Τι έχει συμβεί τελικά με το Facebook και τα προσωπικά μας δεδομένα

Στην αυγή του 2018, ο πλανήτης συγκλονίστηκε. Όπως συμβαίνει συχνά όμως στην εποχή μας, ο κόσμος συγκλονίζεται για κάτι που σε γενικές γραμμές ήξερε και υποψιαζόταν. Απλά στην περίπτωσή μας περίμενε απλά την αφορμή για να σοκαριστεί. Ήταν το σκάνδαλο με την ‘Cambridge Analytica’, όταν αποκαλύφθηκε ότι τα προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων χρηστών δίνονταν σαν ζεστό ψωμάκι σε Κυριακάτικο πρωινό για σκοπούς πολιτικών διαφημίσεων.

Οι υποψίες υπήρχαν και άρθρα είχαν γραφτεί σε μεγάλους και έγκυρους ιστότοπους. Το Facebook έκανε όμως ό,τι θα έκανε οποιοσδήποτε κολοσσός στη θέση του: αρνούνταν να τοποθετηθεί. Χρειάστηκε να περάσουν 3 χρόνια, για να φτάσουμε στο 2018 και τις αποκαλύψεις ενός πρώην εργαζόμενου στην Cambridge Analytica. H εταιρεία είχε συνεργαστεί με τον Donald Trump και τη νικήτρια του Brexit με τα γνωστά αποτελέσματα. Πώς; Έπαιρνε μέσω το Facebook στοιχεία από εκατομμύρια χρήστες, τα ανέλυε μέσω ενός υπερσύγχρονου software και, αφού έφτιαχνε μια εικόνα για το ποιοι είναι και τι σκέφτονται, επηρέασε την πολιτική τους δράση και τελικά την ψήφο τους. Γιατί, ποιος ασχολείται κιόλας με την πολιτική δράση;

Η λογική με την οποία κινούνταν η εταιρεία ήταν απλή: “για να αλλάξει κανείς την πολιτική κατάσταση, πρέπει πρώτα να αλλάξει την κουλτούρα και, για να αλλάξει την κουλτούρα, πρέπει να καταλάβει όλα όσα τη συνιστούν και οι άνθρωποι είναι τελικά αυτοί που τη συνιστούν”. Αν θες, λοιπόν, να αλλάξεις την πολιτική κατάσταση, πρέπει πρώτα να αλλάξεις τους ανθρώπους. Σε αυτό το πλαίσιο και με αυτόν τον  σκοπό, η εταιρεία άρχισε να στοχεύει στους χρήστες, όχι ως ψηφοφόρους αλλά ως προσωπικότητες. Αυτή η πρακτική ονομάστηκε ψυχογραφικό profiling και, παρότι η αποτελεσματικότητα της μπορεί και να υπερεκτιμάται, σίγουρα όμως έχει επιρροή στο εκλογικό αποτέλεσμα.

H σχέση του facebook με αυτό; Τη φαντάζεστε. Πρόκειται για μια τεράστια βάση στην οποία οι χρήστες, από μόνοι τους, παρέχουν ένα μεγάλο κομμάτι των δεδομένων και των προσωπικών πληροφοριών τους. Το facebook, λοιπόν, για μια εταιρεία που κάνει data mining λειτουργεί όπως μια τεράστια πετρελαιοπηγή για μια πετρελαϊκή εταιρεία: μπορείς να βρεις και από αλλού προσωπικά δεδομένα αλλά πουθενά δεν θα τα βρεις τόσο μαζεμένα, τόσο οργανωμένα και τόσο εύκολα αλιεύσιμα όσο στο facebook.

 Στην προκειμένη χρειάστηκε απλά ένα app με ένα ερωτηματολόγιο, το λεγόμενο ‘thisisyourdigitallife’. Σε αυτή την εφαρμογή, λοιπόν, γράφτηκαν 270.000 subscribers δίνοντας ταυτόχρονα τις προσωπικές τους πληροφορίες. Στην πραγματικότητα, βέβαια, μιλάμε για  έναν σχετικά μικρό αριθμό για μια εταιρεία που θέλει να κάνει ένα τόσο γιγαντιαίο data-mining. Το θέμα όμως είναι ότι, εκτός από τους 270.000 χρήστες, χρησιμοποιήθηκε και το δίκτυο των φίλων τους στο facebook. Έτσι, φτάσαμε στον αριθμό των περίπου 76 εκατομμυρίων χρηστών, όπως το ίδιο το Facebook ομολογεί.

Ο ιδρυτής του, Mark  Zuckerberg, έκανε αυτοκριτική τονίζοντας ότι “αν δεν μπορούμε να προστατεύσουμε τα δεδομένα των χρηστών μας, τότε δεν αξίζουμε να τους υπηρετούμε”. Παρόλα αυτά έχασε την ετικέτα του καλού παιδιού και για πρώτη φορά από τότε που ξεκίνησε, έγινε το επίκεντρο σκληρής κριτικής. Ο ίδιος δηλώνει ότι έμαθε για όλο το σκάνδαλο του Cambridge Analytica περίπου την ίδια περίοδο που αυτό έγινε δημόσιο.

Aυτή περίπου ήταν η υπερασπιστική γραμμή του όταν στις 10 και 11 Απριλίου του ίδιου έτους κατέθεσε μπροστά σε ειδική επιτροπή της Αμερικανικής Γερουσίας. Πρόσφατα μάλιστα κατέθεσε και στο Κογκρέσο όπου υπέστη από την Alexandrie Ocasio Cortez έντονη κριτική, την οποία μάλλον δεν είχε συνηθίσει, σχετικά με την έλλειψη fact-checking στις διαφημίσεις και την πιθανή διασπορά ψευδών ειδήσεων σε τεράστιο αριθμό χρηστών. Πράγμα που προφανώς μπορεί να επηρεάσει -και επηρέασε- το κλίμα πριν από μια εκλογική διαδικασία.

Από το ξέσπασμα του σκανδάλου έχουν περάσει πια αρκετοί μήνες. Κι όμως. Νέα στοιχεία προκύπτουν συνεχώς για τη διαρροή δεδομένων σε εφαρμογές τρίτων. Τον Απρίλιο προέκυψε ότι οι νέες πολιτικές του facebook το 2014 σχετικά με τα δεδομένα δεν ήταν τόσο αθώες, όσο το Facebook τις παρουσίαζε. Στην πραγματικότητα ήταν κομμάτι μιας πολιτικής της εταιρείας προκειμένου να προμοτάρει τα apps που πλήρωναν ως ανταπόδοση. Πιο απλά, το Facebook ανοιγόκλεινε την κάνουλα των πληροφοριών ανάλογα με το ποιον είχε απέναντί του. Ήταν εκείνη η περίοδος που το Facebook σκεφτόταν να προχωρήσει σε πώληση προσωπικών στοιχείων, κάτι που τελικά απορρίφθηκε ως σχεδιασμός.

Tην Τρίτη, το ίδιο το Facebook ανακοίνωσε ότι 100 developers μάλλον είχαν πρόσβαση σε στοιχεία χρηστών περισσότερο από όσο η ίδια η εταιρεία επιθυμούσε. Ωστόσο, απέφυγε να σχολιάσει για ποια στοιχεία μιλούσε (πέραν βέβαια των ονομάτων και των φωτογραφιών προφίλ). Την ίδια στιγμή, ο CEO του Twitter, θέλοντας ίσως και να πικάρει τον ανταγωνιστή του απαγόρευσε κάθε πολιτική διαφήμιση στο Twitter.

Στη δυστοπία που είχε φτιάξει στο ‘1984’ ο George Orwell μίλαγε για μια κοινωνία που είχε υποχρεωθεί να ακολουθεί τους κανόνες, για ανθρώπους στους οποίους θα είχε απαγορευτεί να διαβάζουν, να ενημερώνονται και να δρουν. Ο Huxley του ‘Brave New World’ τόνιζε ότι δεν υπάρχει λόγος να φοβόμαστε κάτι. Στη δυστοπία τη δική του, οι άνθρωποι δεν θα έχουν καν την ανάγκη να διαβάζουν, να ενημερώνονται και να δρουν, οπότε δεν θα υπάρχει λόγος να τους το απαγορεύσει μια απολυταρχική αρχή.

Αυτό, λοιπόν, που δεν έχουμε καταλάβει με την περίπτωση του Facebook είναι ότι δεν μιλάμε απλά για μια περίπτωση όπου παραβιάζονται προσωπικά δεδομένα. Δεν μιλάμε καν για την κακή πολιτική μιας εταιρείας. Ας το ομολογήσουμε ότι με ένα τέτοιο εύρος δεδομένων το Facebook κάνει αυτό που θα έκανε οποιαδήποτε εταιρεία στη θέση του. Μιλάμε κυρίως για μια παρέμβαση στην ίδια τη λειτουργία της δημοκρατίας σε διεθνές επίπεδο. Παρέμβαση που βασίζεται στην απλή πρακτική: Οι πολίτες αντιμετωπίζονται ως πελάτες με ελαφρώς διασπασμένη προσοχή. Και δυστυχώς αυτό φαίνεται να πιάνει.

(Κεντρική Φωτογραφία: AP Photos)