Τι είναι η αστυνομία ηθικής που προκάλεσε την έκρηξη στο Ιράν

Τόσο αυστηρά ήταν διαχρονικά τα όρια ελευθερίας των πολιτών στο Ιράν, σε σχέση με τη μονάδα εκείνη που έχει μπει τώρα στο στόχαστρο: πέρα από τις μαζικές διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα, ο ύποπτος θάνατος της 22χρονης Mahsa Amini κατόπιν της σύλληψής επειδή δεν φορούσε «σωστά» το χιτζάμπ, έχει πυροδοτήσει έντονη κριτική για τις πρακτικές και τον σκοπό της Gasht-e ershad από πολλά μέτωπα ταυτόχρονα.

Πλέον, νομικοί αλλά και μέλη του κλήρου αμφισβητούν ανοιχτά αυτή τη μονάδα επιτήρησης, έχοντας εκφράσει μέχρι και το σενάριο της κατάργησης.

Μια τέτοια πράξη δεν θα δικαίωνε απλά και μόνο την έκρηξη του κόσμου ενάντια στην καταπίεση του ισλαμικού βίου (η οποία αποτυπώνεται πολύ ωραία και γλαφυρά στην ταινία κινουμένων σχεδίων Persepolis με τη ζωή της Marjane Satrapi), αλλά θα σήμαινε αλλαγή πορείας για την ταυτότητα του Ιράν: τα όρια και οι απαγορεύσεις στον ενδυματολογικό κώδικα, τον οποίον είναι επιφορτισμένη να ελέγχει η συγκεκριμένη αστυνομική μονάδα, αποτελούν με δύο λόγια τον ακρογωνιαίο λίθο του Ιράν από το 1979 κι έπειτα, όταν αποπέμφθηκε ο φιλοδυτικός σάχης Reza Pahlavi για να αναλάβει ο Khomeini.

Ειδικά τα τελευταία χρόνια πριν από εκείνη την Επανάσταση, ενώ οι περισσότερες γυναίκες φορούσαν και πάλι μαντίλα, στους δρόμους της Τεχεράνης δεν ήταν απίθανο να δεις κοπέλες με ακάλυπτα μαλλιά ή κοντά φορέματα. Αυτό άλλαξε παντελώς με την ανάληψη του νέου μονάρχη: στο πλαίσιο επιστροφής στις αξίες του Ισλάμ, ορίστηκε υποχρεωτικό το χιτζάμπ για όλες τις γυναίκες, διά στόματος Khomeini.

Στο διάστημα μέχρι σήμερα υπήρξαν εποχές περισσότερο και λιγότερο αυστηρές, αλλά ουδέποτε ίσχυε αυτό που δήλωσε ο πρόεδρος Ebrahim Raisi στο κανάλι CBS της Αμερικής, ότι «οι Ιρανές φορούν το χιτζάμπ εθελοντικά». Τα γραφεία ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ έχουν καταγγείλει περιστατικά άγριας βίας εναντίων των γυναικών τους τελευταίους μήνες, ξυλοδαρμούς, χαστούκια και δημόσια διαπόμπευση. Υπεύθυνα για όλα αυτά είναι τα κλιμάκια της Gasht-e ershad.

Τι είναι επιτρεπτό και τι όχι στο ντύσιμο στο Ιράν

Δεοντολογικά, στον κώδικα του Ιράν, το συντηρητικό ντύσιμο δεν αφορά μόνο τις γυναίκες (άσχετα που κατά συντριπτική πλειοψηφία, οι συστάσεις είναι προς εκείνες) βασίζεται στη γενικότερη υποχρέωση «συμμόρφωσης με το ευπρεπές και απάρνησης του απρεπούς» για κάθε Μουσουλμάνο. Αυτό υπήρχε ρητά στο νέο ιρανικό νόμο του 1979, που συντάχθηκε σύμφωνα με την ισλαμική Σαρία. Αλλά περαιτέρω διευκρινίσεις δεν υπήρχαν.

Το τοπίο ξεκαθάρισε το 1981, όταν οι γυναίκες νεαρής και μεγαλύτερης ηλικίας ήταν υποχρεωμένες να φορούν τσαντόρ (ολόσωμο μανδύα) είτε μαντίλι μέχρι τους ώμους, ενώ δύο χρόνια αργότερα αποφασίστηκε πως η ποινή για τις παραβάτισσες είναι 74 μαστιγώματα (!), το οποίο αργότερα επιτονίστηκε με 60 μέρες φυλάκισης.

Αλλά και πάλι δεν υπήρξαν ποτέ αυστηρό νομικό πλαίσιο που να ορίζει τι είναι επιτρεπόμενο και τι όχι στο ντύσιμο των πολιτών – στο γενικότερο πλαίσιο της συμμόρφωσης με τον μουσουλμανισμό, υπήρχαν περιθώρια και νομικά κενά.

Για παράδειγμα, οι περιορισμοί για τον δημόσιο χώρο αφορούν κοπέλες και αγόρια από την εφηβική ηλικία, χωρίς να διευκρινίζεται ακριβής ηλικία. Είναι κριτήρια που καθορίζονται υποκειμενικά και εμπειρικά, ανάλογα με το πόσο αυστηρές είναι οι δημοτικές αρχές. Από την ανάληψη του Ebrahim Raisi το 2021, συγκεκριμένα, τα όρια έγιναν πολύ πιο αυστηρά.

Σε γενικές γραμμές, τα κορίτσια υποχρεούνται να φορούν χιτζάμπ μέσα στο σχολείο, ενώ από την εφηβεία και μετά πρέπει να μην την αποχωρίζονται στον δημόσιο χώρο, να μη φορούν καλλυντικά και να είναι ιδιαίτερα προσεκτικές με την εμφάνισή τους στις δημόσιες υπηρεσίες (αρκετές γυναίκες φορούν δύο χιτζάμπ, για σιγουριά).

Και είναι σίγουρο πως ανεξάρτητα από την ηλικία τους όλες έχουν την αυθόρμητη αντίδραση να ισιώνουν τη μαντίλα τους, όταν δουν σταθμευμένη μονάδα της Gasht-e ershad, με το χαρακτηριστικό λευκό βαν με τις πράσινες λωρίδες.

Ποιο είναι το ιστορικό της «αστυνομίας ηθικής»

Βρίσκονται καθημερινά σε «περιπολίες καθοδήγησης» και έχουν το δικαίωμα σύλληψης ατόμων που παραβιάζουν τον ενδυματολογικό κώδικα, τα οποία και οδηγούν σε «κέντρα συμμόρφωσης» προκειμένου να τους νουθετήσουν –επί ώρες– για το παράπτωμα που διέπραξαν, έπειτα να υπογράψουν δήλωση μεταμέλειας και να έρθει συγγενικό πρόσωπο για να τους παραλάβει. Σε ένα τέτοιο κέντρο συνέβη το τραγικό και μέχρι στιγμής αδιευκρίνιστο τέλος της Mahsa Amini, τρεις μέρες μετά τη σύλληψή της.

Το πολύ πιθανό σενάριο της ταλαιπωρίας και της βίας από πλευράς των αστυνομικών αρχών είχε δημιουργήσει αίσθημα γενικευμένου φόβου το τελευταίο διάστημα – εξού και η μαζική αντίδραση τώρα.

«Είναι σαν να βγαίνουμε για κυνήγι», αναφέρει ανώνυμα στο BBC αξιωματικός της ομάδας. «Μας είπαν ότι η δουλειά μας στην αστυνομία ηθικής είναι να προστατεύει τις γυναίκες, επειδή εάν δεν ντυθούν ευπρεπώς, ίσως προκαλέσουν τους άνδρες και τις επιτεθούν». Όπως εξήγησε, πιάνουν θέση σε σημεία διέλευσης πολλών πεζών και έχουν οδηγία από τον διοικητή να εντοπίσουν συγκεκριμένο αριθμό παραβατών, αλλιώς δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους.

Τον ρόλο του επόπτη στον δημόσιο χώρο είχαν οι ιρανικές αρχές από την αρχή επιβολής του νέου θεοκρατικού καθεστώτος το 1979 – μοιράζονταν τότε δωρεάν χιτζάμπ και η απρεπής αμφίεση ήταν αρκετή για απαγόρευση εισόδου.

Οι Φρουροί της Ισλαμικής Επανάστασης και άλλες μονάδες της αστυνομίας είχαν την αρμοδιότητα συλλήψεων για ενδυματολογικούς λόγους, μέχρι που το 2011 συστάθηκε ειδική μονάδα για αυτό τον σκοπό, η Gasht-e ershad που στα ελληνικά αποδίδεται καλύτερα με τον όρο αστυνομία ηθικής (παρά αστυνομία ηθών, που παραπέμπει σε άλλα συμφραζόμενα).

Οι διμοιρίες της αστυνομίας ηθικής στο Ιράν αποτελούνται από έξι άτομα, δύο εκ των οποίων είναι γυναίκες. Ανάλογα με τις οδηγίες που έχουν, μπορούν να προβούν είτε σε απλή σύσταση ή σε σύλληψη, χωρίς να απουσιάζουν τα περιστατικά αυθαιρεσίας. Ένα φανταχτερό χιτζάμπ, λίγο κραγιόν, ακόμη και ένα ζευγάρι μπότες, που κρίθηκαν «ερωτικές», έχουν αποτελέσει αιτίες συλλήψεων το τελευταίο διάστημα.

Η κοινωνία ήταν ένα καζάνι που έβραζε, μέχρι που ένα τραγικό συμβάν πυροδότησε την έκρηξη.