Théoneste Bagosora, το ανθρώπινο τέρας πίσω από τη γενοκτονία της Ρουάντα

«Ο βασικός λόγος που το αίτημα του Bagosora για πρόωρη αποφυλάκιση μας έβρισκε πάντα αντίθετους, ήταν το γεγονός ότι ποτέ δεν ανέλαβε τις ευθύνες του για τις σφαγές, ποτέ του δεν έδειξε κάποιος ίχνος μεταμέλειας ή μετάνοιας· παρέμεινε πάντα ένας άντρας που σε πολλές περιπτώσεις δεν μπορούσε να ελέγξει τον εαυτό του» έγραψε σε ένα χαρακτηριστικό tweet ο Olivier Nduhungirehe, πρέσβης της Ρουάντα στην Ολλανδία.

Πριν λίγες ώρες, ο Théoneste Bagosora άφησε την τελευταία του πνοή σε ένα κελί στο Μάλι όπου βρισκόταν φυλακισμένος. Ήταν 80 χρονών και κανονικά είχε ακόμα εννιά χρόνια ποινής να εκτίσει.

Το ανθρώπινο τέρας δεν βρίσκεται πια στη ζωή, οι εφιάλτες όμως που έφτιαξε με τα χέρια του θα στοιχειώνουν για πάντα την αφρικανική ήπειρο.

Ρουάντα, μια πολύπαθη χώρα

Από τον Ιανουάριο του 1993 έως τον Μάρτιο του 1994 πέρασαν τα σύνορα της Ρουάντα περισσότερες από 500 χιλιάδες ματσέτες – διπλάσιος, δηλαδή, αριθμός από ό,τι συνήθως. Ήταν φανερό πως η κατάσταση στην αφρικανική χώρα μύριζε μπαρούτι και αίμα. Άλλωστε, είχαν περάσει ήδη τέσσερα χρόνια από τη στιγμή που ξεκίνησαν οι πρώτες εμφύλιες διαμάχες.

Την ιστορία της Ρουάντα είναι πολύ δύσκολο να την αντιληφθεί κανείς, ιδιαίτερα αν είναι Δυτικός. Οι δύο βασικές φυλετικές (;) ομάδες, οι Τούτσι και οι Χούτου, μιλούν την ίδια γλώσσα και μοιράζονται πάρα πολλά κοινά στοιχεία. Πριν την αποικιοκρατία, ο διαχωρισμός τους ήταν μάλλον περισσότερο ταξικός και λιγότερο φυλετικός. Μετά την αποικιοκρατία, ο διαχωρισμός αυτός έγινε ξεκάθαρα ταξικός: αν γεννιόσουν Χούτου δεν μπορούσες ποτέ να μπεις στην ελίτ των Τούτσι.

«Ο συνταγματάρχης Bagosora προετοίμαζε το έδαφος για καρό με σύνθημα το Hutu Power»

Τελικά, στα χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο και ύστερα από πολλές περιπέτειες, οι Χούτου βρέθηκαν στην εξουσία. Φυσικά, όπως σχεδόν πάντα συνέβαινε εκείνα τα χρόνια στην Αφρική, δεν μιλάμε για κοινοβουλευτική δημοκρατία με τον τρόπο που την εννοούμε στη Δύση. Οι πληγές της αποικιοκρατίας ήταν πολύ βαθιές, ο οπλισμός όμως που είχαν στα χέρια τους οι αντίπαλες ομάδες αρκετός για να σπείρουν τον όλεθρο.

Κάπως έτσι, στήθηκε μέσα από τις δεκαετίες ένα εκρηκτικό σκηνικό: Εκατοντάδες χιλιάδες Τούτσι βρέθηκαν αυτοεξόριστοι σε διπλανές χώρες. Δεν σταμάτησαν όμως να προσπαθούν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους με κάθε τρόπο – και πολύ συχνά με τα όπλα. Οι συνθήκες για να θεριέψει το φυλετικό μίσος ήταν ιδανικές. Όταν το 1990 το «Πατριωτικό Μέτωπο», οργάνωση αποτελούμενη από Τούτσι πρόσφυγες, εισέβαλε από την Ουγκάντα στη Ρουάντα, ένας νέος κύκλος αίματος άνοιξε. Η κατάληξή του θα ήταν τραγική.

Μαζικές σφαγές με την υπογραφή του Bagosora

Οι ματσέτες δεν είχαν φτάσει μόνες τους μέχρι το έδαφος της Ρουάντα. Ο συνταγματάρχης Théoneste Bagosora προετοίμαζε για καιρό το έδαφος. Το σύνθημά του; Hutu Power.

O Bagosora είχε αναρριχηθεί μέχρι τη θέση του Υπουργού Αμύνης στην κυβέρνηση του Προέδρου Juvénal Habyarimana, ενώ παράλληλα συνδεόταν με τους akazu, μια παραστρατιωτική εξτρεμιστική ομάδα η οποία βρισκόταν υπό τη διεύθυνση της Agathe Habyariman, συζύγου του Προέδρου. Όταν ο τελευταίος έπεσε νεκρός τον Απρίλιο του 1994, μετά από επίθεση στο αεροπλάνο όπου επενέβαινε, δημιουργήθηκε ένα κενό εξουσίας.

Ο ιθύνων νους πίσω από τη Γενοκτονία της Ρουάντα δεν έχασε χρόνο. Παρότι η υπόλοιπη πολιτική ηγεσία δεν ήθελε ο στρατός να αναλάβει την εξουσία, εκείνος επέμεινε. Έφτασε σε σημείο μάλιστα, όπως όλα δείχνουν, να δολοφονήσει την Αντιπρόεδρο της χώρας, που δεν ήταν άλλη από την Agathe Habyariman.

Το πεδίο ήταν πια τελείως ανοιχτό για να δράσουν οι Interahamwe, οι παραστρατιωτικές ομάδες νεαρών φανατικών που οργάνωνε για καιρό ο Bagosora. To σύνθημα δόθηκε και ο ραδιοφωνικός σταθμός Radio Mille Collines έριχνε λάδι στη φωτιά μέσα από ένα πολύ συγκεκριμένο μοτό: Εξοντώστε τους Τούτσι.

«Ένα τέρας που ποτέ δεν έδειξε μεταμέλεια για τις πράξεις του. Ένας Αφρικανός Himler»

Μάλιστα, δεν ήταν μόνο αυτή η φυλετική ομάδα που βρέθηκε αντιμέτωπη με τα πολυβόλα και τις ματσέτες. Το όργιο της βίας ήταν τόσο εκτενές ώστε ακόμα και μετριοπαθείς Χούτου που προσπάθησαν να σταματήσουν τις σφαγές, βρέθηκαν δολοφονημένοι. Οι αριθμοί παγώνουν το αίμα: περισσότεροι από 200 χιλιάδες βιασμοί και ίσως περισσότεροι από 1 εκ. νεκροί.

Εκείνο, όμως, που ίσως αποδείχθηκε μοιραίο σφάλμα για τον Théoneste Bagosora είναι ότι δεν σεβάστηκε ούτε καν τους κυανόκρανους. Σε μια επίδειξη αιμοσταγούς μανίας, ήταν παρών στον βασανιστικό θάνατο 10 Βέλγων στρατιωτών. Μετά από αυτό το συμβάν, οι ειρηνευτικές δυνάμεις αποχώρησαν άμεσα από τη Ρουάντα. Ο δρόμος για τη σφαγή ήταν πια τελείως ανοιχτός.

Αντί επιλόγου

Κανείς δεν γνωρίζει αν οι πράξεις του Théoneste Bagosora ορίζονταν από την εκδικητική του μανία και τον φανατισμό ή αν πίστευε ότι οι τερατώδεις πράξεις του θα μπορούσαν να τον οδηγήσουν στο ψηλότερο σκαλί της εξουσίας. Ίσως, και τα δύο. Σε κάθε περίπτωση πάντως, παρόλο το άπειρο αίμα που έχυσε, τελικά δεν πέτυχε τον σκοπό του.

Βρέθηκε κυνηγημένος, κατέφυγε στο Ζαίρ, και αργότερα στο Καμερούν όπου και συνελήφθη. Στη δίκη που ακολούθησε καταδικάστηκε για οκτώ διαφορετικά εγκλήματα, κάποια από αυτά ενάντια στην ανθρωπότητα: για φόνο (δις), για γενοκτονία, για βιασμό, για εξανδραποδισμό, για άλλες απάνθρωπες πράξεις, για βία απέναντι στην ανθρώπινη ζωή (δις) αλλά και για επαίσχυντες πράξεις ενάντια στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Όλα αυτά, βέβαια, ωχριούν μπροστά σε αυτό που πραγματικά υπήρξε ο Bagosora. Ένα αμετανόητο τέρας που ποτέ δεν έδειξε μεταμέλεια για τις πράξεις του. Ένας Αφρικανός Himler.

Μπορεί κανείς να δει μέχρι σήμερα τα μνημεία φρίκης που άφησε στη Ρουάντα: υπάρχουν εκκλησίες που φυλούν τα κόκαλα των θυμάτων σαν φοβερά ενθύμια.

Τα θύματα έψαξαν άσυλο σε εκείνες, οι παραστρατιωτικές όμως ομάδες δεν σεβάστηκαν ούτε αυτό. Συνέχισαν το μακελειό ακόμα και σε ουδέτερο, καθαγιασμένο έδαφος.