Τελικά, πόσο άγρια ήταν τα πάρτι των Αρχαίων Ελλήνων;
- 29 ΜΑΙ 2023
«Κι ήταν πολλοί δικοί κι αξάδερφοι, που μ᾿ είχαν ζώσει τότε / με παρακάλια δοκιμάζοντας να με κρατήσουν σπίτι’ / στεφανοκέρατα, στριφτόζαλα πλήθος έσφαζαν βόδια / κι αρνιά παχιά, κι απάνω στου Ηφαίστου τη φλόγα τεντωμένοι / καψαλίζονταν χοίροι, που ‘πλεχαν μες στο πολύ τους ξίγκι / και το κρασί κρουνός επίνουνταν απ᾿ τα σταμνιά του γέρου» αφηγείται με αρκετό στόμφο στη Ραψωδία Ι’ της Ιλιάδας ο Φοίνικας, ο προσωπικός παιδαγωγός του Αχιλλέα.
Είναι μία από τις πρώτες σκηνές μάζωξης/γλεντιού/οικογενειακού πάρτι που μάς σώζονται και δείχνει ξεκάθαρα ότι φαγητό και ποτό έπαιζαν πάντα τον πρώτο ρόλο στις γιορτές. Μετά ερχόταν η ποίηση, η μουσική και -ναι, προφανώς- το σεξ.
Πώς όμως φτάσαμε να θεωρούμε ότι τα πάρτι των Αρχαίων Ελλήνων κάνουν τα δικά μας να μοιάζουν με συγκεντρώσεις για απογευματινό τσάι; Ας δούμε κάποια βασικά στοιχεία τα οποία έχτισαν, όχι άδικα, τον μύθο.
Οίνος ευφραίνει καρδίαν
Ποιο ήταν το μοναδικό στοιχείο που δε θα μπορούσε να λείπει από καμία αρχαιοελληνική γιορτή; Το κρασί. Χωρίς αυτό κανένα πάρτι δεν ξεκινούσε.
Σε αντίθεση όμως με εμάς, οι Αρχαίοι Έλληνες έριχναν νερό στο κρασί τους: το νέρωναν για αντέχουν πιο πολλή ώρα αλλά και επειδή ενώ λάτρευαν την ελαφρά μέθη θεωρούσαν τραγικό να γίνεσαι τελείως χάλια από το αλκοόλ. Ήταν ένα είδος ύβρις στα μάτια τους.
Βέβαια, πρέπει να σημειώσουμε ότι η μεγάλη πλειονότητα των Αρχαίων ζούσε με μικροσκοπικά σπίτια, τα οποία δεν ήταν κατάλληλα για γιορτές. Έτσι, πήγαιναν στις ταβέρνες.
Ένας μέρος όπου σύχναζαν -ανήκουστο για τις υψηλές κοινωνικές τάξεις της εποχής- εκτός από άντρες, σκλάβοι και γυναίκες. Οι αναφορές που έχουμε κάνουν λόγο για ατμόσφαιρα υπέροχου decadence, κάπως σαν τα σημερινά after-άδικα.
Εκείνα όμως τα πάρτι των Αρχαίων Ελλήνων που άφησαν πραγματικά ιστορία, δεν είχαν λαϊκή καταγωγή. Αντίθετα, συνέβαιναν στα σπίτια των υψηλά ιστάμενων προσώπων της εποχής.
Ξέφρενα πάρτι ή φιλοσοφικές βραδιές;
Στα σπίτια των πλούσιων και σημαντικών υπήρχε ένα ειδικό δωμάτιο για τα συμπόσια: εκεί υπήρχαν ντιβάνια τοποθετημένα με τέτοιον τρόπο ώστε όλοι οι συμμετέχοντες να έχουν οπτική επαφή μεταξύ τους.
Δίπλα στα ντιβάνια έβαζαν τρίποδα ώστε οι καλεσμένοι να μπορούν να ακουμπούν τις κούπες και τα ρηχά πιάτα. Οι σκλάβοι έφερναν το φαγητό, το οποίο στα κλασικά χρόνια προηγείτο του κρασιού, και γενικά ήταν υποχρεωμένοι να περιποιούνται τους συμμετέχοντες.
Γυναίκες δεν υπήρχαν παρά μόνο εάν επρόκειτο για οικογενειακή γιορτή. Με μία φυσικά εξαίρεση: τις εταίρες, οι οποίες πολλές φορές αποτελούσαν κομβικό στοιχείο του πάρτι. Οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν την κακή συνήθεια να κρατούν τις συζύγους, τις κόρες και τις αδερφές τους κλειδωμένες στα σπίτια, όσο οι ίδιοι το «έκαιγαν» με τις εταίρες για να επιστρέψουν έπειτα στην οικογενειακή εστία.
Σε όλες τις κακές συνήθειες, βέβαια, υπάρχουν και εξαιρέσεις, όπως αυτή του Περικλή, ο οποίος είχε σοκάρει την Αρχαία Αθήνα επιλέγοντας να μοιράζεται τη ζωή του με μία εταίρα, την Ασπασία από τη Μίλητο. Αλλά αυτό ήταν από σπάνιο έως ανήκουστο.
Πότε ακριβώς ξεκινούσε το πραγματικό πάρτι; Ακριβώς μετά το φαγητό, και αφού οι σκλάβοι είχαν μαζέψει όλα τα κόκαλα και τα κελύφη των θαλασσινών τα οποία είχαν καλύψει το πάτωμα. Γίνονταν κάποιες σπονδές στον θεό Διόνυσο (ίσως η μοναδική φορά που οι Αρχαίοι έπιναν το κρασί χωρίς νερό) και ύστερα ήταν έτοιμοι για το κυρίως μέρος.
Τι συνέβαινε λοιπόν στα συμπόσια; Λίγο-πολύ τα πάντα, ανάλογα με τις ορέξεις των καλεσμένων. Έτσι, μπορεί από τη μία να είχαμε φιλοσοφικές συζητήσεις και από την άλλη drinking games. Το πιο γνωστό από αυτά τα τελευταία, ήταν ο κότταβος – όπου οι συνδαιτυμόνες πετούσαν κρασί προς το κέντρο του δωματίου και την «πλάστιγγα», μια πιατέλα προσαρμοσμένη ψηλά σε ένα ραβδί.
Αντίστοιχα, εκτός από τις συζητήσεις, δεν ήταν καθόλου σπάνιο ένα παιχνίδι με στίχους. Ένας καλεσμένος ξεκινούσε το ποίημα απαγγέλοντας μία στροφή, και στη συνέχεια οι υπόλοιποι έπρεπε να συνεχίσουν από εκεί που σταμάτησε ο προηγούμενος. Μία παράδοση που, κατά κάποιον τρόπο, συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Κρασί, τραγούδι, παιχνίδια. Όχι, οι δραστηριότητες δε σταματούσαν εκεί. Το σεξ δεν ήταν καθόλου σπάνιο. Μην έχεις όμως στο μυαλό σου παντρεμένα ζευγάρια.
Εκείνο που συνήθως συνέβαινε ήταν έρωτας ανάμεσα σε παντρεμένους άντρες και εταίρες ή ανάμεσα σε άντρες εραστές, συνήθως με αρκετή διαφορά ηλικίας, όπως ήταν το «έθιμο» στην Αρχαία Ελλάδα.
Οι αλλαγές μέσα από τους αιώνες
Από τα συμπόσια της Κλασικής Αθήνας μέχρι τα ρωμαϊκά όργια μεσολάβησαν μερικοί αιώνες, οι οποίες φαίνεται ότι έγειραν την πλάστιγγα περισσότερο προς την ξέφρενη διασκέδαση και λιγότερο προς τις φιλοσοφικές αναζητήσεις. Αυτό, βέβαια, δεν έγινε από τη μία στιγμή στην άλλη.
Ήδη από τα Ελληνιστικά Χρόνια και τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, βλέπουμε ότι οι συνήθειες αλλάζουν: καταρχάς, το φαγητό και το ποτό ρέει καθ’ όλη τη διάρκεια του συμποσίου σε αντίθεση με παλιότερα, όπου πρώτα έτρωγαν και έπειτα έπιναν. Έτσι, έχουμε μία εξελικτική διαδικασία η οποία από υπερβολή σε υπερβολή έφτασε να θυμίζει σκηνές από την περιβόητη soft porn ταινία των late 70s, Καλιγούλας.
Σε κάθε περίπτωση ένα είναι σίγουρο: τα πάρτι των Αρχαίων Ελλήνων πολύ συχνά ξέφευγαν. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι σώζονται μέχρι σήμερα αμφορείς, οι οποίοι δείχνουν σκλάβους να βοηθούν τους μεθυσμένους καλεσμένους να κάνουν εμετό ή αντροπαρέες να χορεύουν ξέφρενα ντυμένες με γυναικεία ρούχα.
Και δεν είναι μόνο αυτό, αφού υπάρχει και η εξής απίστευτη ιστορία: σε ένα συμπόσιο οι άντρες έγιναν τόσο έξαλλοι από το κρασί ώστε άρχισαν να πετούν τα έπιπλα από τα παράθυρα, νομίζοντας ότι είναι πάνω σε καράβι που βουλιάζει και πρέπει να ελαφρύνουν το φορτίο. Ότι, δηλαδή, έκαναν πολλά χρόνια αργότερα οι rockstars των 70s και 80s στα δωμάτια ξενοδοχείων: τρελαμένοι από τη χρήση ουσιών έκαναν επίθεση χωρίς έλεος σε καναπέδες, τηλεοράσεις, κρεβάτια και φωτιστικά.
Μάλιστα, υπάρχουν και πιο ακραίες περιπτώσεις: μετά από ένα βράδυ οινοποσίας, ο Μέγας Αλέξανδρος σκότωσε τον Κλείτο (τον άνθρωπο που του είχε σώσει τη ζωή στη μάχη του Γρανικού) σε μία έκρηξη μεθυσμένης οργής εξαιτίας της κριτικής που του άσκησε. Αντίστοιχα, όταν ο Δημήτριος ο Πολιορκητής πιάστηκε αιχμάλωτος από τον Σέλευκο, του δόθηκε η δυνατότητα να παραμείνει σε κατά-κάποιον-τρόπο κατ’ οίκον επιτήρηση πολύ κοντά στον τελευταίο. Το δέχθηκε. Και επί σχεδόν δύο χρόνια επιδιδόταν σε καθημερινά πάρτι οινοποσίας, τα οποία και τον οδήγησαν στον θάνατο το 283 π.Χ.
Το αποτέλεσμα, λοιπόν, των συμποσίων δεν ήταν πάντα καλό; Πολλές φορές ακολουθούσε ένα όχι και τόσο όμορφο μεθυσμένο χάος. Κανείς, λοιπόν, δεν μπορεί να πει ότι οι Αρχαίοι Έλληνες δεν ήξεραν πώς να γλεντάνε – απλά, καμιά φορά, το παράκαναν.
