1968, η χρονιά που άλλαξε την ιστορία

“Υπάρχει ένας ακόμα πιο άγνωστος από τον Άγνωστο Στρατιώτη: η γυναίκα του”. Ένα σύνθημα που ακούστηκε σε διαδήλωση στην Αψίδα του Θριάμβου, το 1970, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι αντανακλά το πνεύμα εκείνης της εποχής και ότι αφήνεται εν είδει κληροδοτήματος στους επιγόνους και τους μεταγενέστερους, ως και στις μέρες μας. Το δράμα που ενέπνευσε το έτος τις επόμενες δεκαετίες αρκεί για να το καταστήσει ξεχωριστό. Η Άνοιξη, βεβαίως, ήταν η κορωνίδα.

Σε διαφορετικές χώρες, κυρίως στη Γαλλία και την Τσεχοσλοβακία, οι διαδηλώσεις απέναντι σε κοινωνικά και πολιτικά κατεστημένα, απέναντι σε φυλετικά και έμφυλα απολιθώματα, πριν από μισό αιώνα, έφεραν τον κόσμο στην τωρινή μορφή του. Το γεγονός ότι δεν έχουν ξεπεραστεί πλήρως ακόμα και τώρα όλα εκείνα για τα οποία πάλευαν τότε οι άνθρωποι, δείχνει πόσο σπουδαία ήταν εκείνη η μάχη.

Το 1968 ήταν το πρώτο έτος της υπόλοιπης ζωής. Αν ο κόσμος έψαχνε την ξεκούραση και την ευθυμία μετά τα σχεδόν 52 εκατομμύρια νεκρούς του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, το συγκεκριμένο διάστημα παρήλθε σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα μετά. Η χαρά έδωσε τη θέση της στην ανησυχία και τον προβληματισμό, η ‘γλυκιά ζωή’ στο σημείο εκκίνησης της χειραφέτησης. Από το 1968 θα μετατρεπόταν το τεχνικολόρ σε κανονικό χρώμα, αν δεχθούμε ότι όντως υπάρχουν χρώματα. Το φυσικό χρώμα της ζωής, που μαζί του φέρνει εντάσεις και μελαγχολία και κάποιες φορές λάμψη, που κινείται με τη φυσική και χωρίς να μπορεί να τον επηρεάσει κάποιος δάκτυλος.

Περισσότερο από όλα, ήταν το κλίμα. Η μουσική που άλλαζε, που η ευθυμία της αντικαθίστατο με την τάση να ξεφύγει από την πέτσα της, να αποδεσμευτεί από τα γήινα δεσμά της και να ταξιδέψει στο Διάστημα. Ήταν η κίνηση που άλλαζε, η φωνή που έψαχνε το ουρλιαχτό της. Η χρονιά που οι Pink Floyd έβγαλαν το ‘A Saucerful of Secrets’. Η χρονιά που δημιουργήθηκαν οι Led Zeppelin. Η χρονιά που ο Τζον Λένον γνώρισε τη Γιόκο Όνο και που το ‘White Album’, το οποίο εμπεριέχει το υπέροχο ‘Hey Jude’, δεν στάθηκε ικανό να κρατήσει τους Beatles. Το σινεμά, που επίσης είχε ήδη ξεκινήσει τον αγώνα του να ανεξαρτητοποιηθεί από τις φιγούρες και από το παραμύθι να προσγειωθεί στο ρομαντισμό, βρήκε την πλέον φουτουριστική ταινία του, το αριστούργημα του Στάνλεϊ Κιούμπρικ ‘2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος’, το οποίο κατέστησε τον σκηνοθέτη του έναν από τους ιεροφάντες του κινηματογράφου.

Προς Θεού, δεν υπάρχει αναγωγή σε οιωνό και μεταφυσικό. Το 1968 ήταν απλώς μία χρονιά που ο κόσμος άλλαζε. Ακόμα και χωρίς την ακριβή καταγραφή των γεγονότων, θα μπορούσε κάποιος να υποψιαστεί ότι υπήρχε η τάση για αλλαγή. Αν και δεν αξιώνεται κάποια μυστικιστική συμμετρία, το χρονικό διάστημα από τότε που τελείωσε ο Πόλεμος απαιτούσε κάποιο είδος ξυπνήματος. Οι πύλες της πικρίας είχαν ήδη ανοίξει και η ησυχία ήταν ασφαλώς το ζητούμενο για τουλάχιστον δύο δεκαετίες, μόνο που ο κόσμος δεν είχε ησυχάσει εντελώς. Ίσα ίσα: από τον Παγκόσμιο βρέθηκε στον Ψυχρό Πόλεμο, με την Κούβα να έχει σηκώσει το δικό της μπαϊράκι, το οποίο δεν έχει παραδώσει και το ρατσισμό να ανέρχεται ξανά στην επιφάνεια. Δεν ήταν παρά τότε που σε κάθε περίπτωση το ποτήρι είχε ξεχειλίσει. Οι σταγόνες που έπεσαν στο έδαφος οδήγησαν στο κίνημα των Χίπις, ‘μία ουτοπία, ένα όνειρο’, όπως είπε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Αλέξης Κωστάλας. Τέτοιο όνειρο που, όντως, δεν γινόταν να κρατήσει.

Το 1968 βάφτηκε με αίμα και με λέξεις από μπίτνικς των δρόμων. Ιδού:

– Ο Αλεξάντρ Ντούμπτσεκ, που από τις αρχές του Γενάρη εκλέχθηκε γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Τσεχοσλοβακία απαίτησε περισσότερα δικαιώματα για τους Τσεχοσλοβάκους πολίτες. Αυτή ήταν η αρχή, που οδήγησε στην Άνοιξη της Πράγας, στο μόνο μεταπολεμικό διάστημα, δηλαδή, που η Τσεχοσλοβακία ήταν ελεύθερη χώρα, ως και τη διάλυσή της. Τον Απρίλη ο Ντούμπτσεκ με ένα Πρόγραμμα Δράσης επέτρεψε την ελευθερία του Τύπου, την ελευθερία του λόγου και την ελευθερία της κίνησης.

Κράτησε μέχρι το διήμερο 20-21 Αυγούστου, όταν δυνάμεις από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, ένας στρατός της τάξης των 200.000, μπήκε στην Πράγα για να καταστείλει την επανάσταση. Μέχρι το Βερολίνο, κάθε τέτοια κίνηση, ‘προς χάρη της Δημοκρατίας’, όπως ανακοίνωσε η στρατιωτική συμμαχία, θα αντιμετωπιζόταν με εισβολή. Η Τσεχοσλοβακία δεν θα ήταν ξανά ελεύθερη.

– H Άνοιξη της Γαλλίας δεν αφορούσε στον κομμουνισμό, αλλά ήταν ένα ξεκάθαρο κοινωνικό ζήτημα. Εξαρχής επρόκειτο για μία μικρή πράξη αντίστασης, που αφορούσε στη χρηματοδότηση των πανεπιστημίων και τη γραφειοκρατία, αλλά έπειτα εξαπλώθηκε, σε μία μάχη κυρίως φοιτητών απέναντι στον καπιταλισμό και τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, που τότε, με τον πόλεμο στο Βιετνάμ ακόμα φρέσκο, βρισκόταν στο φόρτε του.

Τα συνθήματα είχαν ανθρωπιστική διάσταση και μερικά έμειναν κλασικά και χρησιμοποιούνται ακόμα κατά κόρον, όπως το ‘η φαντασία στην εξουσία’, ‘ας είμαστε ρεαλιστές, ας ζητούμε το αδύνατον’, ‘η εξουσία διαφθείρει, η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα’, ‘κάτω από το λιθόστρωτο η παραλία’. Από τις 2 Μαΐου έως και τις 23 Ιουνίου, η Γαλλία ζούσε σε καθεστώς απεργιών και καταλήψεων, ψάχνοντας την ελευθερία και την ισότητα, το φεστιβάλ των Καννών ήταν το πιο έντονο, με τα ‘Κλεμμένα Φιλιά’ του Φρανσουά Τρυφώ να δυναμιτίζουν την κατάσταση και τελικά να οδηγούν στη ματαίωσή του, ενώ ο Σαρλ ντε Γκολ αναγκάστηκε να αφήσει τα Ηλύσια Πεδία και να στέψει τον Ζορζ Πομπιντού διάδοχό του.

Μία μέρα μετά, στις 30 Μαΐου, μία πομπή από μισό εκατομμύριο ανθρώπους αποχαιρετούσε τον Ντε Γκολ σαρκαστικά στους δρόμους του Παρισίου και ήταν εκείνη τη μέρα που ο ίδιος γνωστοποίησε ότι δεν θα παραιτούνταν, ανακοίνωσε εκλογές για τις 23 Ιουνίου και εκβίασε τους εργάτες να επιστρέψουν στις δουλειές τους, για να μην κηρύξει τη Γαλλία σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης.

– H Βόρειος Κορέα αιχμαλωτίζει το USS Pueblo, που λογίζεται ως αμερικάνικο πολεμικό πλοίο. Οι Αμερικανοί διαμαρτύρονται, λέγοντας ότι δεν έπλεε σε ξένα ύδατα. Αν θυμίζει κάτι, είναι επειδή προσφάτως μόνο οι απειλές του Τραμπ προς τον Κιμ και τανάπαλιν αφορούσαν σε αμερικάνικο κατασκοπευτικό πλοίο.

– Ο νεαρός Λιου Αλσίντορ αρνείται να πάει με την εθνική μπάσκετ των ΗΠΑ στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μεξικού το ίδιο καλοκαίρι και ασπάζεται τον μουσουλμανισμό. Το νέο όνομά του, Καρίμ Αμπντούλ Τζαμπάρ. Μετά τον τελικό των 200μ. στο στίβο, στις 16 Οκτωβρίου, ο Τζον Κάρλος και ο Τόμι Σμιθ σηκώνουν ψηλά τα γαντοφορεμένα χέρια τους και τα μαύρα γάντια τους θυμίζουν τους ‘Μαύρους Πάνθηρες’. Από κοντά ο δεύτερος, Αυστραλός Πίτερ Νόρμαν, ο οποίος χωρίς να συμμετέχει γίνεται, μάλιστα με ευχαρίστηση, συνένοχος.

Όποιος δεν έχει διαβάσει το φανταστικό κείμενο του Γιάννη Φιλέρη, από τις 2 Οκτωβρίου του 2014, ας αφήσει αυτό και ας το κάνει. Ο Νόρμαν, αν και στο νότιο ημισφαίριο του κόσμου, πλήρωνε για χρόνια τις συνέπειες της πράξης του.

– Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δολοφονείται στο Μέμφις, στις 4 Απριλίου 1968, στις 18:01, από τον Τζέιμς Ερλ Ρέι, βυθίζοντας στο πένθος την αφροαμερικάνικη κοινότητα. Ένα χρόνο πριν, ο Μοχάμεντ Αλί έχει λιποτακτήσει από τον πόλεμο του Βιετνάμ, ενώ στις 6 Ιουνίου, ένας Πακιστανός ονόματι Σιρχάν Σιρχάν, με ένα 22άρι revolver, ρίχνει νεκρό τον Ρόμπερτ Κένεντι τζούνιορ.

– Το δεύτερο κύμα φεμινισμού αναπτύσσεται. Ένα ιστορικό κείμενο της Μάρθα Γουάινμαν Λίαρ στο περιοδικό των ‘New York Times’ φέρνει εκ νέου προβληματισμό και τα καλλιστεία για τη Miss America γίνονται εν μέσω μποϊκοταρίσματος και διαδηλώσεων, ενώ το κίνημα Ανεξαρτησίας Γυναικών μεγαλώνει στη Γαλλία, κατά τη διάρκεια των καταλήψεων και των απεργιών.

– Στις 22 Νοεμβρίου γράφεται τηλεοπτική ιστορία: το πρώτο φιλί μεταξύ μαύρης και λευκού στην τηλεόραση είναι γεγονός. Ο καπετάνιος Τζέιμς Κερκ φιλάει τη λοχαγό Νιότα Ουχούρα, στο ‘Star Trek’.

– Το διαστημόπλοιο Apollo 8 κάνει δέκα φορές το γύρο της Σελήνης. Όλα είναι έτοιμα ώστε την επόμενη χρονιά ο Νιλ Άρμστρονγκ να πατήσει (ή να… μην πατήσει) πρώτος το Φεγγάρι.

Τούτα, βέβαια, εν περιλήψει. Η επιρροή του 1968 τα επόμενα χρόνια είναι αναμφισβήτητη, είτε πρόκειται για την τέχνη είτε ακόμα και για επαναστάσεις. Όπως το 1970, για παράδειγμα, όταν ο νεαρός φοιτητής και ποιητής Λεονίντ Ρουγκάμα στέκεται απέναντι στο στρατό των Σομόζα στη Νικαράγουα και δολοφονείται εν ψυχρώ. Ήταν η πρώτη χρονιά του νέου κόσμου, ενός κόσμου που μπορεί να έχασε την καλογουστιά του και τους ήρωές του, αλλά ήταν πρόθυμος να γεννήσει τη γόνιμη κριτική και να καρατομήσει την υποκρισία, από όπου κι αν προερχόταν.

Αν δεν έγινε, είναι επειδή, Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δεν αλλάζει ποτέ. Όμως, είναι και ο καλύτερος δυνατός, όπως φέρεται να είπε ο Βολταίρος. Από την Άνοιξη της Πράγας ως τα φεμινιστικά κινήματα, το 1968 θαρρείς ότι δημιουργήθηκε προσβλέποντας στην πρόοδο του ανθρώπινου είδους. Και για αυτό είναι το πιο ιστορικό, ίσως, έτος της δεύτερης χιλιετίας μετά Χριστόν.

(κεντρική φωτογραφία: AP Photo/Warren Winterbottom)