Τα fake news είναι πιο πολλά από ποτέ στον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς

Δεν θα μπορούσε παρά να προκαλέσει παγκόσμιο αποτροπιασμό και ανατριχίλα η είδηση από τα χείλη του προέδρου Joe Biden: δεκάδες μωρά εντοπίστηκαν αποκεφαλισμένα στο χωριό Κφαρ Αζά, μετά την εισβολή της Χαμάς στα ισραηλινά εδάφη, το περασμένο Σάββατο. Η είδηση μεταδόθηκε αστραπιαία σε όλα τα media του πλανήτη, προκάλεσαν καταιγισμό δημοσιεύσεων στα social media, και λίγα εικοσιτετράωρα αργότερα το γεγονός διαψεύδεται από εκπρόσωπο του ισραηλινού στρατού στο τουρκικό πρακτορείο, αναγνωρίζοντας ότι αναπαρήχθηκε άκριτα.

Αλλά, η ζημιά είχε ήδη τελεστεί στη δημόσια σφαίρα και το κοινό αίσθημα. Και δεν είναι το μόνο παράδειγμα. Το αφήγημα των αποκεφαλισμένων μωρών, το οποίο εντοπίστηκε ότι ξεκίνησε (με πειστικό τρόπο) από ένα αγγλόφωνο ισραηλινό μέσο, αποτελεί μονάχα μια σταγόνα στον ωκεανό της παραπληροφόρησης μέσα στον οποίον είναι βουτηγμένος ο πόλεμος της τελευταίας εβδομάδας μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς.

Από την πρώτη στιγμή, το βλέμμα της Δύσης για την πραγματικότητα στη Μέση Ανατολή περνούσε μέσα από το αφερέγγυο και –όπως θα δούμε στη συνέχεια– συχνά παραπλανητικό, υποκινούμενο φίλτρο των social media.

Μια εβδομάδα μετά, γνωρίζουμε ότι πρωτοφανώς μεγάλο μέρος του υλικού αυτού είναι ψευδές:

Γνωρίζουμε π.χ. ότι το βίντεο που υποτίθεται ότι αποτύπωνε στρατηγούς του Ισραήλ μετά τη σύλληψή τους από μαχητή της Χαμάς, ενώ στην πραγματικότητα έδειχνε παλιότερη κράτηση αυτονομιστών στο κράτος του Αζερμπαϊτζάν, γνωρίζουμε ότι κλιπ από το βιντεοπαιχνίδι Arma 3 είχε χρησιμοποιηθεί παραπλανητικά ως κατάρριψη αεροσκάφους από τους Παλαιστίνιους, γνωρίζουμε ότι το έγγραφο του Λευκού Οίκου για βοήθεια εκατομμυρίων στο Ισραήλ ήταν πλαστό, και άλλα πολλά παραδείγματα, τα οποία εντοπίστηκαν από ερευνητικές ομάδες όπως το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Αλλά, και πάλι, η ζημιά είχε ήδη προκληθεί.

«Υπάρχει τόσο παλιό και ανακυκλωμένο υλικό το οποίο αναπαράγεται (σ.σ. με νέα νοηματοδότηση), που είναι αδύνατο για τους χρήστες να διαχωρίσουν τι είναι πραγματικό και τι όχι», δήλωσε η Dina Sadek, ερευνήτρια Μέσης Ανατολής στο Ατλαντικό Συμβούλιο. Το νέο αυτό δεν είναι καινούργιο. Το καινούργιο είναι ότι εάν πέρσι, παρακολουθώντας τον πόλεμο στην Ουκρανία, λέγαμε ότι πρόκειται για τον «πρώτο TikTok πόλεμο της ιστορίας», τώρα γινόμαστε μάρτυρες του πρώτου «X πολέμου».

Η αναφορά δεν πάει σε ακτίνες και άγνωστα υπερόπλα, αλλά στην ψηφιακή πραγματικότητα που έχει διαμορφώσει ο Elon Musk με την ανάληψη του Twitter.

Ο ρόλος του X στον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς

Να ξεκινήσουμε με μια ποσοτική καταμέτρηση: μέχρι το πρωί της Δευτέρας 9/11 (δύο μέρες μετά την εισβολή των Χαμάς και πρώτη μέρα απάντησης του Ισραήλ με βομβαρδισμούς και περιοριστικό κλοιό στη Λωρίδα της Γάζας), στην πλατφόρμα του Elon Musk υπήρχαν καταχωρημένες πάνω από 50 εκατομ. δημοσιεύσεις σχετικές με τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή.

Συνειδητά, να θυμίσουμε, το Facebook και το Instagram έχουν δώσει από καιρό προτεραιότητα (μέσω αλγορίθμου) στο προσωπικό περιεχόμενο, αντί εκείνου των ειδησεογραφικών σελίδων. Το ίδιο πράττει μέχρι στιγμής και το Threads, ο «αντικαταστάτης» του Twitter που δημιουργήθηκε μετά την εξαγορά από τον Elon Musk. «Θα ήταν πολύ επικίνδυνο αυτή τη στιγμή (σ.σ. να δώσουμε προτεραιότητα στην ειδησεογραφία), δεδομένης της ωριμότητας της πλατφόρμας κι όσων διακυβεύονται», δήλωσε ο επικεφαλής Adam Mosseri.

Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, το X και το TikTok κατέχουν σχεδόν το μονοπώλιο σε διαμοιρασμό υλικού πεδίου.

Τη διακίνηση, δηλαδή, εικόνων και βίντεο απ’ το πεδίο της μάχης, τα καταφύγια και τις υπόγειες στοές στη Γάζα. Και θα αναρωτηθείτε, τώρα: ωραία, τι το διαφορετικό ισχύει στη Μέση Ανατολή σε σχέση με τη μακρόχρονη σύγκρουση στην Ουκρανία; Ότι τώρα είναι ο πρώτος πόλεμος που έχει στα χέρια του την –άλλοτε κατεξοχήν– πλατφόρμα έκφρασης (και διαμόρφωσης) της δημόσιας σφαίρας με τις αλλαγές στην πολιτική που εφάρμοσε ο Elon Musk.

«Σε περιόδους πολέμου, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γίνονται πεδίο μάχης προπαγάνδας», διευκρίνισε ο Emerson Brooking από το Ατλαντικό Συμβούλιο στο CNN, «σήμερα, το X είναι η κύρια πλατφόρμα όπου γίνεται αυτή η διαδικτυακή μάχη».

Μια πλατφόρμα με σημαντικά περιορισμένο προσωπικό, χωρίς να υφίσταται πλέον το εσωτερικό Συμβούλιο Εμπιστοσύνης και Ασφάλειας για τον έλεγχο του περιεχομένου, και με το μπλε τικ σε ισχύ. Μετά το συνολικό επαναμπραντάρισμα της πλατφόρμας, να θυμίσουμε, ο Elon Musk έδωσε τη δυνατότητα σε κάθε χρήστη να αποκτήσει το σήμα του έγκριτου προφίλ, απλά πληρώνοντας. Κάπως έτσι, η αξιοπιστία έγινε εξαγοράσιμη και τώρα φαίνονται οι συνέπειες αυτής της απόφασης. Παράλληλα, επανήλθαν λογαριασμοί που είχαν αποκλειστεί και τα όρια συνολικά της πλατφόρμας (π.χ. για hate speech) αμβλύνθηκαν.

«Η απόκτηση του μπλε σήματος με πληρωμή σημαίνει πρακτικά ότι είναι αδύνατο να ξεχωρίσεις σήμερα έναν έμπειρο δημοσιογράφο από έναν λογαριασμό που δημιουργεί και αναπαράγει κατασκευασμένο περιεχόμενο, εξήγησε ο Brooking στο CCN. Δίνεται η δυνατότητα για τα λεγόμενα Community Notes από την πλατφόρμα (παλιότερα Birdwatch) ώστε να επισημαίνεται το ψευδές ή αναληθές περιεχόμενο απ’ τους χρήστες, αλλά μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία αυτή, οι δημοσιεύσεις έχουν κερδίσει εκατομμύρια προβολές, οπότε –για ακόμη μια φορά– η ζημιά έχει γίνει.

Το δίκτυο των ψευδών λογαριασμών

Σε συνέντευξη που παραχώρησε επικεφαλής της Χαμάς στους New York Times, παραδέχτηκε ότι «η οργάνωση επωφελείται από την έλλειψη ελέγχου στην πλατφόρμα X, δημοσιεύοντας υλικό βιαιοπραγιών και γραφιστικά για να τρομοκρατήσουν τους πολίτες του Ισραήλ. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο απηύθυνε διορία 24 ωρών στον Elon Musk για να διαχειριστεί την παραπληροφόρηση που διανέμεται από την πλατφόρμα του, ενώ ανακοίνωσε ότι ξεκινάει έρευνα.

Από την πλευρά της, η εταιρεία του X έχει ανακοινώσει ότι μετά την έναρξη του πολέμου έχει αφαιρέσει μαζικά νεοσύστατους λογαριασμούς που σχετίζονται με τη Χαμάς και σε αστραπιαίο χρόνο δημοσίευσαν «δεκάδες χιλιάδες ποστ». Διευκρίνισαν επίσης ότι έχουν ρυθμίσει εκ νέου τις πολιτικές της πλατφόρμας, ώστε να είναι «εμπιστεύσιμη για ειδησεογραφία».

Την ίδια στιγμή, μια ερευνητική πλατφόρμα με το όνομα Alethea, αποκάλυψε ένα δίκτυο τουλάχιστον 67 εν ενεργεία λογαριασμών που έχουν επιστρατευτεί για παραπληροφόρηση σχετικά με τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Πρόκειται για προφίλ τα οποία μέχρι πρότινος φαίνονταν αθώα, δημοσιεύοντας άσχετα με την πολιτική θέματα (όπως το επαγγελματικό μπάσκετ και η ζωή στην Ιαπωνία), ενώ την τελευταία εβδομάδα έχουν θέσει σε πλήρη λειτουργία τις μηχανές τους, αναπαράγοντας κατά ριπάς δημοσιεύσεις.

Όπως αποδεικνύεται για ακόμη μια φορά, η ιστορία των πολέμου δε γράφεται μόνο στο μέτωπο, με σφαίρες και οβίδες.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ

LIFE

Τι είναι η Χαμάς και τι ζητά, με απλά λόγια