Το πιο ιδιαίτερο ελληνικό μουσείο, που ακόμα δεν έχεις επισκεφτεί

Πόσο ακριβή είναι η ιστορία, πόσο δυνατή φωνή έχει, πόσα δίνει (και δείχνει) απλόχερα. Καμιά φορά πονάει και η ίδια όταν εκτοπίζεται, όταν θάβεται σε υπόγεια, όταν κλείνεται σε μπαούλα, όταν κυκλώνεται από τη μούχλα, όταν αντιμετωπίζεται με ασέβεια.

Γι’ αυτό και ένιωσα τεράστια έκπληξη όταν είδα το Μουσείο του Αλή Πασά και της Επαναστατικής Περιόδου στο νησάκι στα Γιάννενα, έργο τέχνης από μόνο του, ένα ποίημα της ιστορίας για την ιστορία. Για την ακρίβεια έτριβα τα μάτια μου εκεί στα κελιά της μονής Παντελεήμονα, που ναι, μυρίζει ιστορία, δόξα και αίμα: εκεί σκότωσαν οι Τούρκοι τον Αλή Πασά, εκεί πόνεσε κι έκλαψε η όμορφη τελευταία γυναίκα του, η Βασιλική Κονταξή, εκεί σπάραξε η κυρά Φροσύνη μέχρι να την πνίξουν στη λίμνη (11 Ιανουαρίου 1801) γιατί ήταν ‘ζωηρό’ κορίτσι και απάτησε τον άντρα της.

Οι επισκέπτες έμειναν όλοι με το στόμα ανοιχτό όταν πληροφορήθηκαν ότι ένας ιδιώτης, πρώην φούρναρης για σαράντα χρόνια, ήταν υπεύθυνος γι’ αυτό το θαύμα. Εκείνος -ο Φώτης Ραπακούσης- το έστησε από το μηδέν, ξόδεψε την περιουσία του για να αγοράσει σε δημοπρασίες τα πολύτιμα αντικείμενα εκείνης της περιόδου, εκείνος οραματίστηκε αυτό το μουσείο για τους Γιαννιώτες, τους υπόλοιπους Ηπειρώτες και όλους τους Έλληνες, εκείνος πληρώνει ενοίκιο στη Μητρόπολη και το Δήμο, εκείνος ανέλαβε να φωτίσει την ιστορία. Τα κειμήλια; Δεν μιλάνε απλώς, ουρλιάζουν.

Το καριοφίλι μάνα μου

Το τεράστιο χρυσό καριοφίλι του Αλή Πασά από το 1804, σκαλισμένο από συγκλονιστικούς ηπειρώτες μάστορες, το τσιμπούκι του, κατασκευασμένο από ξύλο τριανταφυλλιάς και διακοσμημένο με κεχριμπάρια, χειρόγραφα, κοσμήματα, το ξιφίδιο του εθνικού ευεργέτη Απόστολου Αρσάκη, κουρτίνες με κεντημένη τη μονογραφή του σουλτάνου Μαχμούτ Β’.

Κι επιπλέον, παλάσκες, τρομερές πιστόλες, πίνακες, μεδουλάρια, απίστευτα γιαταγάνια, ηπειρώτικες παραδοσιακές φορεσιές, η αναπαράσταση του οντά εκείνης της εποχής, μια από τις φορεσιές της κυρά Φροσύνης είναι ορισμένα από τα περίπου χίλια εκθέματα.

Κι ήταν σαν να μας μιλούσε ο Αλή Πασάς, ο επονομαζόμενος και Τεπελενλής, χαϊδεύοντας τη λευκή γενειάδα του και παίζοντας με το κεχριμπαρένιο κομπολόι του. Κομμάτι της ιστορίας του τόπου μας είναι, αφού είχε για περισσότερα από σαράντα χρόνια σημαντικό ρόλο στην Ήπειρο και όχι μόνο, από το 1788, όταν διορίστηκε πασάς των Ιωαννίνων, μέχρι τις αρχές της Ελληνικής Επανάστασης.

Από τη θέση του διοικητή του σαντζακίου των Ιωαννίνων έβαλε τις βάσεις για τη δημιουργία ενός σχεδόν αυτόνομου κράτους, το οποίο περιελάμβανε μεγάλο μέρος της Ελλάδας, από Ήπειρο, Μακεδονία, Πελοπόννησο (πλην της Μάνης), Βόρεια Εύβοια, Στερεά Ελλάδα και Θεσσαλία, και επιπλέον την Αλβανία και τμήμα των Σκοπίων. Είπαν τα πάντα γι’ αυτόν, αφού τον αποκάλεσαν δολοφόνο, λήσταρχο, τέρας, τύραννο, Κιαφίρ (άπιστο), σατράπη, αιμοβόρο, αιμοσταγή, αλλά και διαμάντι, θρύλο, φιλοπρόοοδο, σωτήρα της Ηπείρου.

Κι η αλήθεια είναι ότι κατά την περίοδο της ηγεμονίας του τα Γιάννινα μετατράπηκαν σε ένα πολύ σημαντικό πνευματικό, πολιτισμικό, πολιτικό και οικονομικό κέντρο. Έχτισε κάστρα, γεφύρια, υδραγωγεία, σχολεία, ακόμα και εκκλησίες, έφτιαξε δρόμους, έδωσε μια κοσμοπολίτικη αύρα στην περιοχή. Κι όπως συμβαίνει με τέτοιες ισχυρές προσωπικότητες, άλλοι τον μίσησαν κι άλλοι τον λάτρεψαν. Στη στρατιωτική σχολή που ο ίδιος ίδρυσε εκπαιδεύτηκαν κάποιοι από τους σημαντικότερους πολεμιστές της Επανάστασης του 1821 όπως ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Αθανάσιος Διάκος, ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Γρίβας, ο Λάμπρος Βέικος, ο Πανουργιάς, ο Γεώργιος Bαρνακιώτης. Επίσης πολλοί σπούδασαν στις περίφημες σχολές των Ιωαννίνων με τη δική του βοήθεια.

Ο συγκλονιστικός συλλέκτης-φούρναρης

Πώς φτάσαμε όμως σε ένα τέτοιο συγκλονιστικό μουσείο από έναν πρώην φούρναρη που μεγάλωσε σε ορφανοτροφείο; Η αφήγηση του Φώτη Ραπακούση συγκλονίζει: “Όταν έφυγα από το ορφανοτροφείο στα δεκαεπτά μου χρόνια, έψαξα τις ρίζες μου. Ένας μακρινός συγγενής μου είπε πως όταν μάζεψαν τα κομμάτια του πατέρα μου που σκοτώθηκε από νάρκη, βρήκαν το πιστόλι που είχε πάντα μαζί του. Ήταν πίσω από μια πέτρα στο πατρικό μας. Συγκλονίστηκα όταν το έπιασα στα χέρια μου, νόμισα ότι βρήκα τον ίδιο. Αυτό άλλαξε όλη μου τη ζωή. Γιατί έβαλα σκοπό μου να αρχίσω να μαζεύω αντικείμενα που ήταν συνδεδεμένα με την ιστορία του τόπου μου. Έτσι φτάσαμε ως εδώ. Δουλεύοντας σκληρά και αγοράζοντας αντικείμενα“.

Η μεγάλη ανακάλυψη

Ήταν Οκτώβριος του 2015 όταν ο κόσμος έκθαμβος πληροφορήθηκε ότι βρέθηκε το καριοφίλι του Αλή Πασά, ένα συγκλονιστικό ιστορικό αντικείμενο και συνάμα αδιανόητο έργο τέχνης. Το μήκος του είναι ένα μέτρο και 56 εκατοστά, ενώ υπάρχει και ταυτότητα που ‘μιλάει’. Δίπλα στον μηχανισμό πυροδότησης είναι σκαλισμένα, σε λόγια γραφή η επιγραφή ‘Αλη-Παcια 1804’ Το πάθος του Φώτη Ραπακούση επιβραβεύτηκε από τη θεά τύχη.

“Ήρθε σε επαφή μαζί μου μια παλιά αρχοντική οικογένεια των Ιωαννίνων, η οποία είχε μεταναστεύσει από τη δεκαετία του 1930 στην Αθήνα. Μαζί τους είχαν πάρει και το κειμήλιο, το οποίο είναι καταγραμμένο σε προικώο. Ο κτήτορας, που είχε πεθάνει πριν δύο χρόνια, είπε στη σύζυγό του πως ήταν επιθυμία του το όπλο να επιστρέψει στα Ιωάννινα εφόσον ικανοποιηθεί οικονομικά. Είμαι τυχερός γιατί από την πλευρά της οικογένειας, κυριαρχούσε η επιθυμία του θανόντος και όχι το οικονομικό συμφέρον“.

Έτσι ένα τρομερό κειμήλιο που ‘μιλάει’ κοσμεί το μουσείο- στολίδι της Ελλάδας, στο οποίο βλέπει κανείς απίστευτα πράγματα χάρη στην ‘τρέλα’ του συλλέκτη, που πολλές φορές αναλαμβάνει ο ίδιος ρόλο ξεναγού. Αλλά ‘μιλάει’ και το ίδιο το μουσείο. Γιατί στον πάνω όροφο υπάρχει το παλιό πάτωμα με τις τρύπες από τις σφαίρες με τις οποίες οι Τούρκοι στρατιώτες από το υπόγειο (!) τραυμάτισαν θανάσιμα τον Αλή Πασά, όταν έπεσε στη δυσμένεια του Σουλτάνου Μαχμούτ του Β’.

Έτσι τραυματία τον βρήκαν -24 Ιανουαρίου 1822-, και ο απεσταλμένος του Σουλτάνου, ο Κιοσέ Μεχμέτ, αποκεφάλισε τον Αλή Πασά, στέλνοντας το κεφάλι σε ασημένιο δίσκο στον Σουλτάνο.

Η Κυρά Φροσύνη

Πολλοί θεωρούσαν ότι η κυρά Φροσύνη ήταν μία από τις ερωμένες του Αλή Πασά, που είχε ένα τεράστιο χαρέμι το οποίο έφτανε ως και τις εξακόσιες γυναίκες. Αλλά η αλήθεια είναι διαφορετική, αυτή που τελικά οδήγησε στον βάναυσο πνιγμό της στη λίμνη.

Η ‘κόρη θαυμασίου κάλλους’, όπως την περιέγραψε ο Γάλλος πρόξενος Πουκεβίλ που την είχε δει, παντρεμένη με τον ευπατρίδη Γιαννιώτη Δημήτριο Βασιλείου, έκανε κρυφή σχέση με τον γιο του Αλή Πασά, τον Μουχτάρ. Ξεκίνησε θυελλώδης έρωτας που αποδείχτηκε μοιραίος. Γιατί η γυναίκα του Μουχτάρ το έμαθε και ζήτησε από τον Αλή Πασά, τον πεθερό της, να την τιμωρήσει για την ξεδιάντροπη στάση της. Τον απείλησε ότι αν δεν το κάνει, θα επιστρέψει στον πατέρα της, τον Ιμπραήμ Πασά. Κι επειδή ο Αλή δεν ήθελε να διαταράξει τις σχέσεις μαζί του, προχώρησε σε μια απίστευτη κίνηση. Με το πρόσχημα της κάθαρσης των Ιωαννίνων και τον περιορισμό των ανήθικων γυναικών, συνέλαβε την Φροσύνη και άλλες δεκαέξι Γιαννιώτισσες –που κατηγορήθηκαν ως ελαφρών ηθών- και τις έπνιξε στη λίμνη.

Στο μουσείο υπάρχει ειδική αίθουσα αναπαράστασης του πνιγμού, με προσεγμένη κάθε λεπτομέρεια. Τα σώματα των γυναικών εκβράστηκαν στις όχθες της λίμνης και οι ντόπιοι τα έθαψαν με τα χριστιανικά έθιμα. Η Εκκλησία τις αναγόρευσε σε ‘Καλλιμάρτυρες’ ενώ η ιστορία ενέπνευσε πολλούς ποιητές και ζωγράφους .

Αλλά το μουσείο το ίδιο είναι ένα ποίημα και μια ζωγραφιά, χάρη στην ‘τρέλα’ ενός ανθρώπου με όραμα. Γιατί πολλές φορές η ιδιωτική πρωτοβουλία είναι θαυματοποιός…