Τρία χρόνια συνταγογραφώντας φυτοφαγία

Από το 1994, η 1 Νοεμβρίου μνημονεύεται ως η Παγκόσμια ημέρα φυτοφαγίας (World Vegan Day). Με αφορμή την ημέρα αυτή, πολλοί vegans ανά τον κόσμο διοργανώνουν όλον τον Νοέμβριο ενημερωτικές και ψυχαγωγικές δράσεις, όπως ομιλίες, γεύματα, συναυλίες, κ.ά. για να έρθουν κοντά, να ενημερωθούν και να ενημερώσουν για τα οφέλη του vegan τρόπου ζωής. Ενός τρόπου ζωής που βάζει στην άκρη τη χρήση και εκμετάλλευση ζώων από δραστηριότητες όπως το φαγητό, την ένδυση, την ψυχαγωγία. Στην Αθήνα, για πρώτη φορά, έχει προγραμματιστεί ένα vegan festival, με χιλιάδες (!) άτομα να έχουν ήδη δηλώσει στη σελίδα στο facebook, 10 μέρες πριν, ότι πρόκειται να παρευρεθούν, απόδειξη του πόσο πολύ έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον του κόσμου για την επιλογή της φυτοφαγίας ακόμη και στη χώρα μας.

Και μπορεί τα οφέλη του veganism στο περιβάλλον και τα ζώα να είναι οι πιο γνωστοί και συνηθισμένοι λόγοι που γίνεται κανείς vegan, τα οφέλη στην υγεία, όμως, συχνά αποτελούν την πιο ευχάριστη έκπληξη αυτής της αλλαγής.

Απώλεια βάρους, μείωση χοληστερόλης, πτώση της αρτηριακής πίεσης, καλύτερος έλεγχος της γλυκόζης αίματος, είναι μία μικρή λίστα από τα καλά μελετημένα οφέλη στην πρωτογενή πρόληψη (πριν εμφανιστεί νόσος).

Λιγότερο γνωστά, αν και πιο εντυπωσιακά, είναι τα οφέλη αφού εμφανιστεί νόσος (δευτερογενής πρόληψη). Μείωση συχνότητας και διάρκειας επεισοδίων στηθάγχης, δραματική μείωση κινδύνου (νέου) εμφράγματος ή εγκεφαλικού επεισοδίου, καλύτερος έλεγχος του διαβήτη, βελτίωση της φυσικής αντοχής και λειτουργικής ικανότητας, και συχνά απρόσμενη (αλλά διόλου ανεξήγητη) βελτίωση ακόμη και «ανύπαρκτων» (ή μάλλον ανομολόγητων) προβλημάτων όπως της στυτικής δυσλειτουργίας. Και βέβαια, τα οφέλη δεν περιορίζονται μόνο στα καρδιαγγειακά νοσήματα, αλλά και σε αρκετούς τύπους καρκίνου (τυπικό παράδειγμα ο καρκίνος του εντέρου), σε αρκετά αυτοάνοσα νοσήματα (όπως στην ρευματοειδή αρθρίτιδα), και σε πολλά άλλα από τα χρόνια προβλήματα υγείας που μειώνουν τόσο το προσδόκιμο όσο και την ποιότητα ζωής του σύγχρονου μέσου ανθρώπου, ενώ παράλληλα αυξάνουν δυσβάσταχτα το κόστος του συστήματος υγείας για όλους μας.

Όλα τα παραπάνω, δυστυχώς, δεν τα έμαθα αναλυτικά μέσω της πολυετούς και διαρκώς συνεχιζόμενης επίσημης ιατρικής μου εκπαίδευσης. Αντιθέτως, όπως οι περισσότεροι ιατροί, νόμιζα και εγώ ότι η διατροφή παίζει έναν, το πολύ, μέτριο ρόλο στην υγεία μας, μαζί με μία σειρά άλλων παραγόντων. Σε καμία περίπτωση δεν είχα φανταστεί τον καθοριστικό ρόλο που αργότερα έμαθα ότι έχει. Κι όμως, οι σχετικές μελέτες είναι διαθέσιμες σε όλους.

Ενδεικτικά, η εντυπωσιακή σε μέγεθος και σχεδιασμό (και συνεχιζόμενη από το 1990 μέχρι σήμερα) επιδημιολογική μελέτη Global Burden of Disease Study εξέτασε μεταξύ άλλων τη σχέση παραγόντων κινδύνου με την νοσηρότητα και θνητότητα. Η μελέτη αυτή χρηματοδοτείται από το Bill & Melinda Gates Foundation και έχει οδηγήσει σε σειρά δημοσιευμένων επιστημονικών άρθρων, όπως αυτό εδώ στο Lancet to 2015, ενώ κάποια από τα αποτελέσματα για τις ΗΠΑ και τις ανεπτυγμένες χώρες μπορεί να τα βρει κανείς σε σύνοψη σε ένα infographic στο JAMA. Η μελέτη, λοιπόν, αυτή έδειξε ότι (στις ΗΠΑ) η διατροφή αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα κινδύνου για τις κυριότερες αιτίες θανάτου, πάνω από το κάπνισμα, την αρτηριακή πίεση, την παχυσαρκία, ή ό,τι άλλο μπορείτε να φανταστείτε. Το γεγονός, μάλιστα, ότι από τους επόμενους πέντε πιο σημαντικούς παράγοντες κινδύνου (στον κατάλογο των 10 σημαντικότερων παραγόντων κινδύνου), η διατροφή συσχετίζεται αιτιολογικά με τους τέσσερις (συγκεκριμένα με την αρτηριακή πίεση, τον δείκτη μάζας σώματος, την γλυκόζη νηστείας, και την ολική χοληστερόλη), δείχνει ότι ακόμη και αυτή η ανάλυση δεν είναι παρά μία υποεκτίμηση του πραγματικού αντίκτυπου της διατροφής.

Πράγματι, για όλα αυτά και περισσότερα, κινητοποιήθηκα να ενημερωθώ κυρίως λόγω προσωπικού κινήτρου, όταν ήρθε στον κόσμο η πρώτη μας κόρη και έπρεπε να απαντήσουμε έγκυρα στο τόσο απλό και καθημερινό ερώτημα “Τι θα φάμε σήμερα;”. Δεν άργησα έτσι να πέσω σε μία πληθώρα μελετών που δείχνουν ότι όλοι οι πληθυσμοί που έχουν μελετηθεί για την μακροβιότητά τους, ακολουθούσαν διατροφικά πρότυπα που είχαν ως κοινό τις φυτικές τροφές ως την σχεδόν αποκλειστική πηγή των θερμίδων τους (π.χ. 93% στην Κρήτη, >96% στην Okinawa, αλλά και 100% στα πιο υγιή τμήματα του πληθυσμού των 7th Day Adventists). Και άπαξ και η υγιεινή φυτοφαγική διατροφή μπήκε στο τραπέζι των εναλλακτικών, η απόφαση στην πορεία ήταν εύκολη. Πράγματι, η ιατρική βιβλιογραφία είναι τόσο ξεκάθαρη για τα οφέλη αυτής της επιλογής (δηλ. της υγιεινής φυτοφαγίας, whole food plant based diet όπως θα την βρει κανείς στα αγγλικά) σε σχέση με τις εναλλακτικές (που έχουν μελετηθεί), που δεν αφήνει πολλά περιθώρια αν κανείς επιθυμεί να δράσει με βάση λογικά επιχειρήματα και κριτήρια. Πόσο μάλλον, αν κανείς συνυπολογίσει και τα οφέλη στο περιβάλλον, τα ζώα, αλλά και την πιο αποτελεσματική σίτιση του συνολικού, πολύ μεγάλου και διαρκώς αυξανόμενου, ανθρώπινου πληθυσμού.

Ήταν η αρχή μίας σειράς καταπληκτικών αλλαγών που εκτός από το οικογενειακό ευ ζην μας, στην πορεία επηρέασε και το επαγγελματικό μου. Ήταν η εποχή που ξεκίναγα το ιατρείο μου, περίπου πριν τρία χρόνια. Λίγο νωρίτερα η οικογένειά μας είχε γίνει πιο πλούσια με τον ερχομό και της δεύτερής μας κόρης, και πλέον αισθανόμενος αρκετά ασφαλής και σίγουρος με την υγιεινή φυτοφαγία, αποφάσισα ότι θα έπρεπε να προσφέρω αυτήν την ενημέρωση (για τα οφέλη της υγιεινής φυτοφαγίας) και στους ασθενείς που παρακολουθώ ως ιατρός. Όχι μόνο γιατί αυτό ήθελα ως εξειδικευμένος στην προληπτική Καρδιολογία και τα λιπίδια, αλλά κυρίως γιατί αυτό ένιωθα ως ηθική υποχρέωση. Κατανοούσα τον κίνδυνο να στιγματιστεί η πρακτική μου ως ‘εναλλακτική’, αλλά αυτό από μόνο του δεν θα μπορούσε να έχει βαρύνουσα σημασία στην τελική επιλογή μου. Ειδικά δεδομένου ότι δεν ισχύει.

Πράγματι, η διάχυση της γνώσης δεν είναι επιλογή αλλά υποχρέωση του κάθε επαγγελματία, πόσο μάλλον των ιατρών. Άλλωστε πόσο παράδοξο θα ήταν, την ώρα που πιάνω το συνταγολόγιο να γράψω άλλη μία στατίνη (κάτι που κάνω χωρίς δεύτερη σκέψη εκεί όπου χρειάζεται), να μην έχω λίγο νωρίτερα αφιερώσει κάποιον χρόνο στην ενημέρωση του ασθενούς για την διατροφή και για τους άλλους παράγοντες του τρόπου ζωής που επηρεάζουν την υγεία. Είναι γεγονός ότι τόσο ο περιορισμένος χρόνος όσο και η συχνή μη συμμόρφωση των ασθενών με οδηγίες σχετικές με τον τρόπο ζωής, μειώνει το κίνητρο των ιατρών για σχετική ενημέρωση (“θα χάσουμε κι οι δύο τον χρόνο μας”). Όμως, η αλήθεια παραμένει ότι η υποχρέωση ενημέρωσης δεν αλλάζει ανάλογα με την εκ των προτέρων προβλεπόμενη πιθανότητα του ασθενούς να δράσει με βάση αυτήν την ενημέρωση. Επιπλέον, δεν είναι καθόλου εύκολο να προβλέψεις ποιος ασθενής και πότε θα αποφασίσει να βελτιώσει και να κάνει πιο υγιεινό τον τρόπο ζωής του. Συνεπώς, η ενημέρωση πρέπει να δίδεται και ο ασθενής να κάνει ό,τι και όποτε θέλει με αυτήν. Μόνο έτσι μπορεί ο ασθενής να απολαμβάνει το δικαίωμά του να λάβει αυτόνομα καλά ενημερωμένες αποφάσεις (well informed decisions), το δικαίωμά του δηλ. στην πραγματική αυτονομία. Και η αυτονομία αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμά του ασθενούς στη σύγχρονη ιατρική πρακτική. Πρόκειται, δηλαδή, για υποχρέωση του ιατρού να σεβαστεί και να υπηρετήσει ένα δικαίωμα του ασθενούς, ασχέτως του τι θα κάνει ο ασθενής εν τέλει.

Τρία χρόνια τώρα, δεν υπάρχει στιγμή που να έχω μετανιώσει για την απόφασή μου αυτή

Από το πώς νιώθω εγώ ο ίδιος και το πώς βλέπω να μεγαλώνουν τα παιδιά μας, μέχρι τα αποτελέσματα και τις μαρτυρίες ενός αρκετού αριθμού ασθενών που έχουν αποφασίσει να δράσουν με βάση την ενημέρωση που έχουν λάβει, είμαι πεπεισμένος ότι η υγιεινή φυτοφαγία είναι μία επιλογή πολύ πιο εύκολη πρακτικά και πιο κοντινή στις (μεσογειακές) διατροφικές μας συνήθειες αλλά και τις ηθικές μας (θεωρητικές) αρχές από όσο θέλουμε να νομίζουμε. Φτάνει κανείς να αποφασίσει να δει το θέμα με λιγότερα ‘Δεν’ και περισσότερα ‘Ίσως’ και να επενδύσει λίγο χρόνο στην (πάντα αναγκαία) έγκυρη ενημέρωση. Και ίσως τότε, όπως συνέβη σε πολλούς άλλους, αφού ανοίξει τα αυτιά του και τα μάτια του στα νέα δεδομένα, ίσως νιώσει να ανοίγει παράλληλα και η καρδιά του. Για τα ζώα, το περιβάλλον, την υγεία μας, αλλά κυρίως για τα παιδιά μας, το μέλλον μας. Έλλειψη κινήτρων δεν θα βρείτε εδώ… Διαλέξτε ένα, ή περισσότερα, ή ακόμη καλύτερα όλα, και δώστε μια ευκαιρία σε αυτήν την επιλογή. All I am saying, is give …peas a chance. Χωρίς μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις αλλά και χωρίς ανεδαφική δραματοποίηση. Τόσο απλά…

Πριν περίπου τρία χρόνια, έβλεπα με ευχάριστη έκπληξη τα πρώτα εντυπωσιακά αποτελέσματα ενός από τους πρώτους μου ασθενείς που ακολουθούσαν την υγιεινή φυτοφαγία και έπαιρνε σε μεγάλο βαθμό τον έλεγχο της υγείας του στα χέρια του, βελτιώνοντας δραματικά την ευεξία του αλλά και όλους τους δείκτες υγείας που παρακολουθούσαμε. Τρία χρόνια μετά, μπορεί η έκπληξη μου για τέτοια αποτελέσματα να είναι πλέον μικρότερη, η ικανοποίησή μου όμως παραμένει το ίδιο μεγάλη. Κι αυτό είναι ένα επιπλέον κίνητρο για την δική μου, προσωπική συνέχεια.

(Ο Κωστής Τσαρπαλής είναι Καρδιολόγος, απόφοιτος του Πανεπιστημίου του Cambridge, με εξειδίκευση στους υπερήχους καρδιάς (MSc, Hammersmith Hospital,Imperial Colege London, UK), την προληπτική Καρδιολογία και τις δυσλιπιδαιμίες (MSc, PhD Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών και Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο), και διατηρεί ιδιωτικό ιατρείο στην Αγία Παρασκευή. Οι απόψεις που εκφράζονται στο άρθρο είναι προσωπικές απόψεις του συγγραφέως και σε καμμία περίπτωση δεν έχουν στόχο να υποκαταστήσουν την γνώμη και συμβουλή του προσωπικού σας ιατρού).