο χρήστης στέλνει email στον εαυτό του, είτε χρησιμοποιεί τις εφαρμογές του κινητού για να εξυπηρετηθεί. Υπό αυτή την έννοια, δεν πρόκειται για κάτι καινούργιο, με τη μόνη διαφορά ότι η μνήμη σε αυτά τα εργαλεία είναι ακραία γρήγορη, εύχρηστη και ατελείωτη σε χωρητικότητα.

Γι’ αυτό και έχει κερδίσει έναντι των παραδοσιακών: σύμφωνα με τα ευρήματα από τις έρευνες του Kaspersky Lab, το 32% των Ευρωπαίων έχει φτάσει να εκλαμβάνει τη μνήμη των ψηφιακών συσκευών ως προέκταση της μνήμης του εγκεφάλου τους, ενώ σταδιακά αυξάνεται το ποσοστό των ανθρώπων που επαφίεται στα τεχνολογικά μέσα για τις πληροφορίες που αναζητά. Ανάλογα αυξάνεται και το άγχος για τις ικανότητες της μνήμης, όπως διαπιστώθηκε στις έρευνες του ίδιου εργαστηρίου.

Συγκεκριμένα, την ανησυχία του εκφράζει περισσότερο οι millennials και η Gen Z – οι γενιές δηλαδή που ανήκει στους ιθαγενείς της ψηφιακής εποχής. Πάνω από το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων απάντησε πως ανησυχούν για τις επιπτώσεις της ψηφιακής κυριαρχίας στον εγκέφαλό τους. Μαζί τους συμφωνεί ο καθηγητής Oliver Hardt, που μελετά τη νευροβιολογία της μνήμης στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ.

«Άπαξ και σταματήσεις να χρησιμοποιείς τη μνήμη σου, οι εγκεφαλικές ικανότητες αδρανοποιούνται σταδιακά, οι αποδόσεις πέφτουν, οπότε συμβαίνει να καταφεύγεις ακόμη συχνότερα στη βοήθεια της τεχνολογίας», δήλωσε ο ίδιος στην Guardian. «Είναι πολύ βολικό, αλλά η βολικότητα έχει και το τίμημά της».

Αυτό το τίμημα διαπίστωσε και ερευνητικά ο ίδιος στη χρήση του GPS: η παρατεταμένη χρήση του διαδεδομένου εργαλείου οδηγεί σταδιακά σε μείωση της φαιάς ουσίας στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου – μια περιοχή νευρώνων που σχετίζονται με ψυχικές παθολογίες, όσο και συγκεκριμένες μορφές άνοιας. Οι σύντομες οδηγίες για αλλαγή κατεύθυνσης αφαιρούν από το άτομο την υποχρέωση μιας γενικότερης γεωγραφικής αντίληψης. «Να θυμάστε ότι τα δύσκολα πράγματα είναι και ευεργετικά για τον εγκέφαλο γιατί ενεργοποιούν τις γνωστικές διεργασίες».

Το τίμημα της απόσπασης

Το άλλο δεδομένο που παρατηρείται από την επιστημονική κοινότητα διεθνώς είναι η διαπίστωση ότι απώλεια μνήμης βιώνουν πλέον όλο και πιο νεαρά άτομα. Σύμφωνα με τα δεδομένα του νευρολόγου Δρ. Kaustubh Mahajan από το Μουμπάι στην Ινδία, το φαινόμενο έχει κατέβει στην ηλικιακή ομάδα των 40-50 ετών, ενώ η κύρια αιτία κατά τον ίδιο είναι η κυριαρχία της τεχνολογίας και του ψηφιακού τρόπου ζωής.

Αλλά όχι για τους λόγους που φοβούνται όσοι υποστηρίζουν την ψηφιακή αμνησία: πέρα από την ευκολία της αποθήκευσης πληροφοριών, από τα κινητά κληρονομήσαμε και ένα τρομερά αυξημένο ποσοστό απόσπασης προσοχής.

Όπως υπολογίζεται, ο μέσος άνθρωπος της Δύσης τσεκάρει στα πεταχτά το κινητό του για ειδοποιήσεις ή μηνύματα, πάνω από 60 φορές την ημέρα, σπαταλώντας 220 λεπτά κυρίως από αμηχανία και συνήθειο. Έχει εφευρεθεί ολόκληρος όρος, μάλιστα, για αυτή τη φοβία της ενδεχόμενης αποσύνδεσης, ενώ αυτό το φαινόμενο επηρεάζει φυσικά τις γνωστικές διεργασίες του εγκεφάλου.

«Λογικό είναι όσο κάνουμε κάτι και παράλληλα κρατάμε απασχολημένο τον εγκέφαλό μας με το κινητό, είμαστε κατά το ήμισυ συγκεντρωμένοι», αναφέρει ο καθηγητής από το Μουμπάι στο Indian Express.

«Η πληροφορία είναι σχετικά απίθανο να αποθηκευτεί στη μακρόχρονη μνήμη μας». Οι ειδοποιήσεις, επομένως, που έρχονται ανά λίγα λεπτά, είτε το συνήθειο να ελέγχουμε αναίτια την οθόνη του κινητού αποτελούν τα κυριότερα εμπόδια στη διαδικασία καταγραφής νέων δεδομένων στη μνήμη μας.

Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, η ρουτίνα της ψηφιακής εποχής δεν είναι όσα αθώα πιστεύαμε.