Το μεγάλο παζάρι της παγκόσμιας ενέργειας
Το τεράστιο κενό που άφησε η διακοπή της τροφοδοσίας από τη Ρωσία απειλεί την ισορροπία της Ευρώπης. Εναλλακτικές πηγές έχουν βρεθεί αλλά κοστίζουν, διαμορφώνοντας κλίμα αντίστοιχο με εκείνο της πετρελαϊκής κρίσης του 1970.
- 15 ΟΚΤ 2022
«Μήπως χρησιμοποιείτε την ενέργεια σαν όπλο», ρώτησε με ευθύτητα μια δημοσιογράφος τον Υπουργό Ενέργειας της Σαουδικής Αραβίας, Abdulaziz Bin Salman, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του ΟΠΕΚ+, υποδεικνύοντας τον ελέφαντα στο δωμάτιο. Μόλις είχε ανακοινωθεί η χαριστική βολή για τις αγορές ενέργειας αυτού του χειμώνα:
Εκτός από το ανησυχητικό έλλειμμα φυσικού αερίου, οι χώρες της Δύσης καλούνται να αντιμετωπίσουν μια αιφνιδιαστική μείωση από τη συμμαχία που διαχειρίζεται το 40% της παγκόσμιας εξαγωγής πετρελαίου – από τον Νοέμβριο κάθε μέλος της ΟΠΕΚ+ δεσμεύεται να παράγει 2 εκατ. λιγότερα βαρέλια ανά ημέρα. Αυτόματα, το Μπρεντ σκαρφάλωσε 1,5%, πριν ακόμα μπει ο χειμώνας.
Στο ερώτημα της δημοσιογράφου, ο υπουργός απάντησε τελικά με μια ατάκα, χαμογελώντας μειλίχια: «όλα έχουν την τιμή τους – η σταθερότητα στην αγορά ενέργειας, επίσης». Στην αιτιολόγηση της απόφασης, η ένωση επικαλέστηκε την ισορροπία μεταξύ ζήτησης και αγοράς: ελέγχοντας την παροχή, ελέγχουν και την τάση της αγοράς, άρα τα κέρδη τους. Αυτός είναι ο γενικός κανόνας, μόνο που στην τωρινή φάση η τροφοδοσία της ενέργειας έχει εξελιχθεί σε εργαλείο απόλυτης πίεσης επάνω στον πόλεμο της Ουκρανίας.
![To προφανές πρόβλημα Από καιρό, είναι εμφανές ότι ο πόλεμος διεξάγεται μεταξύ Δύσης και Ρωσίας. Η μία πλευρά επιχειρεί να βλάψει οικονομικά την αντίπαλη, προκειμένου να ανακόψει τη στήριξή της στον πόλεμο: από τη μία, η Ευρωπαϊκή Ένωση, με τα πακέτα κυρώσεων, καθαίρεσε τον Putin από βασικό προμηθευτή του ενεργειακού της καυσίμου, από την άλλη η Ρωσία απευθύνθηκε στην Ινδία, την Κίνα, και έκλεισε συμφωνίες ενεργειακής προμήθειας, ενώ τώρα ο Putin έδειξε ότι παρενέβη και στην ΟΠΕΚ+, δεσμεύοντας στρατηγικά ακόμη μία πηγή ενέργειας για την Ευρώπη. Οι πρόεδροι της Ανατολής φαίνεται ότι δε θα αρνηθούν μια επίθεση στην «παντοδυναμία της Δύσης», αφού τους δίνεται η ευκαιρία. Οπότε, ο Putin συνεχίζει να κλείνει κάθε πιθανή στρόφιγγα προς Ευρώπη μέχρι να φτάσει στο μηδέν, όπως συνέβη με τον Nord Stream. Κάπως έτσι, η Ευρώπη εκτιμάται ότι έχει βρεθεί σε ανάλογα δυσμενή θέση με τον χειμώνα του 1970 και την κρίση του πετρελαίου. Το αέριο συνδέεται άρρηκτα με την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας, την ανάγκη θέρμανσης σε βόρειες χώρες που έχουν σκληρό χειμώνα, συνδέεται με την τροφοδοσία της βιομηχανίας, τα λιπάσματα κ.ά. Είναι το σκοινί από το οποίο κρέμεται το βιοτικό επίπεδο μεγάλων χωρών, η νομισματική ισοτιμία, η σταθερότητα και εν γένει ο καπιταλισμός αυτή τη στιγμή. Η κρατικοποίηση της Uniper στη Γερμανία, τα πιθανά black out, τα αδρά κονδύλια ύψους 500 δισ. για τα κρατικά μέτρα ενίσχυσης ώστε να τονωθεί η αγορά, καθώς και οι κλυδωνισμοί για αισχροκέρδεια μεταξύ «συμμάχων», όπως θα δούμε στη συνέχεια, είναι μερικά από τα σημάδια των αλλεπάλληλων ρωγμών μετά την εισβολή στην Ουκρανία, που αποκαλύπτουν έναν νέο κόσμο. Κανείς αναλυτής δεν εκτιμάει πλέον διάρκεια μηνών αλλά διάρκεια χρόνων στην ενεργειακή κρίση. Γι’ αυτό και θα συμφωνήσουμε με τον χιουμοριστικό χαρακτηρισμό από το Visual Politics: μπροστά μας έχουμε τον χειμώνα του Gasmagedon. Ποιο είναι το πρόβλημα με την Ευρώπη Το 2020, η Ευρώπη προμηθεύτηκε 394 δισ. κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου, εκ των οποίων τα 174 bcm προέρχονταν από τη Ρωσία. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το αέριο αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη μορφή ενέργειας που καταναλώνει, ενώ την ίδια στιγμή δεν έχει φτιάξει δικές της υποδομές: Εδώ και χρόνια οι επενδύσεις στην ΕΕ απορροφώνται από έργα ανανεώσιμης ενέργειας, Ενδεικτικά, τη χρονιά του 2020 παρήγαγε αέριο ίσο με το 7,2% των αναγκών της και το υπόλοιπα έκανε εισαγωγές [PDF]. Όπως σημειώνει στο Al Jazeera ο καθηγητής από το πανεπιστήμιο Columbia της Βρετανίας, Adam Pankratz: «Η Ευρώπη δε διαθέτει προμήθειες φυσικών πηγών ενέργειας. Αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τα ορυκτά καύσιμα και να μην κάνουν εξόρυξη στις δικές τους φυσικές πηγές, ενώ διαθέτουν πολύ φυσικό αέριο. [...] Το πρόβλημα είναι ότι τώρα δεν έχουν εναλλακτικό πλάνο». Το ερώτημα που μας αφορά άμεσα ήταν φανερό ήδη από το καλοκαίρι: με ποιο τρόπο η Ευρώπη θα έφτανε να αναπληρώσει το έλλειμμα των 150-170 bcm που έρεαν μέσω του υποθαλάσσιου Nord Stream στη Βαλτική; Να υπενθυμίσουμε ότι μετά τη μυστηριώδη επίθεση στους δύο αγωγούς –για την οποία δεν έχει αποκαλυφθεί ο ένοχος– διαγράφηκε και η τελευταία πιθανότητα έκτακτης ενεργοποίησής του. Κατά τα άλλα, υπάρχει ένα μικρό ποσοστό ρωσικού αερίου που φτάνει στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας και μετά Βουλγαρίας, είτε μέσω Ουκρανίας και Σλοβακίας, το οποίο όμως στραγγαλίζεται μέσω των κυρώσεων και άλλων μέτρων, όπως η (επιδεικτική) θέσπιση πλαφόν που ανακοινώθηκε πρόσφατα. Κανένα βήμα πίσω: η Ευρώπη αλλάζει πορεία. Για να καλύψει αυτό το κενό, πρώτη κίνηση ήταν να γεμίσει τα αποθέματά της μέσω των LNG [πέραν των αγωγών, το φυσικό αέριο διανέμεται διεθνώς και σε υγροποιημένη μορφή, μέσω των LNG μεταφορικών πλοίων (συμφερόντων κυρίως ΗΠΑ, Κατάρ και Αιγύπτου), τα οποία κυνηγούν την καλύτερη προσφορά με τριπλάσια τιμή εκκίνησης από το φυσικό αέριο των αγωγών]. Μέσα στο καλοκαίρι, η Ευρώπη πλήρωσε αδρά για να προλάβει όλες τις μεγάλες συμφωνίες για τους τερματικούς που διαθέτει (πχ στην Δανία), πριν πάνε Ασία. Οπότε, σήμερα βρίσκεται στην καλύτερη δυνατή θέση: Αυτή τη στιγμή, η Ευρώπη έχει συγκεντρώσει αέριο ίσο με το 89.6% των αποθηκευτικών της εγκαταστάσεων για τον χειμώνα που έρχεται. Αυτό δεν έχει λύσει το πρόβλημα: ακόμη και το 100% να ήταν γεμάτο, τα αποθέματα της Ευρώπης τερματίζουν στα 100 bcm, το οποίο αντιστοιχεί μόλις στο ¼ των συνολικών αναγκών της. Χονδρικά, αυτό (από μόνο του) αρκεί να καλύψει το διάστημα μέχρι και τα Χριστούγεννα, όπως υπολογίζεται. Με άλλα λόγια, το τωρινό απόθεμα λειτουργεί σαν μαξιλάρι ασφαλείας για την Ευρώπη για να κερδίσει χρόνο. Ποιες είναι οι εναλλακτικές Σύμφωνα με την ανάλυση της Washington Post, «θεωρητικά υπάρχει αρκετό LNG στην αγορά για να εισάγει η Ευρώπη: αυτή τη χρονιά 136 εκατ. τόνοι LNG θα πάνε σε εκείνον με την καλύτερη προσφορά». Η Ευρώπη έχει αποδείξει ότι μπορεί να το κάνει και οι κινήσεις της δείχνουν ότι υπολογίζει πολύ στα μεταφορικά πλοία για τους χειμώνες από εδώ και έπειτα: με αίσθηση του κατεπείγοντος, το τελευταίο διάστημα υπογράφονται συμφωνίες σε πολλά λιμάνια (μεταξύ αυτών και η Αλεξανδρούπολη) για κατασκευή πλωτών σταθμών FSRU, που θα προμηθεύονται LNG αέριο. Αλλά αυτό είναι γνωστό ότι ζημιώνει τα ταμεία, οπότε συνεχίζει να στραγγαλίζει την οικονομία της Ευρώπης. Γι' αυτό, εξ αρχής το μήνυμα προς όλες τις πλευρές ήταν «μειώνουμε την κατανάλωση»: ο βιομηχανικός κλάδος θα κατεβάσει ρυθμούς κατά 25%-30%, όπως αναφέρθηκε στο Reuters, ενώ από τη μεριά τους οι πολίτες καλούνται να είναι συνετοί στη διαχείριση (πχ από τη θέρμανση σπιτιών δύνανται να εξοικονομηθούν 10-12 bcm αερίου, βάσει ανακοίνωσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Ενέργειας). Στο γράφημα που ακολουθεί φαίνεται η πτώση στην κατανάλωση αερίου ανά χώρα, μεταξύ μέσου όρου 2017-2021 και 2022: Ταυτόχρονα, επανασχεδιάζεται ο γεωστρατηγικός χάρτης: σε αυτό το κυνήγι της χαμένης ενέργειας, τα δίκτυα των ενεργών αγωγών αντικατοπτρίζουν τις διπλωματικές σχέσεις των κρατών. Για την Ευρώπη, οι βασικοί αντικαταστάτες για το ρωσικό αέριο ήταν αφενός οι ΗΠΑ μέσω των LNG και αφετέρου η Νορβηγία μέσω του αγωγού της Βαλτικής που εγκαινιάστηκε πρόσφατα, ενώνοντας τις υποδομές στη Βόρεια Θάλασσα με τη Δανία και την Πολωνία. Η παραγωγή της σκανδιναβικής χώρας με τα δεδομένα του 2021 ήταν 113.2 bcm, αλλά έχει δεσμευτεί να τις αυξήσει. Τόσο η Νορβηγία όσο και οι ΗΠΑ έχουν κατηγορηθεί για αισχροκέρδεια στο ενδιάμεσο, καθώς η ανεξέλεγκτη άνοδος στις τιμές του αερίου συνεχίζεται χωρίς να εξισορροπείται από αντίστοιχα πακέτα χρηματοδότησης προς ένδειξη αλληλεγγύης μεταξύ Ευρωπαίων συμμάχων. Από την άλλη, το σενάριο του πλαφόν στην τιμή που είναι πλέον υπό συζήτηση θα ακύρωνε τον βασικό νόμο της ελεύθερης αγοράς, τον ανταγωνισμό, οπότε δεν γίνεται δεκτό από τους προμηθευτές. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, η Ευρώπη παραμένει εγκλωβισμένη στο οικοδόμημα που έχτισε, με την κύρια ευθύνη να καταλογίζεται στη Γερμανία. Η σχέση της με την Κομισιόν επί Olaf Scholz όλο και αποδυναμώνεται, η μεγαλύτερη δύναμη της Ένωσης κατηγορείται πλέον για υποκρισία από τη Γαλλία και την Ισπανία. Στους μικρότερους προμηθευτές για τα ευρωπαϊκά εδάφη προστέθηκε το Αζερμπαϊτζάν την τελευταία εβδομάδα (δυνατότητα έως και 18 bcm στο μέλλον), ανοίγοντας επιτακτικά την υπόθεση της μεταφοράς φυσικού αερίου από την Κασπία, που εκκρεμούσε για χρόνια. Μένει να δούμε τον χειμώνα ποια δύναμη θα ξεπροβάλλει ως κυρίαρχη από την ενεργειακή κρίση για να θρέφει από εδώ και έπειτα τις μηχανές της Ευρώπης. Σε κάθε περίπτωση, η ενέργεια ήταν και παραμένει το απόλυτο όπλο.](https://media.oneman.gr/onm-images/energeiaki-krisi-3.jpg)
Μία πολυετής (;) κρίση
Από καιρό, είναι εμφανές ότι ο πόλεμος διεξάγεται μεταξύ Δύσης και Ρωσίας. Η μία πλευρά επιχειρεί να βλάψει οικονομικά την αντίπαλη, προκειμένου να ανακόψει τη στήριξή της στον πόλεμο: από τη μία, η Ευρωπαϊκή Ένωση, με τα πακέτα κυρώσεων, καθαίρεσε τον Putin από βασικό προμηθευτή του ενεργειακού της καυσίμου, από την άλλη η Ρωσία απευθύνθηκε στην Ινδία, την Κίνα, και έκλεισε συμφωνίες ενεργειακής προμήθειας, ενώ τώρα ο Ρώσος Πρόεδρος έδειξε ότι παρενέβη και στην ΟΠΕΚ+, δεσμεύοντας στρατηγικά ακόμη μία πηγή ενέργειας για την Ευρώπη.
Οι ηγέτες της Ανατολής φαίνεται ότι δε θα αρνηθούν μια επίθεση στην «παντοδυναμία της Δύσης», αφού τους δίνεται η ευκαιρία. Οπότε, ο Putin συνεχίζει να κλείνει κάθε πιθανή στρόφιγγα προς Ευρώπη μέχρι να φτάσει στο μηδέν, όπως συνέβη με τον Nord Stream. Κάπως έτσι, η Ευρώπη εκτιμάται ότι έχει βρεθεί σε ανάλογα δυσμενή θέση με τον χειμώνα του 1970 και την κρίση του πετρελαίου.
Το αέριο συνδέεται άρρηκτα με την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας, την ανάγκη θέρμανσης σε βόρειες χώρες που έχουν σκληρό χειμώνα, συνδέεται με την τροφοδοσία της βιομηχανίας, τα λιπάσματα και ούτω καθεξής. Είναι το σκοινί από το οποίο κρέμεται το βιοτικό επίπεδο μεγάλων χωρών, η νομισματική ισοτιμία, η σταθερότητα και εν γένει ο καπιταλισμός αυτή τη στιγμή.
Η κρατικοποίηση της Uniper στη Γερμανία, τα πιθανά black out, τα αδρά κονδύλια ύψους 500 δισ. για τα κρατικά μέτρα ενίσχυσης ώστε να τονωθεί η αγορά, καθώς και οι κλυδωνισμοί για αισχροκέρδεια μεταξύ «συμμάχων», όπως θα δούμε στη συνέχεια, είναι μερικά από τα σημάδια των αλλεπάλληλων ρωγμών μετά την εισβολή στην Ουκρανία, που αποκαλύπτουν έναν νέο κόσμο. Κανείς αναλυτής δεν εκτιμάει πλέον διάρκεια μηνών αλλά διάρκεια χρόνων στην ενεργειακή κρίση.
Γι’ αυτό και θα συμφωνήσουμε με τον χιουμοριστικό χαρακτηρισμό από το Visual Politics: μπροστά μας έχουμε τον χειμώνα του Gasmagedon.
Ποιο είναι το πρόβλημα με την Ευρώπη
Το 2020, η Ευρώπη προμηθεύτηκε 394 δισ. κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου, εκ των οποίων τα 174 bcm προέρχονταν από τη Ρωσία. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το αέριο αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη μορφή ενέργειας που καταναλώνει, ενώ την ίδια στιγμή δεν έχει φτιάξει δικές της υποδομές:
Εδώ και χρόνια οι επενδύσεις στην ΕΕ απορροφώνται από έργα ανανεώσιμης ενέργειας, Ενδεικτικά, τη χρονιά του 2020 παρήγαγε αέριο ίσο με το 7,2% των αναγκών της και το υπόλοιπα έκανε εισαγωγές [PDF].
Όπως σημειώνει στο Al Jazeera ο καθηγητής Adam Pankratz: «Η Ευρώπη δε διαθέτει προμήθειες φυσικών πηγών ενέργειας. Αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τα ορυκτά καύσιμα και να μην κάνουν εξόρυξη στις δικές τους φυσικές πηγές, ενώ διαθέτουν πολύ φυσικό αέριο. […] Το πρόβλημα είναι ότι τώρα δεν έχουν εναλλακτικό πλάνο».
Το ερώτημα που μας αφορά άμεσα ήταν φανερό ήδη από το καλοκαίρι: με ποιον τρόπο η Ευρώπη θα έφτανε να αναπληρώσει το έλλειμμα των 150-170 bcm που έρεαν μέσω του υποθαλάσσιου Nord Stream στη Βαλτική;
Να υπενθυμίσουμε ότι μετά τη μυστηριώδη επίθεση στους δύο αγωγούς –για την οποία δεν έχει αποκαλυφθεί ο ένοχος– διαγράφηκε και η τελευταία πιθανότητα έκτακτης ενεργοποίησής του. Κατά τα άλλα, υπάρχει ένα μικρό ποσοστό ρωσικού αερίου που φτάνει στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας και μετά Βουλγαρίας, είτε μέσω Ουκρανίας και Σλοβακίας, το οποίο όμως στραγγαλίζεται μέσω των κυρώσεων και άλλων μέτρων, όπως η πρόσφατη θέσπιση πλαφόν που ανακοινώθηκε πρόσφατα. Κανένα βήμα πίσω: η Ευρώπη αλλάζει πορεία.
Για να καλύψει αυτό το κενό, πρώτη κίνηση ήταν να γεμίσει τα αποθέματά της μέσω των LNG – πέραν των αγωγών, το φυσικό αέριο διανέμεται διεθνώς και σε υγροποιημένη μορφή, μέσω των LNG μεταφορικών πλοίων (συμφερόντων κυρίως ΗΠΑ, Κατάρ και Αιγύπτου), τα οποία κυνηγούν την καλύτερη προσφορά με τριπλάσια τιμή εκκίνησης από το φυσικό αέριο των αγωγών. Μέσα στο καλοκαίρι, η Ευρώπη πλήρωσε αδρά για να προλάβει όλες τις μεγάλες συμφωνίες για τους τερματικούς που διαθέτει (πχ στη Δανία), πριν πάνε Ασία.
Οπότε, σήμερα βρίσκεται στην καλύτερη δυνατή θέση:
Αυτή τη στιγμή, η Ευρώπη έχει συγκεντρώσει αέριο ίσο με το 89.6% των αποθηκευτικών της εγκαταστάσεων για τον χειμώνα που έρχεται. Αυτό δεν έχει λύσει το πρόβλημα: ακόμη και το 100% να ήταν γεμάτο, τα αποθέματα της Ευρώπης τερματίζουν στα 100 bcm, το οποίο αντιστοιχεί μόλις στο ¼ των συνολικών αναγκών της. Χοντρικά, αυτό (από μόνο του) αρκεί να καλύψει το διάστημα μέχρι και τα Χριστούγεννα, όπως υπολογίζεται. Με άλλα λόγια, το τωρινό απόθεμα λειτουργεί σαν μαξιλάρι ασφαλείας για την Ευρώπη για να κερδίσει χρόνο.
Ποιες είναι οι εναλλακτικές
Σύμφωνα με την ανάλυση της Washington Post, «θεωρητικά υπάρχει αρκετό LNG στην αγορά για να εισάγει η Ευρώπη: αυτή τη χρονιά 136 εκατ. τόνοι LNG θα πάνε σε εκείνον με την καλύτερη προσφορά». Η Ευρώπη έχει αποδείξει ότι μπορεί να το κάνει και οι κινήσεις της δείχνουν ότι υπολογίζει πολύ στα μεταφορικά πλοία για τους χειμώνες από εδώ και έπειτα: με αίσθηση του κατεπείγοντος, το τελευταίο διάστημα υπογράφονται συμφωνίες σε πολλά λιμάνια (μεταξύ αυτών και η Αλεξανδρούπολη) για κατασκευή πλωτών σταθμών FSRU, που θα προμηθεύονται LNG αέριο.
Αλλά αυτό είναι γνωστό ότι ζημιώνει τα ταμεία, οπότε συνεχίζει να στραγγαλίζει την οικονομία της Ευρώπης. Γι’ αυτό, εξ αρχής το μήνυμα προς όλες τις πλευρές ήταν «μειώνουμε την κατανάλωση»: ο βιομηχανικός κλάδος θα κατεβάσει ρυθμούς κατά 25%-30%, όπως αναφέρθηκε στο Reuters, ενώ από τη μεριά τους οι πολίτες καλούνται να είναι συνετοί στη διαχείριση (πχ από τη θέρμανση σπιτιών δύνανται να εξοικονομηθούν 10-12 bcm αερίου, βάσει ανακοίνωσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Ενέργειας).
Στο γράφημα που ακολουθεί φαίνεται η πτώση στην κατανάλωση αερίου ανά χώρα, μεταξύ μέσου όρου 2017-2021 και 2022:
Ταυτόχρονα, επανασχεδιάζεται ο γεωστρατηγικός χάρτης: σε αυτό το κυνήγι της χαμένης ενέργειας, τα δίκτυα των ενεργών αγωγών αντικατοπτρίζουν τις διπλωματικές σχέσεις των κρατών. Για την Ευρώπη, οι βασικοί αντικαταστάτες για το ρωσικό αέριο ήταν αφενός οι ΗΠΑ μέσω των LNG και αφετέρου η Νορβηγία μέσω του αγωγού της Βαλτικής που εγκαινιάστηκε πρόσφατα, ενώνοντας τις υποδομές στη Βόρεια Θάλασσα με τη Δανία και την Πολωνία. Η παραγωγή της σκανδιναβικής χώρας με τα δεδομένα του 2021 ήταν 113.2 bcm, αλλά έχει δεσμευτεί να τις αυξήσει.
Τόσο η Νορβηγία όσο και οι ΗΠΑ έχουν κατηγορηθεί για αισχροκέρδεια στο ενδιάμεσο, καθώς η ανεξέλεγκτη άνοδος στις τιμές του αερίου συνεχίζεται χωρίς να εξισορροπείται από αντίστοιχα πακέτα χρηματοδότησης προς ένδειξη αλληλεγγύης μεταξύ Ευρωπαίων συμμάχων. Από την άλλη, το σενάριο του πλαφόν στην τιμή που είναι πλέον υπό συζήτηση θα ακύρωνε τον βασικό νόμο της ελεύθερης αγοράς, τον ανταγωνισμό, οπότε δε γίνεται δεκτό από τους προμηθευτές.
Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, η Ευρώπη παραμένει εγκλωβισμένη στο οικοδόμημα που έχτισε, με την κύρια ευθύνη να καταλογίζεται στη Γερμανία. Η σχέση της με την Κομισιόν επί Olaf Scholz όλο και αποδυναμώνεται, η μεγαλύτερη δύναμη της Ένωσης κατηγορείται πλέον για υποκρισία από τη Γαλλία και την Ισπανία. Στους μικρότερους προμηθευτές για τα ευρωπαϊκά εδάφη προστέθηκε το Αζερμπαϊτζάν την τελευταία εβδομάδα (δυνατότητα έως και 18 bcm στο μέλλον), ανοίγοντας επιτακτικά την υπόθεση της μεταφοράς φυσικού αερίου από την Κασπία, που εκκρεμούσε για χρόνια.
Μένει να δούμε τον χειμώνα ποια δύναμη θα ξεπροβάλλει ως κυρίαρχη από την ενεργειακή κρίση για να θρέφει από εδώ και έπειτα τις μηχανές της Ευρώπης. Σε κάθε περίπτωση, η ενέργεια ήταν και παραμένει το απόλυτο όπλο.
