Στο Αncient Athens 3D, θα δεις πώς ακριβώς ήταν η Αθήνα στην αρχαιότητα

Η ουδετερότητα αυτής της τυπικής αλλά απαραίτητης φράσης σου αφήνει μια περίεργη επίγευση. Κατά κάποιον τρόπο, ένα τεράστιο project που, για να στηθεί, χρειάστηκαν πολλά χρόνια και άπειρες εργατοώρες, παρουσιάζεται με τον πιο απλό τρόπο, περιγράφοντας απλά τον σκοπό του. Γιατί, αν σκεφτείτε πέρα από την επισημότητα της φράσης αυτής, θα φανταστείτε έναν άνθρωπο που κάποτε (το μακρινό 2008) βρέθηκε μπροστά σε μια λευκή σελίδα ενός υπολογιστή. Τι έπρεπε να κάνει; Να δομήσει και να δημιουργήσει από την αρχή την αναπαράσταση μιας πόλης σε ένα εύρος δεκάδων αιώνων.

Ο digital artist με background στις τέχνες και την ιστορία της τέχνης, Δημήτρης Τσαλκάνης είναι ο άνθρωπος που κρύβεται πίσω από το Ancient Athens 3D και όλο αυτό που σας παρουσιάζουμε είναι το αποτέλεσμα ουσιαστικά ενός hobby. Ενός hobby βέβαια που εξασκείται με μια επιμονή στη λεπτομέρεια και στην ακρίβεια σπάνια ακόμα και σε επαγγελματικά αντίστοιχα projects. Και αυτό είναι, αν με ρωτάτε, το πολύ ευχάριστο.

Σε μια εποχή που η εμμονή με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό μένει στην αποστήθιση τύπων του Αορίστου Β’ του ρήματος ‘λαμβάνω’ και μαζί σε διάφορα πομπώδη (συχνά αντιεπιστημονικά) κλισέ, ένας άνθρωπος έρχεται και ασχολείται με έναν τελείως δημιουργικό και φρέσκο τρόπο με το παρελθόν αυτής της πόλης. Πάντα δίνοντας έμφαση στην όσο το δυνατόν πιστότερη αναπαράσταση.

Γι’αυτό το project του, λοιπόν, το οποίο άρχισε να τραβάει πλέον -μετά από 12 χρόνια- και τα φώτα της δημοσιότητας, του κάναμε μερικές ερωτήσεις σχετικά με την Αθήνα, την 3D τεχνολογία και το φυσικά το Ancient Athens 3D.

Πώς γεννήθηκε η ιδέα σου και ποιον σκοπό πιστεύεις ότι εξυπηρετεί το Ancient Athens 3D;

Γύρω στο 2007 ξεκίνησα να πειραματίζομαι με προγράμματα 3d. Είχα δει τότε αρκετές δουλειές με ψηφιακές αναπαραστάσεις ολόκληρων αρχαίων πόλεων, όπως της Ρώμης πχ, και μου έκανε εντύπωση που δεν υπήρχε κάτι αντίστοιχο για την Αθήνα (πέρα από κάποιες αποσπασματικές κυρίως για την Ακρόπολη ή την Αγορά). Ξεκίνησα εντελώς πειραματικά και χωρίς κάποιο συγκεκριμένο στόχο, όμως χωρίς σχεδόν να το καταλάβω, ένα χρόνο αργότερα είχα ήδη έτοιμα αρκετά μνημεία διαφόρων ιστορικών περιόδων. Τότε αποφάσισα να δημιουργήσω ένα site με εικόνες, για να τις μοιραστώ με τον κόσμο. Από τότε έχουν αλλάξει αρκετά τα πράγματα όπως και η ποιότητα των μοντέλων.

Αυτό που παραμένει αναλλοίωτο είναι το γεγονός πως όλα αυτά τα χρόνια το project αποτελεί προσωπική δημιουργία και χωρίς κάποια εξωτερική χρηματοδότηση. Πλέον, παρά τον περιορισμένο ελεύθερο χρόνο που διαθέτω, προσπαθώ ακόμη να δημιουργώ νέα μοντέλα ή να αντικαθιστώ τα παλαιότερα χαμηλότερης ποιότητας (γι’ αυτό και υπάρχει μεγάλη ανομοιογένεια στην ποιότητα μέχρι στιγμής). Παράλληλα, αναπτύσσοντας το κανάλι στο YouTube, δημιουργώ εκπαιδευτικά βίντεο, η θεματολογία των οποίων είναι είτε η ιστορία της Αθήνας ή κάποια θέματα αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής.

Ο σκοπός του Ancient Athens 3D είναι κυρίως εκπαιδευτικός και ψυχαγωγικός. Να μπορέσει δηλαδή να παρουσιάσει την ιστορία της Αθήνας και των μνημείων της μέσα από αναπαραστάσεις και να μεταδώσει μία συνολική αίσθηση του πώς θα ήταν περίπου να περπατά κανείς στην Αθήνα του παρελθόντος.

Πώς μάζεψες το υλικό σου, ώστε να κάνεις την απεικόνιση της Αθήνας ανά περίοδο; Πόσο πιστή να θεωρήσουμε την απεικόνισή αυτή;

Το θέμα της πιστότητας μιας αναπαράστασης είναι πολύ πιο σύνθετο απ’ όσο συνήθως φαίνεται. Και συχνά συγχέουμε το ‘ρεαλιστικό’ με το ‘πραγματικό’.

Κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχει η «τέλεια» αναπαράσταση. Είναι σημαντικό όταν ξεκινάς να φτιάχνεις μια αναπαράσταση να γνωρίζεις ποιος θα είναι ο στόχος σου και ποιο το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Αυτό δεν μου ήταν σαφές τα πρώτα χρόνια που είχα ξεκινήσει την ιστοσελίδα, διότι θεωρούσα πως αρκούσε μία κάτοψη από κάποια δημοσίευση για να στηρίξει την αναπαράσταση. Στην πορεία και ύστερα από μελέτη και συζητήσεις είδα πως δεν ισχύει κάτι τέτοιο απαραίτητα. Φυσικά και οι αναπαραστάσεις όλες βασίζονται σε δεκάδες δημοσιευμένες αρχαιολογικές και αρχιτεκτονικές μελέτες (ενδεικτικά αναφέρεται ένας μικρός αριθμός εδώ) αλλά όταν επιχειρεί κανείς να ανακατασκευάσει μια ολόκληρη αρχαία πόλη είναι αδύνατον να μην υποπέσει σε σφάλματα, παραλείψεις και κυρίως να μην επιστρατεύσει σε μεγάλο βαθμό τη φαντασία.

Οι αναπαραστάσεις του Ancient Athens 3D μπορούν εν ολίγοις να χαρακτηριστούν ‘καλλιτεχνικές’ ή ‘στιλιστικές’. Αυτό σημαίνει πως επιχειρείται η απεικόνιση των μνημείων στην αρχική (πραγματική ή υποθετική) ολότητά τους. Το μειονέκτημα αυτής της προσέγγισης είναι πως για μνημεία για τα οποία έχουμε ελάχιστα ή καθόλου στοιχεία, καλούμαστε να τα αναπαραστήσουμε αρκετά υποθετικά χρησιμοποιώντας στιλιστικά ή τυπολογικά παράλληλα. Όπως είπα και νωρίτερα όμως, σκοπός του συγκεκριμένου εγχειρήματος είναι να δώσει μία συνολική αίσθηση του πώς θα ήταν περίπου η Αθήνα του παρελθόντος και όχι να προτείνει αρχιτεκτονικές-αρχαιολογικές λύσεις, κάτι το οποίο άλλωστε δεν είναι και δική μου δουλειά. Θα τονίσω όμως πως ακόμα και στις όποιες υποθέσεις, προσπαθώ να έχω κάποια ιστορική τεκμηρίωση, πράγμα το οποίο δεν συμβαίνει για παράδειγμα στην, εξαιρετική κατά τα άλλα, απεικόνιση της αρχαίας Αθήνας στο Assassin’s Creed.

Μπορείς να μας κάνεις μια πολύ σύντομη αναδρομή των πιο βασικών φάσεων από τις οποίες πέρασε ο Παρθενώνας;

Οι ιστορικές φάσεις του Παρθενώνα ακολουθούν όπως είναι φυσικό την ιστορία της Αθήνας και τις ανάγκες των κατοίκων. Υπήρξε πλήρως λειτουργικό κτήριο για 2125 χρόνια μέχρι την ανατίναξή του από τον Μοροζίνι.

Η κατασκευή του Παρθενώνα, συμπεριλαμβανομένων των γλυπτών, ολοκληρώθηκε το 432 π.Χ. Για περίπου 700 χρόνια η μορφή του δεν είχε αλλάξει ιδιαίτερα, έως την καταστροφή του από πυρκαγιά το 267 μ.Χ. κατά την εισβολή των Ερούλων στην Αθήνα και επισκευάστηκε λίγες δεκαετίες μετά. Πιθανότατα τον 6ο αιώνα μ.Χ. (κατά άλλους τον 5ο αιώνα) μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό αφιερωμένο στην Αγία Σοφία και στη συνέχεια στην Παναγία και τέλος μετατράπηκε σε τζαμί από τους Οθωμανούς, όταν κατέλαβαν την Αθήνα το 1458. Η μεγαλύτερη καταστροφή επήλθε με τον βομβαρδισμό του Παρθενώνα από τον Βενετό Μοροζίνι το 1687, οπότε για πρώτη φορά στην ιστορία του, το κτήριο έγινε ανοιχτό ερείπιο, ανοίγοντας τον δρόμο για εκτεταμένες καταστροφές και λεηλασίες, με σημαντικότερη αυτή του Έλγιν το διάστημα 1801-1812. Ως τελευταία σημαντική φάση θα προσέθετα και τις αναστηλώσεις που έχουν γίνει στο παρελθόν και συνεχίζονται και σήμερα

Πολύ σύντομα μπορούμε να πούμε πως ο Παρθενώνας ήταν αρχαίος ελληνικός ναός για περίπου 950 χρόνια, χριστιανικός για περίπου 900, τζαμί για περίπου 230 και προστατευόμενο μνημείο για περίπου 187.

Η Ακρόπολη που βλέπουμε σήμερα, πόσο κοντά είναι σε εκείνη της κλασικής Αθήνας; 

Απέχει αρκετά θα έλεγα. Όταν ονομάζεις ένα χώρο μουσείο ή μνημείο αυτομάτως είναι σαν να προσπαθείς να το παγώσεις στο χρόνο και να το ‘προφυλάξεις’ από περαιτέρω εξέλιξη, διατηρώντας το σε μία κατάσταση που ορίζουν τα ήθη της κάθε εποχής. Στην περίπτωση της Ακρόπολης, που είχε μια χρηστικού τύπου εξελικτική πορεία χιλιετιών, με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους αποφασίστηκε η κατεδάφιση όλων των κτηρίων που ανήκαν στο ευρύτατο φάσμα από την ύστερη αρχαιότητα έως την οθωμανική περίοδο, με σκοπό την επιστροφή του βράχου στη μορφή της κλασικής αρχαιότητας. Αυτό που έμεινε ‘όρθιο’ είναι ουσιαστικά ο Παρθενώνας, το Ερέχθειο και τα Προπύλαια με τον Ναό της Αθηνάς Νίκης και όλα σε ερειπιώδη μορφή. Αντί λοιπόν να επιστρέψει η Ακρόπολη στο κλασικό της μεγαλείο πέρασε απλώς σε μία νεωτερική φάση εμποτισμένη από τις αντιλήψεις του κλασικισμού και του ρομαντισμού του 19ου αιώνα. Στις 3d αναπαραστάσεις του Ancient Athens 3D μπορεί να δει κανείς πως κατά την κλασική αρχαιότητα υπήρχαν πολύ περισσότερα κτήρια, μεγάλη χρωματική ποικιλία και πλήθος αναθημάτων.

Ταιριάζει τελικά η τεχνολογία με μια επιστήμη, την αρχαιολογία, που την είχαμε εν πολλοίς αποκλείσει από τα νέα μέσα. Τι νέες προοπτικές μπορεί να προσφέρει; 

Δεν υπάρχει νομίζω πλέον τομέας όπου να μην ταιριάζει η τεχνολογία. Στην Ελλάδα στον τομέα της αρχαιολογίας είχα παρατηρήσει αρκετή δυσπιστία ως προς τα νέα μέσα στο παρελθόν. Ευτυχώς αυτό δεν ίσχυε παντού και το τοπίο έχει αρχίσει να αλλάζει. Συγκεκριμένα, όσον αφορά την τεχνολογία 3D, διαδικασίες όπως η φωτογραμμετρία και το 3d scanning χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο για την καταγραφή ευρημάτων, ανασκαφών αλλά και ολόκληρων μνημείων. Βλέπουμε όλο και περισσότερα μουσεία να χρησιμοποιούν την ψηφιακή τεχνολογία και έτσι όχι μόνο γίνονται πιο προσιτά στο κοινό και στις νεότερες γενιές, αλλά μπορούν να μεταδώσουν πολλή περισσότερη πληροφορία και με μεγαλύτερη επιτυχία από μία παραδοσιακή λεζάντα. Το 3d printing από την άλλη προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες για εκπαιδευτικά προγράμματα, για χρήση από άτομα με προβλήματα όρασης κτλ.

Υπάρχουν ανάλογα project για άλλες πόλεις ή μνημεία του κόσμου; 

Φυσικά γιατί η τεχνολογία γίνεται όλο και περισσότερο προσιτή, οπότε πλέον δεν χρειάζεται απαραίτητα να είσαι ένας μεγάλος φορέας ή εταιρεία για να επιχειρήσεις κάτι τέτοιο. Θα αναφέρω ενδεικτικά μόνο τα project «Byzantium 1200», το «Italica Romana» και το «History in 3d».

Υπήρξε ποτέ οποιαδήποτε προσέγγισή σου από κάποιον φορέα, προκειμένου να βοηθήσει στην προώθηση ή στην χρηματοδότηση του project; 

Προσέγγιση γενικά με αφορμή το Ancient Athens 3D έχει υπάρξει και έχω πραγματοποιήσει μέσω συνεργασιών έργα για μουσεία και εφορείες αρχαιοτήτων, όπως πχ στους Δελφούς, στην Πύλο, στην Κέρκυρα κ.ά. Προσέγγιση όμως που να αφορά αποκλειστικά το Ancient Athens 3D δεν είχα ποτέ για χρηματοδότηση ή προώθηση. Αντιθέτως μάλιστα δεν είναι λίγοι εκείνοι που έχουν ζητήσει δωρεάν τα μοντέλα ή που έχουν χρησιμοποιήσει εικόνες ως δικές τους. Παρόλα αυτά προσπαθώ στον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο που τα τελευταία χρόνια διαθέτω, να συνεχίζω να το εμπλουτίζω και να το συντηρώ όσο μπορώ με δικά μου μέσα. Θα πρέπει να πω βέβαια πως έχουν υπάρξει άνθρωποι που εντελώς εθελοντικά έχουν βοηθήσει σημαντικά το έργο μου. Για παράδειγμα, ο καθηγητής αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ Χρύσανθος Κανελλόπουλος με τις μελέτες και τα σχέδια του οποίου έγιναν εφικτές αναπαραστάσεις όπως της Βιβλιοθήκης του Αδριανού, της Ρωμαϊκής Αγοράς και του Ολυμπιείου.

Έχουμε δει την κλασική αρχαιότητα να γίνεται συχνά έρμαιο συνωμοσιολογίας και παραεπιστήμης. Πιστεύεις ότι εγχειρήματα σαν και το δικό σου βοηθούν κάπως για την καλύτερη κατανόηση του ποια ήταν η αρχαία Αθήνα. Είχες και έναν τέτοιο σκοπό;

Ισχύει αυτό που λες και είναι αρκετά θλιβερό. Είναι δύσκολο να πει κανείς αν εγχειρήματα σαν το Ancient Athens 3D βοηθούν στην αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων. Πιστεύω πως το πρόβλημα της παραεπιστήμης και της συνωμοσιολογίας, όπως έχει εξελιχθεί, για να λυθεί χρειάζεται μια πολύ πιο μαζική και οργανωμένη προσπάθεια.  Το Ancient Athens 3D δεν είναι μια ιστοσελίδα κατάρριψης θεωριών συνωμοσίας σε καμία περίπτωση, θέλω όμως να ελπίζω πως βοηθά στην κατανόηση της αρχαίας Αθήνας προς μια πιο ορθή κατεύθυνση.

> Μπορείτε να βρείτε το Ancient Athens 3D στο facebook,στο instagram, στο youtube. Φυσικά και στο site που θα βρείτε σε αυτό το λινκ: http://www.ancientathens3d.com/