Ζούμε το ελληνικό #MeToo. Ή μήπως όχι;

Τα θύματα του κατ’ επανάληψη θύτη σεξουαλικών εγκλημάτων δικαιώθηκαν νομικά. Στο ενδιάμεσο, και στα χρόνια που μεσολάβησαν για να τελεσιδικήσει η υπόθεση, οι έμφυλες διακρίσεις ανέβηκαν πολύ ψηλά στην ατζέντα της αμερικανικής κοινωνίας. Πίσω στην Ελλάδα, για μεγάλο μέρος του κόσμου όλη αυτή η τρικυμία έμοιαζε με κάτι μακρινό. Κάτι ξένο. Κάτι που δεν μας αφορά. «Δεν γίνονται εδώ αυτά».

Οι συγκλονιστικές αποκαλύψεις της Σοφίας Μπεκατώρου, όμως, άλλαξαν άρδην το τοπίο. Δεν ήταν απλά το γεγονός ότι μία Ολυμπιονίκης έριξε φως σε σκοτεινές γωνιές του ελληνικού αθλητισμού, εκεί όπου μεγαλοστελέχη ομοσπονδιών θεωρούν πως έχουν το δικαίωμα της prima nocta στο σώμα νεαρών αθλητριών.  Ξαφνικά, μοιάζει σαν -επιτέλους- να άνοιξε ο ασκός του Αιόλου για όλη την ελληνική κοινωνία. Μήπως, λοιπόν, αυτές τις μέρες ζούμε το ελληνικό #MeToo;

Μία ρωγμή στο παγιωμένο σύστημα

«Θα έλεγα ότι το #metoo είναι ένα φεμινιστικό παλιρροϊκό κύμα που έφτασε αυτές τις μέρες και στη χώρα μας, καθώς η θαρραλέα πράξη της Σοφίας Μπεκατώρου άνοιξε μια ρωγμή μέσα από την οποία ξεχύθηκαν δεκάδες μαρτυρίες σεξουαλικής κακοποίησης και παρενόχλησης γυναικών σε αθλητικούς, επαγγελματικούς, καλλιτεχνικούς, εκπαιδευτικούς χώρους» αναφέρει η Νατάσα Κεφαλληνού, Υπεύθυνη Επικοινωνίας του Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών «Διοτίμα».

Τι κοινά όμως στοιχεία μπορεί να έχει η αμερικανική με την ελληνική περίπτωση; «Η απαρχή αυτού του κύματος πράγματι εντοπίζεται στις ΗΠΑ, όταν τον Οκτώβριο του 2017 οι New York Times αποκάλυψαν ότι ο μεγιστάνας του Χόλιγουντ, Harvey Weinstein, είναι δράστης εκατοντάδων σεξουαλικών παρενοχλήσεων και επιθέσεων. Πάνω από 100 γυναίκες δημοσιοποίησαν τότε τις επώνυμες μαρτυρίες τους» ανακεφαλαιώνει η Κεφαλληνού, για να δώσει στη συνέχεια μία πιο σφαιρική εικόνα του ζητήματος.

«Γρήγορα το #MeToo εξαπλώθηκε στην ψηφιακή σφαίρα, παίρνοντας παγκόσμιες διαστάσεις. Τα τρία τελευταία χρόνια, στη Γαλλία, τον Καναδά, τη Σουηδία, τη Νότια Κορέα, τη Κίνα, το Μαρόκο, το Ιράν, τώρα και την Ελλάδα, εκατομμύρια γυναίκες και θηλυκότητες μοιράστηκαν τις ιστορίες σεξουαλικής παρενόχλησης/κακοποίησης που είχαν βιώσει, κάνοντας ορατό πως η έμφυλη βία είναι ένα πανδημικό φαινόμενο χωρίς σύνορα, που πλήττει καθημερινά γυναίκες και θηλυκότητες ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης, μόρφωσης, θρησκείας, εθνότητας, σεξουαλικού προσανατολισμού». Ίσως, λοιπόν, κακώς αναζητούμε ομοιότητες και διαφορές. Το πρόβλημα της σεξουαλικής κακοποίησης των γυναικών είναι κοινό, είναι παγκόσμιο και πλήττει κάθε γωνια του πλανήτη – από την Ινδία μέχρι την Αμερική, και από τη Χιλή έως την Ελλάδα.

Η πιο λάθος ερώτηση στην πιο ακατάλληλη στιγμή

«Αυτή η ερώτηση φανερώνει μια θλιβερή έλλειψη ενσυναίσθησης» λέει, χαρακτηριστικά, η Ελένη Τάκου, Αναπληρώτρια Διευθύντρια και Υπεύθυνη Συνηγορίας της οργάνωσης HumanRights360, αναφορικά με το ερώτημα «γιατί βγήκε τώρα να μιλήσει» που, δυστυχώς, διαβάζουμε πιο συχνά από κάθε άλλο στο ελληνικό ίντερνετ. «Η σεξουαλική κακοποίηση δεν είναι σαν να σου έκλεψαν το πορτοφόλι, έτσι ώστε να αναρωτηθεί κανείς γιατί δεν το δήλωσες αμέσως στην αστυνομία. Αν διαβάσει κάποιος με προσοχή τις μαρτυρίες των γυναικών που βγαίνουν επώνυμα και μιλούν, θα δει ότι όλες οι απαντήσεις βρίσκονται ήδη εκεί: γιατί φοβόμουν, γιατί ντρεπόμουν, γιατί πέρασαν χρόνια για να μπορέσω να το παραδεχτώ ακόμα και στον ίδιο μου τον εαυτό, γιατί αναρωτιόμουν τι έκανα λάθος, γιατί εμένα».

Μπορούμε να σφυρίζουμε αδιάφορα αλλά, δυστυχώς, υπάρχει  μπροστά μας μεγάλη ανηφόρα μέχρι να υπάρξει ουσιαστική ισότητα στην κοινωνία μας. Δεν είναι μόνο η παρενόχληση και τα σεξουαλικά εγκλήματα αλλά και κάθε είδους διάκριση και ανισότητα απέναντι στο γυναικείο φύλο. Σύμφωνα με Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη για την Ίση Μεταχείριση (2019) οι περισσότερες στατιστικά διακρίσεις έχουν να κάνουν με αυτό, μιας και αποτελούν το 44% (!) από το σύνολο των καταγγελιών (φύλο, αναπηρία, φυλή, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία). Ζητήσαμε μάλιστα από το τμήμα Ίσης Μεταχείρησης να μας απαντήσει σε κάποιες ερωτήσεις σχετικά με την Υπόθεση Μπεκατώρου αλλά αυτό δεν ήταν δυνατό. Όπως μας ενημέρωσαν, λόγω καταστατικού και επειδή η υπόθεση έχει φτάσει στον εισαγγελέα, δεν έχουν το δικαίωμα να σχολιάσουν.

«Παρατηρώ με ενδιαφέρον ότι ένα μέρος των συμπολιτών μας (μεταξύ τους και πολλές γυναίκες) δυσανασχετούν με τη σφοδρότητα που λαμβάνει το #metoo κίνημα στη χώρα μας: μήπως πριν δυσανασχετήσουν, θα έπρεπε να αναρωτηθούν τι καθιστά αναπόδραστη αυτή τη σφοδρότητα;» αναρωτιέται η Ελένη Τάκου, σχετικά με τις αντιδράσεις που τα θεωρούν όλα αυτά μία κάποια «υπερβολή». Μία αδιάφορη λεπτομέρεια που αποπροσανατολίζει το κοινό από τα «πραγματικά» προβλήματα που μαστίζουν τη χώρα μας.

Ποιος όμως είναι ο πραγματικός θύτης κατά την άποψή της Αναπληρώτριας Διευθύντριας του HumanRights360; «Μήπως, τελικά, έρχεται κάποια στιγμή, κάποια αφορμή, που ξεχειλίζει το ποτήρι; Μήπως δεν ευθύνονται οι δεκάδες γυναίκες που καταγγέλλουν τώρα, αλλά οι πολλές δεκαετίες που έχει περάσει η κοινωνία μας κλείνοντας τα μάτια απέναντι στα έμφυλα στερεότυπα, τον καθημερινό σεξισμό, την κακοποίηση, το συστηματικό victim blaming και την τοξικότητα της πατριαρχίας;».

Οι γενναίες κινήσεις γεννούν μεγάλες ευκαιρίες

Αντί να αναρωτιόμαστε, λοιπόν, γιατί βγήκε και μίλησε τώρα η Σοφία Μπεκατώρου, μήπως θα ήταν πιο χρήσιμο να αναζητήσουμε τους λόγους που έκαναν το ξέσπασμα του ελληνικού #MeToo να καθυστερήσει; «Κατ’ αρχάς θα ήθελα να τονίσω ότι το ελληνικό #metoo δεν γεννήθηκε εν κενώ, η πλούσια -όχι μόνο διεθνής- αλλά και εγχώρια φεμινιστική κίνηση των τελευταίων χρόνων έχει «επιβάλει» στη δημόσια ατζέντα μια σειρά από ζητήματα έμφυλων διακρίσεων και βίας σε βάρος των γυναικών και των θηλυκοτήτων» αναφέρει η Νατάσα Κεφαλληνού του Κέντρου «Διοτίμα», πριν συνεχίσει: «Ενδεικτικά μόνο αναφέρω το κύμα αντιδράσεων μετά τον ομαδικό βιασμό και τη γυναικοκτονία της Ελένης Τοπαλούδη, αλλά και τις νικηφόρες φεμινιστικές κινητοποιήσεις για τη συμπερίληψη της έννοιας της συναίνεσης στον ορισμού του βιασμού».

Πώς κρίνει όμως εκείνη τις αποκαλύψεις της Ολυμπιονίκη ιστιοπλόου και τι πιστεύει ότι την οδήγησε σε αυτές; «Η γενναία κίνηση της Σοφίας Μπεκατώρου και κάθε άλλης γυναίκας που σήμερα μιλά ανοιχτά για τη σεξουαλική βία που βίωσε, είναι αποτέλεσμα και μιας συνολικότερης μεταστροφής κλίματος, που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια· απόρροια μιας ηχηρής απαίτησης για ένα κόσμο χωρίς έμφυλη βία, σεξισμό, διακρίσεις».

«Σε αυτό το περιβάλλον, όλο και περισσότερες γυναίκες νιώθουν «ασφαλείς» να μιλήσουν δημόσια, καταφέροντας σημαντικό πλήγμα στην κυρίαρχη κουλτούρα του βιασμού και το ασταμάτητο victim blaming, που εξαναγκάζει τα θύματα σεξουαλική βίας σε σιωπή. Για πρώτη ίσως φορά, επιζώσες βιασμού αποφασίζουν να μην «ζήσουν με το τραύμα τους», όπως έκαναν οι μανάδες και οι γιαγιάδες μας».

Η τοξική αρρενωπότητα δεν είναι cool

Υπάρχει άραγε φως ή ακόμα είμαστε βαθιά κρυμμένοι σε ένα τούνελ με επικίνδυνες σκιές; «Ταυτόχρονα ολοένα μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας, βλέπει μπροστά του την έκταση του προβλήματος και στέκεται δίπλα στις επιζώσες χωρίς ναι μεν αλλά. Οι νοοτροπίες και ο αντιλήψεις αλλάζουν βίαια, τα έμφυλα στερεότυπα αμφισβητούνται. Πολλοί άνδρες αναρωτιούνται αν έχουν υπάρξει και εκείνοι παραβιαστικοί ή κακοποιητικοί» τονίζει η υπεύθυνη επικοινωνίας του Κέντρου «Διοτίμα».

Τι αλλαγές, λοιπόν, παρατηρούνται και στο αντρικό φύλο τα τελευταία χρόνια: «Οι εμπειρίες των αντρών φωτίζονται εκ νέου από νέα νοήματα και αξίες. Αναζητούν άλλες εκδοχές αρρενωπότητας, μακριά από την κυρίαρχη και εμπεδωμένη τοξική αρρενωπότητα, σύμφωνα με την οποία οι άντρες είναι από τη «φύση» τους επιθετικοί και βίαιοι».

Τι όμως χρειάζεται για να ατενίσουμε με ουσιαστική αισιοδοξία το μέλλον; «Φυσικά, η υπονόμευση της κοινωνικής ανοχής στην έμφυλη βία απαιτεί και την τιμωρία των δραστών. Κάτι που είδαμε στην Αμερική με τη δικαιοσύνη να επιβάλλει σημαντικές ποινές για αντίστοιχα αδικήματα, αντιστρέφοντας τη σταθερή εικόνα ατιμωρησίας των δραστών σεξουαλικής βίας. Αναμένουμε να δούμε και στη χώρα μας αντίστοιχες εξελίξεις».

Κλείνοντας τη συζήτησή μας, η Νατάσα Κεφαλληνού έγινε πολύ πιο συγκεκριμένη, αναφέροντας το πόσο απαραίτητες είναι οι θεσμικές αλλαγές ( όπως συνέβη π.χ. στη Γαλλία με την ψήφιση του νόμου για την παρενόχληση στο δημόσιο χώρο). «Σε αυτό το πλαίσιο κάποια πρώτο βήμα θα ήταν η θεσμοθέτηση -στη χώρα μας- διαδικασιών και μηχανισμών υποβολής (ατομικής και συλλογικής) καταγγελίας για περιστατικά έμφυλης βίας και παρενόχλησης σε όλους ανεξαιρέτως τους εργασιακούς, κοινωνικούς, πολιτικούς, αθλητικούς, εκπαιδευτικούς και ψυχαγωγικούς χώρους».

Κατάλληλο πλαίσιο & πολιτική βούληση

Η οργάνωση HumanRights360 συμμετείχε στην πρωτοβουλία «Bάλτους Χ», έναν διαδικτυακό χάρτη δηλαδή που σημείωσε με πολύ εύστοχο τρόπο όλα τα χτυπήματα ρατσιστικής βίας, τα οποία έλαβαν χώρα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα – από τον Θεσσαλονίκη μέχρι την Κρήτη, και από τη Λέρο μέχρι την Κόνιτσα. Έτσι, ρωτήσαμε την Ελένη Τάκου, αν πιστεύει ότι κάτι αντίστοιχο θα ήταν χρήσιμο και για τη σεξουαλική βία.

«Θα μπορούσε να δημιουργηθεί κάτι αντίστοιχο» σημείωσε. Στη συνέχεια όμως έδειξε να είναι πιο διστακτική: «Φοβάμαι ότι είμαστε μερικά βήματα πίσω. Όσες καμπάνιες ευαισθητοποίησης και αν γίνουν, όσες ευπρόσδεκτες δημόσιες δηλώσεις συμπαράστασης και αν πραγματοποιηθούν, όλα αυτά δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την απουσία ενός επαρκούς θεσμικού πλαισίου αντιμετώπισης: πάνω και πριν από όλα, πρέπει να εστιάσουμε στην εκπαίδευση της κοινωνίας σε θέματα έμφυλων ταυτοτήτων καθώς και στη δημιουργία ανεξάρτητων μηχανισμών καταγγελίας και επαρκούς προστασίας των θυμάτων που καταγγέλουν».

Όσες Σοφίες Μπεκατώρου και αν πάρουν το κουράγιο να μιλήσουν, όσες συλλογικότητες και αν παλέψουν με νύχια και με δόντια για τα αναφαίρετα δικαιώματα τους, τα βήματα που χρειάζονται να γίνουν θα καθυστερήσουν αν πάνω από το ζήτημα δεν σκύψει και το ίδιο το κράτος. Το κατάλληλο θεσμικό και πλαίσιο και η  πολιτική πυγμή προς τη σωστή κατεύθυνση δεν είναι απλά καλοδεχούμενα. Είναι απαραίτητα. Αν, φυσικά, δε θέλουμε να θρηνήσουμε και άλλα θύματα στον βωμό της σεξουαλικής βίας. Και άλλα κοριτσάκια, κοπέλες και γυναίκες αιώνια τραυματισμένες από τις αχαλίνωτες ορέξεις κάποιου άντρακλα.