Το άλμα που κάνει η Wikipedia προκειμένου να γίνει πιο αξιόπιστη

Ας το πάρουμε το πράγμα από την αρχή. Το να έχεις μια γιγαντιαία βάση δεδομένων που γίνεται η πηγή, η πρώτη πηγή τουλάχιστον, της ανθρώπινης γνώσης είναι κάτι από περίεργο μέχρι επικίνδυνο. Από την εκλογή Trump το 2016, έχει ξεσπάσει μια τεράστια συζήτηση για την αλήθεια (fake news, post-truth, κτλ), συζήτηση που έχει ως εφαλτήριο τον τεράστιο όγκο πηγών και πληροφοριών στο διαδίκτυο και γίνεται ως μια αντανακλαστική προσπάθεια διαχείρισής του όγκου αυτού.

Η wikipedia είναι μια από τις τεράστιες αυτές βάσεις δεδομένων που ουσιαστικά έχει εντάξει μέσα της ένα τεράστιο κομμάτι των γνώσεων του ανθρώπινου πολιτισμού οι οποίες διαχέονται προς τους ανθρώπους με ένα απλό κλικ. Ομολογουμένως, ο τρόπος που λειτουργεί η wikipedia είναι από τους πλέον ενδεδειγμένους, αν σκεφτεί κανείς το πόσο κολοσσιαίο είναι αυτό που κάνει: εθελοντική βάση, πρόσβαση σε όλους ως προς το γράψιμο, προς το παρόν τουλάχιστον σχετική διαφάνεια και -πολύ βασικό- πηγές. Οποιαδήποτε γραμμή σε ένα λήμμα με κάποιου τύπου σημαντική πληροφορία λαμβάνει με μια μεγάλη ευγένεια τη ταμπέλα ‘citation needed’. Υπάρχουν λήμματα με εκατοντάδες αναφορές και πηγές για οποιοδήποτε ζήτημα μπορεί να βάλει κανείς στο μυαλό του.

H χρήση πηγών στη wikipedia δεν είναι μόνο ότι κάνει πιο έγκυρα αυτά που λέει, ακριβώς γιατί συχνά βασίζεται σε ακαδημαϊκή και δημοσιογραφική έρευνα. H εγκυρότητα είναι ένα θέμα αλλά όχι το μόνο. Ένα ακόμα βασικότερο point είναι ακριβώς αυτό: η wikipedia δεν λειτουργεί ως η πηγή κάθε γνώσης αλλά διαχέει τις γνώσεις αυτές σε πηγές. Όχι βέβαια ότι η επιλογή των πηγών είναι κάτι που δεν αποτελεί διαχείριση της πληροφορίες. Σκεφτείτε έναν κόσμο που μαθαίνει από μια εγκυκλοπαίδεια η οποία, ωστόσο δεν περιέχει καμία πηγή. Σε κάθε περίπτωση, το γνωστό ακαδημαϊκό ρητό εκεί έξω είναι ότι: σε μια σοβαρή έρευνα προφανώς δεν θα στηριχτείς σε ένα λήμμα της wikipedia. Μπορείς όμως κάλλιστα να εκμεταλλευτείς τις πηγές που αναφέρει στο κάτω μέρος.

Σε όλο αυτό το κομμάτι, ωστόσο, υπάρχει ένα θέμα. Πόσο εύκολη είναι η πρόσβαση στις πηγές αυτές. Γιατί, όταν αυτές είναι σε ανοιχτούς ιστότοπους, πράγματι μπορείς να τις τσεκάρεις και να ελέγξεις την εγκυρότητά τους. Έλα όμως που αυτό δεν είναι ο κανόνας. Πολλές φορές, σε ένα λήμμα θα βρεις αναφορές σε ένα βιβλίο το οποίο σίγουρα δεν μπορείς να βρεις εύκολα και δωρεάν στο διαδίκτυο. Κάποιες φορές μπορεί να μην το βρεις καν πληρώνοντας. Και εδώ έρχεται κάτι πολύ σημαντικό.

Η πλατφόρμα του Internet Archive έχει μετατρέψει περίπου 130.000 αναφορές σε βιβλία που θα βρεις στη Wikipedia σε ζωντανά links για 50.000 ψηφιοποιημένα βιβλία της συλλογής της, σε διάφορες γλώσσες του κόσμου (μεταξύ των οποίων είναι και τα ελληνικά). Έτσι, μπορείς να κλικάρεις πάνω στον τίτλο του βιβλίου και να βρεις ένα δισέλιδο preview του κομματιού στο οποίο γίνεται η αναφορά. Μάλιστα, μπορείς να ενοικιάσεις μια ψηφιακή εκδοχή του βιβλίου αρκεί να μην έχει δοθεί σε κάποιον άλλο χρήστη για περίοδο 2 εβδομάδων. Όπως ακριβώς θα έκανες στη βιβλιοθήκη της γειτονιάς ή της σχολής σου.

Ο διευθυντής του Internet Archive, Mark Graham, δηλώνει πώς: “o στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε μια βιβλιοθήκη που είναι ταυτόχρονα χρήσιμη και εύκολα προσβάσιμη σε όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό”. Aυτή τη στιγμή που μιλάμε, ένας τεράστιος αριθμός ανθρώπων και ρομπότ σκανάρουν βιβλία προκειμένου να φτάσουμε στην επίτευξη ενός πραγματικά δύσκολο σκοπού: κάθε βιβλίο εκεί έξω να αποκτήσει υπόσταση και εδώ μέσα, στο ψηφιακό κόσμο. Αρκεί βέβαια να έχουν ISBN. Ήδη θα βρεις στο Internet Archive κοντά στα 4 εκατομμύρια βιβλία και κάθε μέρα σκανάρονται περίπου 1000 καινούργια βιβλία. Κι όμως δεν κοντεύουμε καν στον στόχο μας. Η δουλειά που μένει είναι γιγαντιαία.

Όπως σε κάθε μεγαλόπνοο σχέδιο, έτσι και εδώ, έχουμε κάποια πρακτικά και δικαιολογημένα προβλήματα. Πρώτο και καλύτερο το ζήτημα των δικαιωμάτων που έχουν συγγραφείς και εκδότες. Ακόμα σημαντικό, αν με κάποιο τρόπο ξεπεραστεί το ζήτημα των δικαιωμάτων, είναι ότι πλέον η ακαδημαϊκή έρευνα κινείται κατά βάση μέσω δημοσιεύσεων σε επιστημονικά περιοδικά, πράγμα που είναι και αυτό στα πλάνα της πλατφόρμας.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, η ταξινόμηση του απέραντου όγκου πληροφορίων που έχει ο χρήστης του ίντερνετ κάθε φορά που συνδέεται στο διαδίκτυο είναι απαραίτητη, ακόμα και αν ο τρόπος που θα γίνει αυτή σχεδόν μοιραία είναι ανεπαρκής. Αυτό που κάνουν η Wikipedia σε συνεργασία με το Internet Archive είναι μάλλον από τις λιγότερο επικίνδυνες. Εξάλλου, το τι συνιστά αλήθεια είναι πολύ συχνά ζήτημα του ποιος έχει την εξουσία και η ταξινόμηση της γνώσης είναι σίγουρα μια εξουσία που θα θελήσουν πολύ να αποκτήσουν.

(Φωτογραφίες: AP Photos)