Το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο ακριβαίνουν συνεχώς. Τι συμβαίνει;

Η ενεργειακή κρίση δεν είναι πια ένας ενδόμυχος φόβος. Είναι μία σκληρή πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν όχι απλά τα κράτη και οι επιχειρήσεις αλλά όλοι μας, κάθε μέρα. Το ζήτημα, λοιπόν, είναι το εξής: πώς, ποιος και γιατί ορίζει τις τιμές του φυσικού αερίου και του πετρελαίου;

Τα πράγματα προφανώς είναι τρομερά μπερδεμένα. Δεν υπάρχει βέβαια κάποια σκοτεινή, αθέατη δύναμη που κινεί τα νήματα. Αντίθετα, οι βασικοί ένοχοι έχουν ονοματεπώνυμο: αισχροκέρδεια και μανία για εξουσία.

Ο φόβος ως παράγοντας της αγοράς

Μπορεί στο μυαλό μας τα χρηματιστήρια να ελέγχονται από ιδιοφυείς παντογνώστες που γνωρίζουν κάθε τρικ της αγοράς, στην πραγματικότητα όμως ο φόβος και ο πανικός ορίζουν πολύ συχνά τις ανθρώπινες συμπεριφορές και ως εκ τούτου τις τιμές. Θυμάσαι πόσο σπάνιο έγινε το χαρτί τουαλέτας στο πρώτο lockdown, τότε που ο κόσμος στόκαρε προμήθειες πανικόβλητος;

Πρώτα ήρθαν οι αρχικές ενδείξεις για ενεργειακή κρίση, ύστερα ακολούθησε η πανδημία και η έλλειψη παγκόσμιας σταθερότητας καθώς Πλανητάρχης ήταν ο Donald Trump, το Αφγανιστάν δε βοήθησε, αλλά ούτε και η διαφαινόμενη κόντρα στο νότιο Ειρηνικό ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα. Παράλληλα όλοι φοβόντουσαν κάποια έκρηξη του Vladimir Putin.

Η έκρηξη ήρθε, αλλά πιο πριν οι θορυβημένοι επενδυτές ήθελαν διακαώς αυτό που φαινόταν να τελειώνει: πετρέλαιο. Έτσι, οι τιμές εκτοξεύτηκαν. Τον περασμένο Νοέμβριο η κυβέρνηση του Joe Biden (καθώς και κάποιες άλλες πετρελαιοπαραγωγές χώρες) έκανε μία απέλπιδα προσπάθεια να συγκρατήσει την τιμή του πετρελαίου διοχετεύοντας στην αγορά μέρος από το αποθεματικό της. Στην αρχή, το κόλπο λειτούργησε, μετά όμως οι τιμές πήραν ξανά τον ανήφορο.

Τώρα, με τον πόλεμο της Ουκρανίας να είναι πραγματικότητα κανείς δε γνωρίζει πώς, πού και πότε θα σταματήσει αυτό το roller-coaster αυξήσεων.

Μία μικρή ιστορία πετρελαϊκών καρτέλ

Κάπου εδώ στην εξίσωση μπαίνει η ένωση OPEC +. Τι ακριβώς είναι τώρα αυτό; 14 κράτη τα οποία αποτελούν μερικούς από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς πετρελαίου στον πλανήτη. Εκτός από τις χώρες του Αραβικού Κόλπου, συναντάμε σε αυτήν τη Ρωσία, το Μεξικό και το Καζακστάν. Το πιο σημαντικό στοιχείο όμως είναι άλλο: μετά την είσοδο στην OPEC + το 2016 των προαναφερθέντων χωρών, η συγκεκριμένη ένωση ελέγχει το 55% (!) της παγκόσμιας αγοράς ενώ έχει στη διάθεσή της το 90% των υπαρκτών αποθεμάτων.

Διαθέτει, με άλλα λόγια, μία πρωτοφανή επιρροή στην παγκόσμια οικονομία, αφού τα πάντα απαιτούν ενέργεια. Μάλιστα, μπορεί όλοι να κάνουν λόγο για εναλλακτικές και φιλικές προς το περιβάλλον μορφές, αυτό όμως είναι το μακροπρόθεσμο πλάνο. Βραχυπρόθεσμα, ο πλανήτης έχει ανάγκη από πετρέλαιο: για τις βιομηχανίες, για να κουνήσει τα αυτοκίνητα, για να ζεστάνει τα σπίτια.

(Το πόσο πολύ παίζουν οι τιμές του πετρελαίου γίνεται φανερό στο πιο κάτω γράφημα, το οποίο σταματά στο 2020, όταν και ένα βαρέλι αργού πετρελαίου κόστιζε 41,84 δολάρια. Σήμερα η τιμή του αγγίζει τα 100 δολάρια το βαρέλι).

Οι χώρες του OPEC + δεν ενδιαφέρονται για το αν οι τιμές του πετρελαίου φτάσουν στον ουρανό. Εκείνο που τις καίει είναι η σταθερότητα. Έχοντας λοιπόν αυτό που ονομάζεται spare capacity (πλεονάζουσα ικανότητα) ως βασικό όπλο ορίζουν πολύ συχνά τις τιμές κατά το δοκούν. Φυσικά, σε αυτό το παιχνίδι δεν είναι μόνες του, αφού υπάρχουν και οι ΗΠΑ.

Έτσι, το 2019 o κόσμος παρακολούθησε έναν πετρελαϊκό αγώνα: από τη μία η OPEC + που ήθελε να ελέγξει τις τιμές, και από την άλλη οι δεκάδες μικρές αμερικανικές εταιρείες οι οποίες εκείνη την εποχή έβγαζαν πετρέλαιο με το τσουβάλι εξορύσσοντας νέα κοιτάσματα από τη Βόρεια Ντακότα μέχρι το Τέξας, πλημμυρίζοντας την αγορά με φτηνό πετρέλαιο, συγκρατώντας κατά αυτόν τον τρόπο τις τιμές. Υπό αυτές τις συνθήκες είχαμε μία μάλλον ισόπαλη αναμέτρηση.

Στη συνέχεια όμως, ήρθε ο κορονοϊός. Οι μικρές αμερικανικές εταιρείες ήταν τόσες πολλές και ο ανταγωνισμός τόσο έντονος με αποτέλεσμα περισσότερο να χάνουν από το να κερδίζουν χρήματα. Η πανδημία τους έριξε τη χαριστική βολή: με τα αυτοκίνητα παρκαρισμένα και τα αεροπλάνα κάτω από υπόστεγα βρέθηκαν τελείως εκτεθειμένες. Η μία μετά την άλλη άρχισαν να κλείνουν.

Τότε η OPEC + βρήκε την ιδανική ευκαιρία για να λειτουργήσει όπως παραδοσιακά λειτουργεί: σαν καρτέλ.

Μάλιστα, σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι όντως το πετρέλαιο λιγοστεύει παγκοσμίως. Να σημειωθεί ότι μπορούν να υπάρχουν κοιτάσματα και αλλού, αν όμως αυτά βρίσκονται σε πολύ μεγάλο βάθος η εξόρυξή τους είναι τόσο ακριβή ώστε καταντά ασύμφορη. Βρισκόμαστε σε έλλειψη παγκοσμίως και εκείνοι που ελέγχουν το παιχνίδι δε δείχνουν καμία διάθεσή συνεννόησης με τον υπόλοιπο κόσμο. Αν κρίνουμε από τις τελευταίες κινήσεις του Vladimir Putin, μάλλον το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει.

Σε μία παγκόσμια οικονομία όπου τα πάντα χρειάζονται ενέργεια για να κινηθούν, είναι φανερό ότι οι αρνητικές εξελίξεις τρέχουν: στην ΕΕ ο πληθωρισμός αγγίζει πια το 5,1% ενώ οι ΗΠΑ γνωρίζουν τη μεγαλύτερη αύξηση πληθωρισμού εδώ και 40 χρόνια. Το πιο ανησυχητικό όμως είναι άλλο: σύμφωνα με το Atlantic η κυβέρνηση Biden δεν φαίνεται απόλυτα σίγουρη για το πού οφείλεται όλο αυτό.

Ο ηγεμόνας του φυσικού αερίου

Δεν είναι η πρώτη φορά που βρισκόμαστε μπροστά σε μία πετρελαϊκή κρίση. Όλοι θυμόμαστε τον συγκεκριμένο όρο να αναφέρεται και παλιότερα. Τι συμβαίνει όμως τώρα και γιατί αντικρίζουμε με τρόμο τα ποσά στους λογαριασμούς φυσικού αερίου; Σύμφωνα με δηλώσεις στο Associated Press του Kevin Book, Managing Director της Clearview Energy Partners,  η Ρωσία καλύπτει περίπου το 40% των αναγκών της Ευρώπης σε πετρέλαιο, λιγνίτη και φυσικό αέριο.

Μάλιστα, ρίχνοντας μία ματιά από ψηλά παρατηρούμε ότι ο Vladimir Putin παρέχει το 4 έως 5% των παγκόσμιων αναγκών σε ενέργεια. Εύκολα λοιπόν καταλαβαίνει κανείς το πόσο σημαντική είναι η Ρωσία. Τα πράγματα είχαν ζορίσει πριν την εισβολή στην Ουκρανία. Τώρα, ακόμα και οι πιο δεινοί οικονομικοί αναλυτές αδυνατούν να προβλέψουν το άμεσο μέλλον.

Άλλωστε, επειδή μία εικόνα είναι καλύτερη από χίλιες λέξεις, το πιο πάνω γράφημα δείχνει τον κυριαρχικό ρόλο της Ρωσίας στην παγκόσμια αγορά. Οι κυρώσεις που θα επιβληθούν στην τελευταία αλλά και τα πιθανά αντίποινα από πλευράς Μόσχας δημιουργούν ένα -κυριολεκτικά- εκρητικό τοπίο στην ενέργεια.

Δυστυχώς, αυτό δεν επηρεάζει μόνο τους βιομηχανικούς κολοσσούς αλλά ακόμα και τα πιο φτωχά οικονομικά στρώματα: οι μεταφορές των αγαθών γίνονται πιο ακριβές, το πακετάρισμα (το οποίο χρησιμοποιεί υποπροϊόντα του πετρελαίου) ακριβαίνει και αυτό, ενώ ακόμα και βασικά γεωργικά είδη γνωρίζουν αύξηση στις τιμές καθώς η παραγωγή λιπασμάτων έχει ανάγκη από φυσικό αέριο.

Μία δύσκολη καθημερινότητα

Λένε πως όταν μαλώνουν οι ελέφαντες την πληρώνουν τα μυρμήγκια. Έτσι, για όσες χώρες δεν έχουν δικά τους κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου οι έντονες γεωπολιτικές αναταράξεις δημιουργούν ένα ακόμα πιο περιοριστικό πλαίσιο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και αντίστοιχα η Ελλάδα βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στα ρωσικά κοιτάσματα, με συνεπές αποτέλεσμα ένα πιθανό κλείσιμο της στρόφιγγας από τη Μόσχα να οδηγήσει σε ενεργειακή ασφυξία.

Τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι Ευρωπαίοι ομόλογοί της δηλώνουν έτοιμοι να αντιμετωπίσουν κάθε πρόκληση έχοντας ήδη σχεδιάσει εναλλακτικές λύσεις για τις σκοτεινά ενεργειακά μέρες που έρχονται. Ποιο όμως θα είναι το κόστος και ποιος θα το απορροφήσει;

Σε πρόσφατες δηλώσεις του στον ραδιοφωνικό σταθμό Το Κόκκινο, ο Σωκράτης Φάμελος, τομεάρχης Περιβάλλοντος και Ενέργειας του ΣΥΡΙΖΑ, ήταν ιδιαίτερα καταγγελτικός αναφέροντας χαρακτηριστικά πως η ΔΕΣΦΑ (Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου) έκανε ρεκόρ εσόδων το 2021. Ναι, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία υπήρξε αύξηση της τάξης του 10,87 στην κατανάλωση σε όλη τη χώρα. Είναι όμως αυτό αρκετό; Ή μάλλον πιο σωστά: τι γίνεται με τους τελευταίους λογαριασμούς που μας γονατίζουν οικονομικά;

Είναι δεδομένο ότι οι εξελίξεις στην Ουκρανία επηρεάζουν άμεσα τις ελληνικές οικογένειες. Εκ των πραγμάτων, όλοι μας θα νιώσουμε κάποια πίεση στο πορτοφόλι μας. Ίσως, μάλιστα, μέχρι ενός βαθμού αυτό είναι αναμενόμενο. Η ερώτηση όμως του ενός εκατομμυρίων ευρώ είναι άλλη: τι σχεδιασμοί υπάρχουν ώστε να μη βυθιστούμε σε μία νέα ύφεση ως πολίτες;

Μέχρι στιγμής, τα στοιχεία και οι ενδείξεις δεν είναι ευνοϊκές. Υπάρχει άμεση ανάγκη για τη δημιουργία ενός πλαισίου προστασίας των καταναλωτών. Σε διαφορετική περίπτωση αυτό το πρωτόγνωρο κύμα ακρίβειας δεν είναι καθόλου απίθανο να οδηγήσει σε πρωτόγνωρες κοινωνικές εκρήξεις. Έχουμε και δύο χρόνια ολικής ή μερικής καραντίνας πίσω μας.