Τι συμβαίνει και θέλουμε να ξοδέψουμε όλα τα λεφτά μας

Τι σχέση όμως μπορεί να έχουν όλα αυτά με τα λεφτά, την τάση να ξοδεύουμε και τα ψώνια στα μαγαζιά που άνοιξαν κανονικά μετά από πολλούς μήνες;

Σε αντίθεση με ότι συνήθως πιστεύουμε, ο τρόπος που συμπεριφερόμαστε απέναντι στα οικονομικά μας είναι περισσότερο ενστικτώδης παρά λογικός.

Μία πολύ παράξενη οικονομική χρονιά

Για τους ανθρώπους που εργάζονται σε τομείς που πλήγηκαν από την πανδημία (τουρισμός, εστίαση) το 2020 και οι πρώτοι μήνες του 2021 αποτέλεσαν πραγματικά εφιάλτη και από οικονομικής άποψης. Σε ολόκληρο όμως τον πλανήτη ο κορονοϊός έφερε αναγκαστικούς πειραματισμούς έτσι ώστε να μην καταρρεύσει η οικονομία. Τα περισσότερα κράτη έβαλαν βαθιά το χέρι στην τσέπη για να υποστηρίξουν την ελεύθερη αγορά. Ξαφνικά, κινήσεις που θεωρούνταν ως επικίνδυνα κρατικιστικές έδωσαν τη μοναδική λύση. Εμφανίστηκε ένα είδος καπιταλισμού με μπόλικη κρατική υποστήριξη με άλλα λόγια, αφού τα κράτη βρέθηκαν να πληρώνουν τους μισθούς των ιδιωτικών υπαλλήλων.

Το αν θα μπορούσαν ή αν θα έπρεπε να βάλουν ακόμα πιο βαθιά το χέρι στην τσέπη είναι μία άλλη μεγάλη κουβέντα που χρήζει επιστημονικής ανάλυσης. Σίγουρα, πάντως, ακόμα και υπό αυτές τις συνθήκες οι πολίτες ένιωσαν τρομερή πίεση και επικίνδυνη ασφάλεια. Απλά σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου οι κάτοικοι έχουν συνηθίσει πια να ζουν σε τέτοιες συνθήκες, όλο αυτό ήταν άλλη μία χρονιά μίας συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης που διαρκεί περισσότερα από 10 χρόνια.

«Η αίσθηση έντονου άγχους δεν είναι αδικαιολόγητη. Τους τελευταίους 12 μήνες ο πλανήτης βιώνει ένα πανανθρώπινο άγχος» είχε η δηλώσει η ψυχοθεραπεύτρια Λητώ Καλογεράκη στo OneMan σχετικά με τις επιπτώσεις της πανδημίας στον ψυχισμό μας. Μήπως όμως η ασφάλεια και η σιγουριά του σπιτιού μας έδωσε ένα διάλειμμα από τον ανταγωνιστικό κόσμο που ζούμε;

Όπως μπορείς να δεις στο γράφημα οι Έλληνες εργαζόμενοι είναι από τους πλέον σκληρά εργαζόμενους πολίτες στον πλανήτη. Οι εργατοώρες που γράφουν ξεπερνούν κατά πολύ τα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η τηλεργασία δεν άλλαξε αυτά τα δεδομένα. Εκτός από την ανασφάλεια, την ψυχική πίεση, τη βαρεμάρα, και το στρες, σε όλα αυτά καλό είναι να προστεθεί και η κούραση – τόσο σωματική όσο και ψυχολογική.

Κάπως έτσι, λοιπόν, φτάνουμε στο σήμερα: σε μία όαση ύστερα από μία πορεία στην έρημο. Σε ανοιχτή εστίαση, ανοιχτά μαγαζιά, ανοιχτές αγορές. Λογικό δεν είναι να πέσουμε με τα μούτρα;

Ένστικτα και λογική, αγορές και λεφτά

«Το τσουνάμι των προσωπικών μας “θέλω” θα απλωθεί σε ολόκληρη τη χώρα καθώς ανοίγουν τα καταστήματα, αποτελώντας έναν μεγάλο κίνδυνο για το budget μας» σημειώνει πολύ χαρακτηριστικά η Brooke Struck, διευθύντρια έρευνας του think tank που ακούει στο όνομα The Desicion Lab, μιλώντας στο Vox. Αυτό, βέβαια, είναι κάτι που δεν ισχύει μόνο για τις ΗΠΑ αλλά και για την Ελλάδα.

Το εν λόγω ινστιτούτο εξειδικεύεται στα behavioral economics (σ.σ: συμπεριφορικά οικονομικά), μία επιστήμη που εξελίχθηκε ταχύτατα μετά την Παγκόσμια Οικονομική Κρίση του 2008. Όταν και πολλοί ερευνητές κατάλαβαν για τα καλά το πόσο αλληλένδετη είναι η οικονομία όχι μόνο με την ψυχολογία της μάζας αλλά και τις ψυχολογικές συμπεριφορές κάθε ανθρώπου ξεχωριστά. Είναι εντυπωσιακό ότι με βάση τη συγκεκριμένη επιστήμη υπάρχουν τουλάχιστον 100 διαφορετικοί λόγοι στην παρούσα φάση για να μη σκεφτόμαστε λογικά όσον αφορά το πώς θα ξοδέψουμε τα λεφτά μας.

Πιο συγκεκριμένα, όλες μας οι αντιδράσεις εμπίπτουν είτε σε αυτό που χαρακτηρίζεται hot state (εν θερμώ) είτε σε αυτό που λέγεται cold state (ψυχρή λογική). Πόση ψυχρή λογική μπορεί να έχεις όμως κάποιος που πεινάει; Σκέψου το εξής παράδειγμα: δεν έχεις φάει όλη μέρα και μπροστά σου ανοίγονται δεκάδες διαφορετικές επιλογές – από hot dogs μέχρι σουβλάκια, και από μακαρόνια μέχρι burgers. Είναι σχεδόν σίγουρο πως δε θα μπορέσεις να πάρεις τη σωστή ή έστω ψύχραιμη απόφαση. Αν δεν καταλήξεις να τα αγοράζεις όλα.

Το ίδιο συμβαίνει καθώς, λοιπόν, καθώς μπαίνουμε σε έναν κόσμο όπου η επανεκκίνηση της εστίασης και τα ανοιχτά μαγαζιά αποτελούν πραγματικότητα μετά από πολλούς μήνες. Μάλιστα, με τον καιρό να ευνοεί, όλο αυτό γίνεται ακόμα πιο θελκτικό. Ο μέσος εργαζόμενος σκέφτεται ένα και μόνο πράγμα: να βγει έξω όσο περισσότερο μπορεί και να ξοδέψει χρήματα σε όλα όσα στερήθηκε τόσο καιρό.

Επί της ουσίας, πρόκειται για ένα μαζικό hot state από εκατομμύρια καταναλωτές – περίπου σαν ναύτες που πιάνουν λιμάνι μετά από πολύμηνο ταξίδι. Η αγοραστική δύναμη όλων αυτών των ανθρώπων είναι τεράστια, ιδιαίτερα αν σκεφτεί κανείς ότι περίπου το 70% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος προέρχεται από τις αγορές των καταναλωτών. Μάλιστα, όλο αυτό είναι τρομερά σημαντικό για την αγορά. Εκείνη είναι διψασμένη για ρευστότητα, οι πελάτες διψούν για προϊόντα.

Εδώ, λοιπόν, είναι που κρύβεται και ο βασικός κίνδυνος. Αν όλες οι αγορές γίνονται εν θερμώ και αλόγιστα το μόνο που θα συμβεί στο τέλος είναι να καταστρέψει κανείς το budget του. Σίγουρα, καλό είναι να το ρίξουμε έξω αλλά με κάποιο μέτρο. Τα συμπεριφορικά οικονομικά κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: μπορεί να βρισκόμαστε σε ένα δίκαιο hot state, θα πρέπει όμως πρώτα να συμβουλευόμαστε την ψυχρή λογική πριν αγοράσουμε κάτι.

Άλλωστε, το ζητούμενο είναι να πάρουμε αυτό που θέλουμε, και όχι να πάρουμε ότι βρούμε μπροστά μας. Κάτι, δηλαδή, που συμβαίνει μαζικά αυτήν τη στιγμή σε όλη την Ελλάδα.