Θεσμοφόρια: Το Thanksgiving των Αρχαίων Ελλήνων

Με λίγα λόγια, οι Αμερικανοί ευγνωμονούν το Θεό κάθε χρόνο, για τη δυνατότητα να γεμίζουν με φαγητά το τραπέζι τους. Θα περίμενε κανείς, όπως και στην περίπτωση του Halloween, έτσι και με το Thanksgiving, να έχει ανοίξει μια πόρτα μίμησης του εθίμου και στα μέρη μας. Κάπου εδώ έρχεται μια ανατροπή στη ροή της ιστορίας μας, καθως οι Ευχαριστίες όντως υπήρξαν στο εορτολόγιό μας, κατά την εποχή του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Το όνομα της αρχαιοελληνικής γιορτής ήταν λιγότερο προβλέψιμο και περισσότερο αινιγματικό από τις μάλλον πεζές ‘Ευχαριστίες’. Αναφέρομαι φυσικά, στα Θεσμοφόρια.

Ο μύθος των Θεσμοφορίων

Ένα λαμπερό από φως πρωινό, η Περσεφόνη μάζευε λουλούδια σε ένα λιβάδι μαζί με τις φίλες τις, τις Ωκεανίδες νύμφες, ενώ στο πλευρό της ήταν και η Αθηνά και η Άρτεμη. Ξαφνικά, ενώ μάζευε ένα νάρκισσο, άνοιξε η γη και εμφανίστηκε ο Πλούτωνας με το άρμα του και την απήγαγε. Μόνο η Εκάτη και ο Ήλιος άκουσαν τις φωνές της Περσεφόνης.  Ο καιρός περνούσε και η μητέρα της Περσεφόνης, Δήμητρα, από τη λύπη της άφηνε ξερό και ρημαγμένο στον αδυσώπητο χειμώνα, κάθε λιβάδι.

Όταν η Δήμητρα πέτυχε έναν ‘έντιμο’ συμβιβασμό με τον Πλούτωνα, ώστε να ανεβαίνει έξι μήνες το χρόνο στον κόσμο των ζωντανών η κόρη της και έξι μήνες να επιστρέφει στον Άδη, τότε η γη έγινε γόνιμη ξανά. Αυτή η ιστορία της αρπαγής που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Θεογονία του Ησίοδου και συμβολίζει αλληγορικά τον αγροτικό κύκλο, θρυλείται πως ήταν και η μυθιστορική βάση των Θεσμοφόριων.

Spring Break και Thanksgiving μαζί

Το χρονικό περίγραμμα τους ήταν ο 5ος αιώνας π.χ και η διεξαγωγή τους εκτεινόταν σε πόλεις όπως η Τροιζήνα, η Αθήνα, η Πελλήνη, η Ερέτρια και έφτανε ως τη Σικελία. Τα Θεσμοφόρια δεν ήταν μια βαρετή γιορτή με προσευχές και ‘δόξα σοι’ και ευλογημένους άρτους και άλλες τέτοιες φιοριτούρες. Ως προς την Αθήνα, η γιορτή γινόταν τον μήνα Πυανεψιώνα του αττικού ημερολογίου (μέσα Σεπτεμβρίου – μέσα Οκτωβρίου) και σε αυτή λάμβαναν μόνο παντρεμένες γυναίκες. Σκοπός των εκδηλώσεων ήταν η τίμηση της ‘Θεσμοφόρου Δημητρός’, της θέας του εδάφους, της βλάστησης, της γονιμότητας. Η γιορτή χωριζόταν σε τρια στάδια, που λάμβαναν χώρα τρεις ημέρες έκαστο:

Μέρα Πρώτη  –  Άνοδος
Οι γυναίκες ανέβαιναν στο Θεσμοφόριο (πιθανόν κοντά στο Ελευσίνιο, στη βόρεια κλιτύ του βράχου της Ακρόπολης), όπου και κατασκήνωναν.

Μέρα Δεύτερη – Νηστεία
Ξεχνάμε τις πλούσιες τροφές του Thanksgiving. Στα Θεσμοφόρια η νηστεία ήταν σκληρή, με τις γυναίκες  καθισμένες στο έδαφος. Κάπου εδώ η γιορτή εκτροχιαζόταν και θύμιζε μια άγρια εκδοχή του αμερικάνικου spring break, καθώς τα κορίτσια, απελευθερωμένα από τους συντρόφους τους, μπορούσαν να μιλήσουν χυδαία η μια στην άλλη και να χτυπηθούν με μαστίγια.

Μέρα Τρίτη – Καλλιγένεια
Η γλυκιά, οργιαστική ελευθερία της δεύτερης μέρας έφτανε στο τέλος της για να ξεκινήσει η Καλλιγένεια, ένας φόρος τιμής στην τεκνοποίηση, με προσευχές για την καλή τύχη των οικογενειών τους.

Κάτι που αξίζει να αναφέρουμε είναι και το γεγονός πως τα Θεσμοφόρια είχαν κάποιες συνδέσεις με την ιδιαίτερα τολμηρή γιορτή των Σκιροφοριών. Σε αυτή την εορτή, το έθιμο προέβλεπε οι καλεσμένες γυναίκες να πετούν ομοιώματα φιδιών και ανδρικών γεννητικών οργάνων σε χάσματα μέσα στο έδαφος. Οι ιστορικές πληροφορίες της εποχής, κάνουν λόγο για ενσωμάτωση αυτών των ενθύμων στα Θεσμοφόρια,  με τις γυναίκες να πετούν αυτά τα αντικείμενα – που είχαν ιερή διάσταση-  τους ‘θεσμούς’ όπως ονομάζονταν, στο βωμό της Δήμητρας στο Θεσμοφόριο, ώστε να χρησιμοποιηθούν σε τελετουργικές πράξεις για την ευλογία της γονιμότητας. Γενικότερα, μην ακούτε τους Αμερικάνους, αγνοήστε για λίγο τα Thanksigiving επεισόδια στα Φιλαράκια: οι ελληνικές ημέρες των Ευχαριστιών ήταν κατά πολύ πιο περιπετειώδεις και χωρίς ένα σκασμό φαγητό.