Δεν είναι (σ)το DNA ηλίθιε: Η βλακεία και ο ρατσισμός δεν είναι χρωμοσώματα

“Ε ναι μωρέ, κλασικός Αλβανός, όλοι αυτοί έτσι είναι, κλέβουν”. “Αυτός είναι από τη Σουηδία, όλοι εκεί πάνω έχουν κατάθλιψη και αυτοκτονούν”. “Οι Σκωτσέζοι είναι τσιγκούνηδες, είναι στο DNA τους αυτό”. “Εμείς οι Έλληνες έχουμε την ελληνική ψυχή, είναι στο αίμα μας να ξεχωρίζουμε”.

Είμαι βέβαιος, πως τουλάχιστον μία από τις παραπάνω ατάκες, την έχεις συναντήσει στη ζωή σου, φοβάμαι πως ίσως να την έχεις εκστομίσει κιόλας. Αν όχι, μπράβο σου. Απόψεις σαν αυτές, εκτός από ανεδαφικές και βαθιά ρατσιστικές, είναι και επιστημονικά παντελώς αστήρικτες. Δυστυχώς, δεν λείπουν και από τον εγχώριο δημόσιο και όχι μόνο (δια)λόγο, με τα τελευταία παραδείγματα να είναι αυτά του Θάνου Ασκητή, που απέδωσε την υποτακτική συμπεριφορά των Φιλιππινέζων στο γενετικό τους υλικό, αλλά και του δημάρχου Καλαμάτας, Παναγιώτη Νίκα, ο οποίος εξήγησε πως το επικίνδυνο έθιμο του σαϊτοπόλεμου, είναι στο DNA των Μεσσήνιων.

Καταλαβαίνει κάποιος πολύ εύκολα, γιατί το να τσουβαλιάζεις έναν λαό και να του αποδίδεις συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, ρίχνοντάς τα όλα στο DNA, είναι ο ορισμός του ρατσισμού. Για να κατανοήσουμε όμως καλύτερα, πόσο, εκτός από εξοργιστικές, τέτοιες απόψεις είναι και βαθιά λανθασμένες επιστημονικά, ζητήσαμε τη βοήθεια του δρ. Ιωάννη Αλμυράντη, Διευθυντή Ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών ‘Δημόκριτος’, με τον διακεκριμένο επιστήμονα να μας λύνει ευγενικά μερικές βασικές απορίες.

Πρόσφατα, σχετικά με τις δολοφονίες στην Κύπρο, ο Θάνος Ασκητής σχολίασε πως “Πρέπει να έχουμε ως δεδομένο ότι ο 35χρονος ήταν σαδιστής, ερχόταν σε ηδονή με τη διάπραξη των φόνων. Ως εκ τούτου, επέλεγε φυλές που έχουν τα χαρακτηριστικά της υποταγής και της υπηρεσίας. Οι Φιλιππινέζες έχουν αυτό το χαρακτηριστικό. Εκ γενετής, οι πλείστες γυναίκες αυτής της φυλής κουβαλούν μαζί τους αυτό το χαρακτηριστικό, της υποταγής και της υπηρεσίας”. Πόσο αληθές μπορεί να είναι για ένα λαό να κουβαλάει εκ γενετής ένα τέτοιο χαρακτηριστικό;

Αν και ο κ. Ασκητής διόρθωσε τις αρχικές του δηλώσεις λέγοντας ότι παρερμηνεύθηκαν, ας μιλήσουμε εν τούτοις για την αρχική διατύπωση που ανέγραψε το Sigmalive, εφ’ όσον, δυστυχώς, είναι γεγονός ότι παρόμοιες απόψεις βρίσκουν πλήθος υποστηρικτών, είτε μεταξύ αυτών προσμετράται ο κ. Ασκητής είτε όχι. Γενικά, η ύπαρξη της όποιας γενετικής συνεισφοράς στην συμπεριφορά του ανθρώπου που να την διαφοροποιεί βάσει φυλετικής προέλευσης είναι εξαιρετικά αμφίβολη! Χαρακτηριστικά όπως ‘η υποταγή και η υπηρεσία’ είναι τόσο προφανές ότι εξαρτώνται από κοινωνικούς παράγοντες, ώστε η αναζήτησή γενετικής τους προέλευσης να είναι άτοπη. Ας θυμηθούμε την ‘Μαρία απ’ το χωριό’, φτωχό κορίτσι που χρησίμευε ως υπηρέτρια στα αθηναϊκά σπίτια στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Πόσα από τα χαρακτηριστικά της ‘Φιλιππινέζας’ ομόλογής της των τελευταίων δεκαετιών μοιραζόταν, εξ ανάγκης, μαζί βέβαια με την συχνή σεξουαλική παρενόχληση από τους ‘κυρίους’, παλαιούς και νεώτερους; Οι άλλοτε υπηρέτριες όπως και οι τότε ‘κυράδες’ τους είναι οι μητέρες και γιαγιάδες οι δικές μας και όχι των Φιλιππινέζων.

Έπειτα από το τραγικό περιστατικό στην Καλαμάτα, ο δήμαρχος της πόλης, Παναγιώτης Νίκας, σημείωσε πως “ο σαϊτοπόλεμος είναι στο DNA των Μεσσήνιων, οπότε δύσκολα μπορεί να απαγορευτεί”. Κατά πόσο μπορεί να έχει βάση μια τέτοια δήλωση; Γενικότερα, ‘κουβαλάνε’ οι λαοί στο DNA τους χαρακτηριστικά τα οποία καθορίζουν την συμπεριφορά τους; Ακούμε για παράδειγμα ότι οι Σκωτσέζοι είναι τσιγκούνηδες, οι Έλληνες φιλότιμοι, οι Γάλλοι βρώμικοι κλπ.

Η Γενετική εξηγεί αδρές σωματικές διαφορές που επιλέχθηκαν εξελικτικά από την μακρά, συνεχή έκθεση σε περιβαλλοντικούς παράγοντες (χρώμα δέρματος, χρώμα ματιών και μαλλιών, κορμοστασιά κ.α.) αλλά όχι τις διαφορές συμπεριφοράς που κυρίως ενδιαφέρουν τους κατά καιρούς ρατσιστές: αυτές συνδέονται με ρόλους που εναλλάσσονται τόσο γρήγορα στις ανθρώπινες κοινωνίες μέσα στον εξελικτικό χρόνο, που δεν μπορούν να αφήσουν το αποτύπωμά τους στην γενετική μας συγκρότηση. Έτσι, οι αιώνες που ένας πληθυσμός είναι υποταγμένος σε μια ισχυρή κεντρική εξουσία και οι καιροί που η ‘αυτοκρατορία’ παρακμάζει και οι υπήκοοι αναπτύσσουν ένα επαναστατικό φρόνημα και έτσι, μεταξύ άλλων, αρέσκονται να παίζουν με ‘σαΐτες’ είναι εξαιρετικά σύντομοι χρόνοι που δεν επιτρέπουν στο DNA να τροποποιείται αντίστοιχα!

Και μία ‘άσχετη’ παρατήρηση: Την επαύριο του ’21, οι άνθρωποι τουλάχιστον είχαν την φρόνηση να κατανέμουν τους ρόλους βάσει ηλικιών. Αμφιβάλλω αν τότε οι εξηντάρηδες και βάλε, όπως ο αθέλητος δράστης του ατυχήματος της Καλαμάτας (και όπως και ο γράφων), θα εμπλέκονταν σε αυτά τα ‘επικίνδυνα αθλήματα’ ή θα τα εκχωρούσαν στους, ικανότερους γι αυτά, νεώτερους. Σήμερα, εμείς κάνουμε όπως οι Αμερικανοί για τους οποίους ο Καρλ Γιουγκ έγραφε ότι ‘προσπαθούν να μοιάζουν με τους γιους τους’…

Συχνά αναπαράγονται ατάκες που αναφέρουν πως “είναι στο DNA του άντρα να μην είναι μονογαμικός” ή “είναι στο DNA της γυναίκας να είναι πιο πιστή”. Κατά πόσο το γενετικό υλικό παίζει ρόλο στην συμπεριφορά ενός φύλου;

Μία πιο σύνθετη απάντηση είναι απαραίτητη εδώ, εφόσον βιολογικές διαφορές μεταξύ των φύλων σαφώς υπάρχουν. Όμως, όσο μεγάλες ή σύνθετες κι αν είναι, δεν δικαιολογούν τις αξιολογικές ιεραρχήσεις και κατατάξεις που, με σεξιστικό κίνητρο, πολλοί έχουν κάνει κατά καιρούς. Το πιο απλό και σαφές ως απάντηση στο ερώτημά σας περί μονογαμικότητας ή πίστης, είναι να αναλογιστούμε πόσο η πίστη ή η μονογαμικότητα ποικίλλουν ανάλογα με την κοινωνία, την κοινωνική τάξη ή την εποχή.

Αυτή η ποικιλία είναι πολύ μεγαλύτερη από όσο οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών της ίδιας κοινωνίας, δεδομένου μάλιστα του βαθμού στον οποίο οι γυναίκες έτειναν να κρύβουν και οι άντρες να διατυμπανίζουν τις ερωτικές τους περιπέτειες. Ας μη γελιόμαστε άλλωστε. Η σεξουαλικότητα των γυναικών είναι τέτοια που οι παραδοσιακές κοινωνίες όταν δεν την λάτρεψαν συνδέοντάς την με το θείο, την φοβήθηκαν. Μην ξεχνάμε το ‘γυναικών γένος’ (‘Ιππόλυτος’ του Ευριπίδη)…

Όταν ένας άνθρωπος με τις γνώσεις και τη μόρφωση του Τζέιμς Γουότσον, προχωράει σε δηλώσεις όπως “άνθρωποι αφρικανικής καταγωγής έχουν χαμηλότερη νοημοσύνη, κάτι που οφείλεται σε γονιδιακές διαφορές”, τι μπορούμε να περιμένουμε από ανθρώπους δίχως αντίστοιχες γνώσεις;  Πώς θα εξηγούσατε όσο πιο απλά γίνεται, σε κάποιον που χρησιμοποιεί το DNA για να δικαιολογήσει τον ρατσισμό ή τον σεξισμό του, πως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να έχει επιστημονικό υπόβαθρο;

Θα συμφωνήσω μαζί σας ότι οι δηλώσεις του Τζέιμς Γουάτσον ήσαν άτοπες. Μάλιστα, αρκεί να σκεφτούμε ότι οι διαφορές νοημοσύνης τις οποίες επικαλείται, αναπόφευκτα βασίζονται σε μετρήσεις: I.Q. και άλλων παρεμφερών δεικτών. Αυτά όμως τα μέτρα δεν είναι πολιτιστικά ‘ουδέτερα’. Μετρούν δεξιότητες που ο πολιτισμός μας αναπτύσσει και που ο πολιτισμός μας αξιολογεί ως πρωτεύουσες. Ανθρωπολόγοι και εθνοψυχολόγοι που μελέτησαν πληθυσμούς (και μάλιστα παιδιά στην Αφρική) έχουν αναφέρει επιδόσεις τους στην παρατηρητικότητα και στην ταξινόμηση, κατάταξη, αξιολόγηση και άλλες δεξιότητες στο πλαίσιο των προκλήσεων που τους επιβάλλει το δικό τους περιβάλλον που είναι απρόσιτες σε ανθρώπους του δικού μας πολιτισμού.

Το ζητούμενο δεν είναι να ψάξουμε νευρωτικά αν ένα ίχνος από αυτές τις διαφορές έχει γενετική προέλευση ή όχι – πράγμα που σε τελευταία ανάλυση είναι αδύνατον να δειχθεί. Το σημαντικό είναι ο πολιτισμός μας να μπορεί να επωφελείται από τις διαφορετικές και συμπληρωματικές δεξιότητες, τρόπους σκέψης και τρόπους σύλληψης της πραγματικότητας που αναπτύχθηκαν από πολιτισμούς που κάποτε ήσαν μακρινοί και διαφορετικοί και τώρα ξαναβρίσκονται κοντά, ώστε ο δικός μας ‘οικουμενικός’ πολιτισμός να μην γίνει πεδίο αποκλεισμών και αντιπαλότητας αλλά συγκλίσεων και δημιουργίας.

Κεντρική φωτογραφία: Eurokinissi