Τι συμβαίνει με τους καρχαρίες στις ελληνικές θάλασσες
- 5 ΙΟΥΛ 2023
Στην Κρήτη ένας μικρός καρχαρίας βγήκε κοντά στην ακτή, στη Σέριφο μία παρέα νεαρών συνειδητοποίησε έκπληκτη πως ένας καρχαρίας τριών μέτρων κολυμπούσε δίπλα στο φουσκωτό της, και πριν λίγες ώρες καρχαριοειδή πιάστηκαν στα δίχτυα ψαράδων σε Κυλλήνη και Ναύπλιο. Έτσι μαθαίνουμε κάνοντας μία βόλτα στα ελληνικά Μέσα Ενημέρωσης.
Μάλιστα, την ίδια στιγμή ένα βίντεο από τις ΗΠΑ κάνει τον γύρο του ελληνικού ίντερνετ, καθώς δείχνει ένα πελώριο ψάρι με το χαρακτηριστικό απειλητικό πτερύγιο να σπέρνει τον πανικό σε παραλία της Φλόριντα. Το χέρι πηγαίνει αβίαστα μέχρι το «κλικ»· οι καρχαρίες μάς ξυπνούν έναν πολύ καλά φωλιασμένο, σχεδόν αρχαίο φόβο μέσα μας.
Μήπως όμως όλες αυτές οι αναρτήσεις των τελευταίων ημερών συμβαίνουν ενώ δεν υπάρχει κανένας λόγος σοβαρής ανησυχίας;
Ζητήσαμε από τον καθ’ ύλην αρμόδιο Θανάση Τσίκληρα, Καθηγητή Βιολογίας Ιχθύων και Αλιευτικής Βιολογίας στο ΑΠΘ, να βάλει κάποια πράγματα στη θέση τους σε σχέση με το φαινόμενο.
Κάποια είδη καρχαριών που ζουν στις ελληνικές θάλασσες μπορούν να είναι δυνητικά επικίνδυνα;
Ναι, από τα 35 περίπου είδη που βρίσκουμε στην Ελλάδα, τρία από αυτά έχουν κατηγορηθεί σε άλλες περιοχές για επιθέσεις στον άνθρωπο.
Υπάρχει ο παραμικρός λόγος ανησυχίας;
Όχι, αφού αυτά τα προαναφερθέντα είδη βρίσκονται σε πάρα -μα πάρα- πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις στις ελληνικές θάλασσες και στη Μεσόγειο συνολικά. Είναι ιδιαίτερα σπάνιο να πιαστούν στα δίχτυα των ψαράδων ή να εμφανιστεί ένα από αυτά τα είδη σε μία παραλία. Μάλιστα, ακόμα και όταν κάνουν την εμφάνισή τους, τα δείγματα που έρχονται σε επαφή με τον άνθρωπο είναι πολύ μικρόσωμα.
Τέλος, να σημειώσω πως το μεγαλύτερο είδος το οποίο μπορεί να συναντήσει κανείς στην περιοχή μας είναι τελείως ακίνδυνο, αφού τρέφεται με πλαγκτόν.
Έχουμε εμφανίσεις κοντά στην ακτή και δίπλα σε λουόμενους;
Δεν μπορεί να αποκλειστεί κάτι τέτοιο, αλλά όλα αυτά τα χρόνια δεν έχει καταγραφεί κάτι τέτοιο. Ούτε έχει αναφερθεί επίθεση καρχαρία στην Ελλάδα εδώ και περίπου επτά δεκαετίες. Με μία επιφύλαξη, η τελευταία επίθεση συνέβη το 1953 στην Κέρκυρα. (Κατά καιρούς έχουν κυκλοφορήσει και κάποιες άλλες καταγραφές αλλά, τελικά, αποδείχτηκαν hoaxes).
Δεν μπορούμε, βέβαια, να αποκλείσουμε κάτι τέτοιο με απόλυτη σιγουριά, αφού τα θαλάσσια οικοσυστήματα είναι δυναμικά και αλλάζουν συνεχώς. Έτσι, κάποια στιγμή ίσως εμφανιστούν και περισσότερα είδη στη Μεσόγειο. Σε κάθε περίπτωση, με βάση τα όσα γνωρίζουμε καθώς και τις καταγραφές από τους ψαράδες, η πιθανότητα να έχουμε μία επίθεση σε λουόμενο -όπως έχει συμβεί σε άλλες περιοχές του πλανήτη- είναι πάρα πολύ χαμηλή.
Είναι όντως πιο συχνές οι εμφανίσεις τον τελευταίο καιρό;
Σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα που έχουμε στα χέρια μας και τα οποία φτάνουν μέχρι το τέλος του 2022 -το τι έχει συμβεί το 2023 θα το δούμε σε μερικούς μήνες με ακρίβεια- δεν ισχύει κάτι τέτοιο.
Δεν έχουμε καταγράψει κάποια άνοδο σε πληθυσμούς, ούτε σε άτομα ούτε σε βιομάζα (σ.σ: η συνολική μάζα των φυτικών και ζωικών οργανισμών που ζουν και συντηρούνται σε ένα οικοσύστημα) ούτε κάποιον μεγαλύτερο αριθμό ειδών. Υπάρχουν ένα-δύο νέα είδη τα οποία πέρασαν στη Μεσόγειο από τη διώρυγα του Σουέζ αλλά αυτά πιάστηκαν μόνο μία φορά. Είναι, δηλαδή, ένα πάρα πολύ σπάνιο φαινόμενο.
Έχει αλλάξει κάτι τα τελευταία χρόνια όσον αφορά τους καρχαρίες;
Πρέπει να καταλάβουμε ότι τα οικοσυστήματα αλλάζουν συνέχεια. Η κλιματική αλλαγή που συνοδεύεται από αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας αλλάζει τη σύνθεση των πληθυσμών – κάποια είδη ευνοούνται, κάποια άλλα δεν μπορούν να αντέξουν στις υψηλές θερμοκρασίες.
Αυτά όμως είναι πράγματα που δεν μπορούν να ελεγχθούν. Αυτό που μπορεί να ελεγχθεί είναι η υπερβολική αλιεία. Το άλλο που έχει αλλάξει σε σχέση με τους μεγάλους θηρευτές στο οικοσύστημα είναι ότι πια προστατεύονται περισσότερο από την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Επίσης, ο κόσμος έχει ευαισθητοποιηθεί περισσότερο για αυτά τα είδη που είναι χαρισματικά.
Πιο συγκεκριμένα: η Ευρωπαϊκή Ένωση απαγορεύει εδώ και κάποια χρόνια την αλιεία των καρχαριών για τα πτερύγιά τους, αν και προφανώς αυτό συνεχίζεται παράνομα. Γενικά, τα εν λόγω είδη είναι λίγο πιο προστατευμένα από όσο ήταν παλιότερα.
Είναι υπερβολική μέχρι στιγμής η κάλυψη των σποραδικών εμφανίσεων καρχαριών από πλευράς των ελληνικών Μέσων Ενημέρωσης;
Στο πλαίσιο του «προσέχουμε για να έχουμε» δε θα τον χαρακτήριζα υπερβολικό. Για εμάς που γνωρίζουμε ότι αυτά τα είδη υπήρχαν στις ελληνικές θάλασσες για χιλιάδες χρόνια και είχαμε πιάσει κάποια από αυτά σε επιστημονικές δειγματοληψίες, δε θα αλλάξει κάτι στη ζωή μας, επειδή εμφανίστηκαν κάποια βιντεάκια με καρχαρίες στο ίντερνετ.
Τελικά, κινδυνεύουμε εμείς από τους καρχαρίες ή μήπως κινδυνεύουν εκείνοι πολύ περισσότερο από εμάς;
Η ιστορία έχει δείξει ότι η άγρια ζωή κινδυνεύει περισσότερο από τον άνθρωπο από όσο ο άνθρωπος από την άγρια ζωή. Ιδιαίτερα, μάλιστα, όταν πρόκειται για είδη τα οποία έχουν εμπορική αξία και μπορούν να πιάσουν πάρα πολλά χρήματα στη μαύρη αγορά.
Δε νομίζω ότι υπάρχει λόγος ανησυχίας για τον άνθρωπο αν κολυμπάει εκεί που θα πήγαινε κανονικά να κολυμπήσει. Τώρα, αν κάποιος ερασιτέχνης ψαράς πιάσει με δόλωμα και ανεβάσει πάνω στη βάρκα του έναν μεγάλο καρχαρία μπορεί να υπάρξει κάποια επίθεση – αυτό είναι ένα άλλο θέμα, κάτι που θα συνέβαινε άσχετα με τους γύρω παράγοντες.
