Τραγωδία στα Τέμπη: Τι σχέση έχει το σύνδρομο του επιζώντα με την πρόσφατη αυτοκτονία
Υπάρχει ένα στοιχείο το οποίο ενώνει όσους επιβιώνουν από τραγικά δυστυχήματα, όπως ο 35χρονος Ανέστης που έδωσε τέλος στη ζωή του: το συναίσθημα της ενοχής ότι έμειναν πίσω.
- 6 ΙΟΥΛ 2022
Ήταν τέτοιο το σοκ τον Σεπτέμβριο του 2003 ώστε η φράση «πάγωσε το πανελλήνιο» δεν αποτελούσε απλώς ένα κλισέ. Θυμάμαι ότι τότε τα σχολεία ανά την Ελλάδα ακύρωσαν τις εκδρομές εκείνου του φθινοπώρου και οι γονείς για τα επόμενα χρόνια έτρεφαν το μόνιμο άγχος του ατυχήματος, όταν τα παιδιά τους έμπαιναν σε σχολικό πούλμαν.
Τα πλάνα από το στραπατσαρισμένο όχημα στα Τέμπη μετά τη σύγκρουση, που στοίχισε τη ζωή σε 21 μαθητές της πρώτης Λυκείου, καταγράφηκαν στο συλλογικό ασυνείδητο ως ανεπούλωτη πληγή για όλη τη χώρα.
Πόσo μάλλον για εκείνα τα 9 παιδιά από το Μακροχώρι Ημαθίας, τα οποία φάνηκαν τυχερά και γλίτωσαν από τον θάνατο, καταγράφοντας ωστόσο στη μνήμη τους την ανατριχιαστική εικόνα στην τρυφερή ηλικία των 16 ετών: ένα πούλμαν γεμάτο αίματα, γυαλιά και σκοτωμένους έφηβους – τους φίλους τους, βασικά, με τους οποίους έκαναν αστεία πριν λίγο, επιστρέφοντας από την Αθήνα.
Το τραύμα παραμένει ανοιχτό, όπως υποδηλώνει πιθανότατα η πρόσφατη θλιβερή είδηση: ο Ανέστης, ένας από τους επιζώντες του τραγικού ατυχήματος στα Τέμπη, έβαλε τέλος στη ζωή του με κυνηγετικό όπλο στην ηλικία των 35 ετών, 19 χρόνια μετά από την τραγωδία στην εθνική οδό. Πρόκειται για ένα από τα θύματα του δυστυχήματος τα οποία μεταφέρθηκαν εσπευσμένα σε εντατική μονάδα νοσοκομείου, αντιμετωπίζοντας σοβαρά τραύματα.
Τελικά, συνδέεται η αυτοχειρία με το μετατραυματικό στρες και το συνηθισμένο –αν και όχι τόσο γνωστό– σύνδρομο του επιζώντα, το οποίο απαντάται ως συνέπεια σε τόσο οδυνηρές εμπειρίες;
Τα «ψυχολογικά προβλήματα», που αναγράφονται στα δημοσιογραφικά κείμενα, είναι μία νύξη προς αυτή την κατεύθυνση, αν και ο πατέρας του θεωρούσε ότι είχε ξεπεράσει το συμβάν, επειδή «δεν μιλούσε για τα Τέμπη». Το ακριβώς ανάποδο συνεπάγεται από αυτή την άρνηση, ενώ το γεγονός ότι διήγαγε έναν λειτουργικό βίο, ως κανονικός εργαζόμενος σε φύλαξη αρχαιοτήτων, δεν αποκλείει τα βαθύτερα αδιέξοδα που ένιωθε.
Μέχρι να έρθουν περισσότερες πληροφορίες στην επιφάνεια για την ψυχολογική κατάσταση του αυτόχειρα, ώστε να αποφανθούν οι ειδικοί, αποσαφηνίζουμε τα συστατικά στοιχεία και τις ενδείξεις για το σύνδρομο του επιζώντα.
Ποιοι αντιμετωπίζουν το σύνδρομο του επιζώντα
Πρώτη φορά, ο όρος καταγράφηκε τη δεκαετία του 1960 ανάμεσα στους επιζώντες του ολοκαυτώματος: ένιωθαν ξεκάθαρη ενοχή που κατάφεραν να βγουν ζωντανοί από τα φονικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ αμέτρητοι συμπολίτες τους όχι.
Το ίδιο παράδοξο συναίσθημα παρατηρήθηκε εκείνη τη δεκαετία σε όσους γλίτωσαν από τον Πόλεμο του Βιετνάμ: όπως έδειξε χρόνια αργότερα, το 1991, μια έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο, το πρώτο και πιο κυρίαρχο συναίσθημα που κληρονόμησαν όλοι οι 19χρονοι Αμερικανοί από τον πόλεμο ήταν η ενοχή και η ματαιότητα.
Με απλά λόγια, το άτομο βλέποντας ότι αποτελεί εξαίρεση σε μια τραγική καταστροφή που συνέβη, τείνει να οδηγείται σε σύγχυση: από τη μία, αισθάνεται φόβο και στρες, ενώ από την άλλη οργή για αυτό που συνέβη.
Αυτός ο ιδιόρρυθμος συνδυασμός των αντίρροπων ψυχικών δυνάμεων, όπως αποδεικνύεται από πλήθος περιπτώσεων στη διεθνή βιβλιογραφία, οδηγεί σε συμπτώματα που σχετίζονται με το μετατραυματικό στρες: εμμονές ή ιδεοληψίες, προβλήματα ύπνου, έως και (αυτο)καταστροφικές σκέψεις.
Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν τα δύο παιδιά που αυτοκτόνησαν στη Φλόριντα, έναν χρόνο μετά το mass shooting στο Πάρκλαντ: 14 συμμαθητές τους και τρία μέλη του σχολικού προσωπικού έχασαν τότε τη ζωή τους από τα πυρά, ενώ εκείνοι ήταν τυχεροί και έμειναν αλώβητοι. «Το κορίτσι υπέφερε από μετατραυματικό στρες και σύνδρομο του επιζώντα», εξήγησαν οι γονείς του δεύτερου παιδιού σε τηλεοπτικό κανάλι.
Την ίδια στιγμή, η επίσης μαθήτρια Maia Hebron από εκείνο το αμερικανικό λύκειο είχε δηλώσει: «γνωρίζω ότι για το υπόλοιπο της ζωής μου κάθε μέρα που ξυπνάω θα σκέφτομαι ότι οι τότε συμμαθητές μου, οι φίλοι μου από το σχολείο δεν είχαν την τύχη να έχουν εμπειρίες στη ζωή τους, όπως εγώ – από τη μία, αισθάνομαι ευγνώμων και από την άλλη ένοχη».
Η ενοχή ως καταλύτης
Δεν είναι υπόθεση πεπερασμένου χρόνου το μετατραυματικό στρες, ούτε το συγκοινωνούν δοχείο του συνδρόμου που συζητάμε, όπως εξηγούν οι ειδικοί. Τα τραύματα μιας τέτοιας οδυνηρής εμπειρίας –όπως είναι οι εμπόλεμες ζώνες, τα περιστατικά μαζικής δολοφονίας, οι φυσικές καταστροφές, οι τρομοκρατικές επιθέσεις, αλλά και τα δυστυχήματα, όπου εμπλέκονται πολλά άτομα ή οικογενειακά πρόσωπα– ζημιώνουν σημαντικά το άτομο για το υπόλοιπο της ζωής του, αλλά στη θετική εξέλιξη της ιστορίας, μαθαίνει πώς τα διαχειρίζεται.
Ένας άλλος μαθητής που επέζησε από το πούλμαν στα Τέμπη, για παράδειγμα, κατέφυγε στον μοναχικό βίο, καταλήγοντας με τις αρχές της ορθοδοξίας στο ότι ήταν «επιθυμία του κυρίου να φύγουν τα παιδιά τόσο νωρίς», όπως είχε δηλώσει σε τηλεοπτική συνέντευξη.
Φαίνεται ότι ψάχνεις εναγωνίως μια απάντηση για το άδικο που συνέβη. Γι΄ αυτό και πολύ συνηθισμένο ανάμεσα στους επιζώντες είναι να καταφεύγουν στο τεχνικό μούδιασμα των ουσιών, προκειμένου να σταματήσουν πρόσκαιρα τις εμμονικές σκέψεις.
Μια τέτοια περίπτωση ήταν και ο Adam Linehan, γιατρός στην εμπόλεμη ζώνη σε Αφγανιστάν και Ιράκ, που μετέπειτα έγινε δημοσιογράφος. Στο πιο γνωστό κείμενό του στους New York Times, μιλάει για την «ενοχή που παραλίγο να τον σκοτώσει».
Σε μια συνέντευξή του αργότερα, είχε διευκρινίσει τα λεγόμενά του ως εξής: «Δε νιώθω ενοχές που επιβίωσα, όσο για το ότι είμαι μπροστά στην κάμερα τώρα και απαντάω για την πρόοδο στη ζωή μου. Η ενοχή τελικά είναι ένα είδος καταλύτη. Μένει μονάχα το αίσθημα της απόλυτης ματαιότητας. Ποιο το νόημα του να είσαι ζωντανός;».
